Quy định chặt chẽ dấu hiệu đáng ngờ, giao dịch đáng ngờ

Mới kiểm soát được dòng tiền giao dịch qua ngân hàng

Sau khi tiếp thu ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Báo cáo thẩm tra sơ bộ của Thường trực Ủy ban Kinh tế, dự thảo Luật Phòng, chống rửa tiền (sửa đổi) đã tách Điều 26 về báo cáo giao dịch đáng ngờ thành 7 Điều cụ thể tương ứng với khái niệm giao dịch đáng ngờ và dấu hiệu giao dịch đáng ngờ trong từng lĩnh vực cụ thể. Tuy nhiên, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh cho biết, quy định các dấu hiệu đáng ngờ phần lớn vẫn là những dấu hiệu định tính, chưa thật sự rõ ràng và rất khó để xác định dấu hiệu đáng ngờ. Do vậy, Thường trực Ủy ban Kinh tế đề nghị, cơ quan soạn thảo nghiên cứu, lượng hóa các chỉ tiêu, tiếp tục rà soát, chỉnh sửa, bổ sung quy định tại các Điều này để bảo đảm tính khả thi.

Phân tích cụ thể hơn về các giao dịch đáng ngờ trong lĩnh vực bất động sản, ĐBQH Nguyễn Minh Đức (TP. Hồ Chí Minh) nhấn mạnh, với các quy định trong dự thảo Luật mới và với trách nhiệm của cơ quan phòng, chống rửa tiền tại Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng, chúng ta có thể kiểm soát các dòng tiền giao dịch thông qua hệ thống ngân hàng. Tuy nhiên, hiện có một loại giao dịch tiền mặt, đặc biệt là trong lĩnh vực bất động sản, thì có căn cứ, quy định, hành lang pháp lý hay quy định nào tại dự thảo Luật này có thể ngăn chặn hành vi rửa tiền từ bên ngoài vào, nội bộ và trong nước đi ra không?

Chỉ ra một nguy cơ khác, đại biểu Nguyễn Minh Đức nêu rõ, khi có hành vi có dấu hiệu tội phạm nguồn, cơ quan điều tra hay cơ quan tiến hành tố tụng mới tiến hành làm rõ, song nếu có những hành vi, dấu hiệu như vậy lại xem xét ở các tội danh khác như hợp pháp hóa hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có. Trong điều kiện các dòng tiền giao dịch ngoài ngân hàng rất khó kiểm soát, đại biểu Nguyễn Minh Đức đề nghị, quy định chặt chẽ tại Điều 33 về dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực kinh doanh bất động sản, thay vì cách quy định các dấu hiệu quá đơn giản, khó xác định như tại dự thảo Luật lần này.

Bên cạnh quy định về dấu hiệu nhận biết giao dịch đáng ngờ trong lĩnh vực bất động sản, đại biểu TP. Hồ Chí Minh cũng cho rằng, cần quy định trách nhiệm của Bộ Tài chính, đặc biệt là giao nhiệm vụ cho cơ quan thuế. Bởi, các hoạt động giao dịch về tài sản, trong đó có giao dịch về bất động sản bao giờ cũng được thể hiện trên quá trình đóng thuế giá trị gia tăng, thế thu nhập… Trên cơ sở nguồn tiền đóng các loại thuế nêu trên chúng ta sẽ xác định có những giao dịch đáng ngờ trong đó để tính toán, để xác định xem có dấu hiệu rửa tiền hay không. Đồng thời, theo đại biểu Nguyễn Minh Đức, để xác định giao dịch đáng ngờ trong lĩnh vực bất động sản cũng cần có sự phối hợp nhuần nhuyễn, thông tin kịp thời giữa Bộ Công an và Ngân hàng Nhà nước, qua đó giúp kịp thời xác minh, xác định rõ, ngăn chặn được hành vi rửa tiền.

Tương tự, về những dấu hiệu đáng ngờ trong lĩnh vực ngân hàng (tại khoản 11, Điều 28 của dự thảo Luật), đại biểu Quốc hội Dương Văn Phước (Quảng Nam) nhận thấy, quy định như dự thảo Luật mơ hồ, rất khó khăn trong tiến hành xác định. Dù đây là loại hình tội phạm không mới nhưng để hình thành các khái niệm đầy đủ về loại tội phạm này còn nhiều hạn chế. Hiện nay, nhiều trường hợp khi xảy ra hậu quả nghiêm trọng thì các cơ quan chức năng mới nắm bắt, xử lý, chưa kịp thời phát hiện khi loại tội phạm này mới hình thành. Do xác định nguồn gốc tài sản là rất khó khăn, đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Nam đề nghị, dự thảo Luật Phòng, chống rửa tiền (sửa đổi) cần quy định cụ thể hơn để bảo đảm tính khả thi và tránh hình thức.

Tránh tùy nghi trong áp dụng luật

So với Luật Phòng, chống rửa tiền năm 2012, tại Mục 4 về áp dụng các biện pháp tạm thời tại dự thảo Luật lần này, nhất là quy định về trì hoãn giao dịch tại Điều 44, Thường trực Ủy ban Kinh tế nhận thấy, Ban soạn thảo đã thiết kế khá rõ ràng 2 trường hợp đối tượng báo cáo áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch. Cụ thể, sẽ áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch trong trường hợp thứ nhất là nghi ngờ hoặc phát hiện các bên liên quan tới giao dịch thuộc danh sách đen hoặc có lý do để tin rằng giao dịch được yêu cầu thực hiện có liên quan đến hoạt động phạm tội. Trường hợp thứ hai là khi có yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định của pháp luật có liên quan.

Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến quyền sở hữu, quyền định đoạt của chủ sở hữu đối với tài sản của họ được quy định tại Hiến pháp năm 2013, Bộ luật Dân sự năm 2015. Do vậy, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Vũ Hồng Thanh đề nghị cơ quan soạn thảo cần rà soát kỹ lưỡng, nhất là đối với trường hợp trì hoãn giao dịch khi mới nghi ngờ, đồng thời cần quy định cụ thể ngay trong Luật mà không quy định tại văn bản hướng dẫn thi hành về trường hợp nào áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch cũng như chủ thể nào có quyền yêu cầu áp dụng biện pháp trì hoãn giao dịch để bảo đảm tính hợp hiến, hợp pháp của các quy định.

Tán thành quan điểm nêu trên, ĐBQH Thái Thị An Chung (Nghệ An) nhấn mạnh, khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm 2013 quy định rõ quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trường hợp cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội, đạo đức xã hội, sức khỏe của cộng đồng. Trong khi đó, với các giao dịch có dấu hiệu đáng ngờ đã có thể trì hoãn thực hiện thì nếu không quy định cụ thể, rõ ràng ngay trong dự thảo Luật sẽ có thể dẫn đến tùy nghi trong áp dụng.

Cho ý kiến với toàn bộ Mục 4 của dự thảo Luật, đại biểu Dương Văn Phước đề nghị, cần quy định trách nhiệm của các cơ quan thực thi các biện pháp tạm thời, nhất là vấn đề bồi thường nếu có thiệt hại xảy ra. Bởi, sau khi thực hiện trì hoãn giao dịch, phong tỏa tài khoản, niêm phong, phong tỏa hoặc tạm giữ tài sản do xuất hiện các dấu hiệu nghi ngờ như quy định tại các Điều 44, 45, mà phát hiện không vi phạm thì sẽ rơi vào tình thế “việc đã rồi”, có thể xảy ra thiệt hại. Đặt ra tình huống này, đại biểu tỉnh Quảng Nam cho rằng, khi đó cần xác định bồi thường như thế nào, trách nhiệm thuộc về ai, nhằm bảo đảm công bằng xã hội, tránh lạm quyền, bảo đảm quyền lợi hợp pháp của các tổ chức, cá nhân. Với tác động khi áp dụng biện pháp tạm thời, đại biểu mong muốn, Ban soạn thảo nghiên cứu thấu đáo, đưa ra quy định chặt chẽ hơn.