Quy luật phát triển tất yếu của Nhà nước Việt Nam, ước mơ, khát vọng và sự lựa chọn của Nhân dân

Nhà nước pháp quyền - tri thức, giá trị tiến bộ của nhân loại

Chủ tịch Nước Nguyễn Xuân Phúc, Trưởng ban Chỉ đạo xây dựng Đề án “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045” đánh giá cao sự tham gia đầy đủ, trách nhiệm của các thành viên Ban Chỉ đạo, lãnh đạo một số ban, bộ, ngành, các chuyên gia, nhà khoa học, những người làm công tác thực tiễn đã dành thời gian, tâm huyết, thẳng thắn cung cấp nhiều thông tin trao đổi tại Hội thảo.

Chủ tịch Nước nêu rõ, kết quả Hội thảo cho thấy, đối với thế giới, nhà nước pháp quyền là một vấn đề không mới. Đây là tri thức, giá trị tiến bộ của nhân loại đã được đúc kết và khẳng định qua lịch sử hàng trăm năm. Ở Việt Nam đã có nhiều công trình nghiên cứu rất sâu sắc của các nhà khoa học được công bố, giúp chúng ta hình thành được một hệ thống tư liệu khá phong phú, toàn diện về Nhà nước pháp quyền và Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Đây là cơ sở rất thuận lợi cho việc nghiên cứu xây dựng Đề án trình Ban Chấp hành Trung ương.

Chủ tịch Nước nhấn mạnh, qua trao đổi, thảo luận tại Hội thảo, mặc dù vẫn còn có những điểm cần phải tiếp tục nghiên cứu, luận giải, nhưng về cơ bản các đại biểu đã đi đến một số những nhận thức thống nhất. Trong đó, khẳng định “pháp quyền”, “Nhà nước pháp quyền” là những giá trị có tính phổ quát trên thế giới, cả trong nghiên cứu lý luận và thực tiễn chính trị - pháp lý. Những tư tưởng, giá trị phổ biến và tiến bộ của Nhà nước pháp quyền là: Tư tưởng đề cao vai trò của pháp luật trong tương quan của nó với quyền lực của Nhà nước, theo đó, Nhà nước phải đặt mình dưới pháp luật, chịu sự ràng buộc của pháp luật; tư tưởng về chủ quyền nhân dân với tính cách là nguồn gốc tính chính đáng, tính hợp pháp của Nhà nước; tư tưởng đề cao các giá trị công bằng, công lý, quyền con người.

Để biến những ý tưởng, tư tưởng, giá trị phổ biến, được thừa nhận chung của Nhà nước pháp quyền vào thực tiễn tổ chức và hoạt động của một Nhà nước và xã hội, đòi hỏi phải có Hiến pháp và sự thượng tôn Hiến pháp; tính minh bạch của pháp luật và của việc thực hiện pháp luật; pháp luật phải dễ tiếp cận và được thực hiện kịp thời; và phải có sự phân quyền, phân công, phối hợp quyền lực Nhà nước, trong đó phải bảo đảm sự độc lập của quyền tư pháp, Chủ tịch Nước chỉ rõ.

Ở Việt Nam, những giá trị cốt lõi của Nhà nước pháp quyền về chủ quyền nhân dân, về tư tưởng đề cao giá trị công bằng, công lý, quyền con người đã được Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh hướng tới từ những ngày đầu lập quốc; trở thành tư tưởng xuyên suốt của Cách mạng Việt Nam; thể hiện trong nhiều bài viết, bài nói chuyện của Hồ Chí Minh, trong Cương lĩnh của Đảng và Hiến pháp của đất nước.

Về tính nghiêm minh của pháp luật, Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Pháp luật phải thẳng tay trừng trị những kẻ bất liêm, bất kỳ kẻ ấy ở địa vị nào, làm nghề nghiệp gì”. Về tính dân chủ, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định “Bao nhiêu lợi ích đề vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân… Chính quyền từ xã đến Chính phủ Trung ương đều do dân cử ra”.

Hiến pháp đầu tiên của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa xác  định: “Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo” và “Tất cả công dân Việt Nam đều bình đẳng trước pháp luật”.

Bằng chứng rõ ràng, đầy đủ nhất về quan điểm nhà nước pháp quyền của Đảng, Nhà nước ta thể hiện trong Cương lĩnh 1991 sửa đổi, bổ sung 2001 và các văn kiện của Đảng, Hiến pháp từ đó cho đến nay, trong đó, khẳng định Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là Nhà nước pháp quyền XHCN của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân. Đây vừa là mục tiêu, vừa là động lực, giúp chúng ta đạt được những thành tựu to lớn trong 30 năm qua và sẽ tiếp tục là mục tiêu, động lực quan trọng để chúng ta xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, đưa đất nước vươn tới tự do, hạnh phúc, tiến bộ.

Là sự đổi mới tư duy lý luận về Nhà nước của Đảng ta

Chủ tịch Nước cũng nêu rõ, Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam mà chúng ta đang nỗ lực xây dựng và hoàn thiện có đầy đủ cơ sở khoa học lý luận và thực tiễn, là sự vận dụng sáng tạo, hợp lý tri thức về nhà nước pháp quyền của thế giới vào thực tiễn Việt Nam, vừa mang đầy đủ những giá trị phổ quát, chuẩn mực của một nhà nước pháp quyền, vừa mang những nét đặc thù chính trị, kinh tế, văn hóa của Việt Nam. Đó là sự đổi mới tư duy lý luận về Nhà nước của Đảng ta, từ tư duy lý luận về nhà nước chuyên chính vô sản sang tư duy lý luận về Nhà nước pháp quyền XHCN.

Các đặc trưng của Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là: Nhân dân là nguồn gốc, là chủ thể quyền lực của Nhà nước, tất cả quyền lực thuộc về nhân dân, thực hiện dân chủ XHCN. Hiến pháp và pháp luật có vị trí, hiệu lực cao nhất không chỉ đối với xã hội, mà ngay cả trong tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước, là cơ sở của quyền lực Nhà nước. Quyền lực Nhà nước là thống nhất có sự phân công, phối hợp và kiểm soát quyền lực giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước trong thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp. Nhà nước tôn trọng và bảo vệ quyền con người, quyền công dân, tôn trọng các cam kết quốc tế với tư cách là một thành viên. Nâng cao trách nhiệm pháp lý trong mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân. Quyền lợi đi đôi với nghĩa vụ; dân chủ gắn liền với kỷ luật, kỷ cương. Thực hiện đầy đủ các điều ước quốc tế mà Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã ký kết hoặc tham gia. Đảng Cộng sản Việt Nam là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã hội.

Các đặc trưng cơ bản đó của Đảng ta về Nhà nước pháp quyền XHCN đã được cụ thể hóa và từng bước được làm rõ hơn, sâu sắc hơn trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền ở nước ta và được bổ sung, phát triển qua các kỳ Đại hội, đặc biệt được thể chế hóa đầy đủ, hệ thống trong Hiến pháp năm 2013.

Có thể khẳng định, “xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam là quy luật phát triển tất yếu của nhà nước Việt Nam, là ước mơ, khát vọng và sự lựa chọn của Nhân dân, phù hợp với các xu hướng phát triển nhà nước trên thế giới, đã được Đảng ta cân nhắc kỹ lưỡng. Trong điều kiện bối cảnh quốc tế, khu vực và trong nước có những biến đổi to lớn, toàn diện và sâu sắc hiện nay, việc chúng ta tập trung xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam để phát huy những giá trị tiến bộ của nó phục vụ phát triển đất nước là yêu cầu cấp thiết”, Chủ tịch Nước khẳng định.

Tại Hội thảo, các tham luận, thảo luận đã tập trung vào những vấn đề nhận thức về Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam còn đang chưa rõ, chưa sâu, chưa toàn diện, là nguyên nhân tạo nên những khó khăn, vướng mắc, bất cập trong thực hiện chủ trương, quan điểm của Đảng về xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN thời gian qua. Nhất là những vấn đề về Đảng cầm quyền trong thiết chế Nhà nước pháp quyền; về quyền con người, quyền công dân; về bảo đảm chủ quyền nhân dân; về cơ chế Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ; về kiểm soát quyền lực nhà nước; về bảo vệ Hiến pháp; về mối quan hệ giữa Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, với dân chủ XHCN… Nhìn chung, “những phân tích, luận giải của các đại biểu là rất thỏa đáng và có tính thuyết phục cao. Có một số chuyên gia với tất cả tâm huyết và vốn kiến thức sâu rộng của mình đã đem đến Hội thảo bản đề cương dự luật, hay trực tiếp chỉ ra những mục tiêu, quan điểm, định hướng, đột phá của Chiến lược với mong muốn giúp cơ quan thực hiện Đề án sớm hoàn thành nhiệm vụ”, Chủ tịch Nước ghi nhận.

Nội dung của Hội thảo hôm nay có ý nghĩa rất thiết thực, giúp nhận diện rõ hơn về cấu trúc, các thành tố và mối quan hệ giữa chúng của mô hình Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam, từ đó định hướng, xác định những bước đi, giai đoạn phù hợp cho quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong thời gian tới. Nhấn mạnh kết quả này, Chủ tịch Nước đề nghị các thành viên Tổ Biên tập Đề án nghiên cứu, chọn lọc, tiếp thu những kiến nghị, đề xuất, giải pháp mà các chuyên gia, nhà khoa học, cán bộ thực tiễn đưa ra để có cách thức, biện pháp khắc phục những hạn chế, khó khăn, vướng mắc trong lý luận nhận thức cũng như trong quy định của Đảng, pháp luật của Nhà nước và đưa thành các nhiệm vụ trong Đề án xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam.