Hai mô hình trả lời chất vấn
Qua phiên chất vấn và trả lời chất vấn cũng gợi lên một số vấn đề, trong đó, dẫu chỉ 4 bộ trưởng, trưởng ngành đăng đàn trả lời chất vấn, nhưng có thể chia làm 2 mô hình có sự khác biệt.
Một là, mô hình trả lời tổng hợp: Chủ tọa phiên chất vấn thường mời mỗi loạt 5 đại biểu chất vấn, lẽ ra theo thông lệ, người trả lời chất vấn phải lần lượt đáp riêng biệt từng câu; nếu trong 5 câu có những câu có nội hàm tương tự thì có thể gộp lại để trả lời chung. Tuy nhiên, mô hình trả lời tổng hợp mà Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn áp dụng lại khác. Trong 7 loạt câu chất vấn với 34 câu hỏi, hầu như Bộ trưởng trả lời tổng hợp gần hết, chỉ có 3 câu được tách ra một số ý để trả lời riêng nhưng cũng là gắn với tổng hợp.
Ở loạt 5 chất vấn đầu tiên có nội dung chung là: sản xuất nông nghiệp có nhiều khó khăn - tháo gỡ bằng những giải pháp nào? Hàng hóa nông sản không có thương hiệu, ùn ứ, ách tắc - thanh long là một điển hình; giá vật tư đầu vào tăng liên tục; nạn phân bón giả... Những giải pháp tích cực nhất để “giải cứu” tình hình là gì ? Bộ trưởng đã trả lời tổng quát, có thể dẫn ra mấy điểm lớn: Phải tổ chức lại nền sản xuất nông nghiệp (14 triệu hộ nông dân là 14 triệu kiểu cách làm ăn; 70 nghìn hộ trồng thanh long cạnh tranh lẫn nhau...). Niềm tin của người tiêu dùng nông sản thực phẩm đặt vào đâu! Từ sản xuất nông nghiệp phải tiến đến một nền kinh tế nông nghiệp (Bộ trưởng nhấn đậm thuật ngữ kinh tế), làm ăn không kinh tế thì sản phẩm không trở thành hàng hóa.
Ở loạt thứ hai với 4 câu chất vấn có thêm nội dung, trở lại sử dụng phân bón hữu cơ và đánh giá chất lượng nguồn nhân lực nông nghiệp. Bộ trưởng tiếp tục gợi lại 3 tính chất “trường cửu” như những “lời nguyền” của nông nghiệp, phải tiếp tục được cải biến, đó là manh mún, nhỏ lẻ, tự phát. Phương châm sử dụng phân bón thời gian tới là, giảm dần vô cơ, tăng hữu cơ tương ứng. Và tranh luận về chất lượng nguồn nhân lực, Bộ trưởng đáp rất rõ rằng, trong 9 giải pháp về tam nông thì giải pháp đầu tiên là phải trí thức hóa nông dân. Đổi mới suy nghĩ của xã hội, không phải không làm được việc gì thì làm nông dân...
Trả lời 5 loạt chất vấn còn lại, Bộ trưởng đã đưa ra khá nhiều vấn đề tồn tại buộc phải suy nghĩ và hành động. Nói về hiện trạng nông sản phẩm hàng hóa, Bộ trưởng chỉ ra rằng, các sản phẩm gỗ, cao su, thủy sản thì được chế biến 100%, doanh nghiệp chế biến có việc quanh năm; còn rủi ro nhất là trái cây, chế biến theo mùa vụ chỉ 2 - 3 tháng, 9 - 10 tháng còn lại thì doanh nghiệp chế biến làm gì? Doanh nghiệp bội tín thì nông dân kiện, nhưng nông dân bội tín thì doanh nghiệp không sao kiện được! Người Việt không dùng hàng hóa Việt thì người nước ngoài dùng sao được? Một số chất vấn, Bộ trưởng trả lời như “triết lý”. Nói lên sự xông xáo, tận tụy của các cấp ủy Đảng, chính quyền ở nhiều địa phương đối với cây trồng, vật nuôi... sau khi giãi bày, Bộ trưởng “kết luận”, hình ảnh lãnh đạo địa phương cũng là thương hiệu của sản phẩm. Bản chất của sản xuất nông nghiệp là rủi ro, ruộng đất manh mún nhưng tư duy không được manh mún...
Cách thức, phương pháp trả lời này gợi lên nhiều suy nghĩ. Về mặt thuận, mặt được có lẽ phải trên cơ sở nắm chắc tình hình thuộc phạm vi, lĩnh vực quản lý và phải có tư duy logic thì từ những vấn đề cách biệt thời gian, xa cách không gian mới tổng hợp, rút ra được những vấn đề có tính phương châm cho chỉ đạo, hành động, “triết lý” cho quản lý, lãnh đạo; và cao hơn nữa là hoạch định chính sách, đường lối. Đây cũng là “tầm” của chính khách. Nhưng mặt khác, cũng phải tính thêm, trả lời theo cách này có đáp ứng được yêu cầu cụ thể của đại biểu không, có phù hợp với hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội không? Bởi theo quy định tại Điểm b Khoản 3, Điều 15 Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân thì "người bị chất vấn phải trả lời trực tiếp, đầy đủ vấn đề mà đại biểu Quốc hội đã chất vấn, xác định rõ trách nhiệm, biện pháp và thời gian khắc phục hạn chế, bất cập (nếu có)". Nếu phương pháp trả lời này tốt, có hiệu quả thì sắp tới, khi sửa đổi, bổ sung Luật Hoạt động giám sát năm 2015 thì có điều chỉnh Điều 15 không?
Hai là, mô hình trả lời thông lệ: Điểm chung nhất mà cử tri cảm nhận được là, các bộ trưởng, trưởng ngành đều bao quát được công việc trong phạm vi quản lý, điều hành của mình; nắm chắc tình hình, có đầy đủ số liệu nên “nói có sách, mách có chứng”; trình bày ngắn gọn, đi thẳng vào trọng tâm của mỗi vấn đề; tinh thần trách nhiệm cao, tất cả đều là những “con người của công việc”. Lướt trên mặt báo sau mỗi ngày chất vấn, chúng ta đều thấy có nhiều hàng tít chữ to: Bình tĩnh, trách nhiệm và cầu thị; Điềm tĩnh, mạch lạc và chắc chắn; Thẳng thắn, trách nhiệm và nhiệt huyết... Đó là những “mỹ từ” mà cử tri cảm nhận được và thể hiện qua lăng kính báo chí dành cho từng bộ trưởng, trưởng ngành.
Ngắn gọn, rõ ý, mang đậm hơi thở cuộc sống
Qua phiên chất vấn và trả lời chất vấn cho thấy, các bộ trưởng, trưởng ngành đã bám sát nội dung từng chất vấn để trả lời; nhiều chất vấn được trả lời cụ thể đến từng chi tiết, từng số liệu. Ví dụ: Trả lời câu hỏi của ĐBQH Hà Đức Minh (Lào Cai) về những doanh nghiệp do Bộ Tài chính quản lý, Bộ trưởng Bộ Tài chính đã đọc tên từng doanh nghiệp (cả tên tiếng Việt và tên giao dịch viết tắt); tổng số vốn hiện có, mức lãi qua các năm, xử lý sai phạm, công tác cán bộ tại doanh nghiệp... Có lẽ nhiều đại biểu và nhiều cử tri chú ý đến chất vấn và trả lời chất vấn này cùng với sự hài lòng về câu hỏi và câu trả lời. Tuyệt đại bộ phận các câu chất vấn được trả lời đúng trong khung thời gian đã định (5 chất vấn, trả lời trong 15 phút); trả lời đúng trọng tâm mà người chất vấn yêu cầu. Lần này cũng tuyệt đại bộ phận các câu chất vấn ngắn gọn, rõ ý, mang đậm hơi thở cuộc sống và nằm trong nhóm vấn đề đã được xác định.
Sinh hoạt Quốc hội nói chung, hoạt động chất vấn nói riêng ngày càng phát huy cao tính dân chủ, minh bạch nên cử tri được cung cấp nhiều thông tin bổ ích, lý thú. Thậm chí có những thông tin, nếu không có thảo luận kinh tế - xã hội hay hoạt động chất vấn truyền đi trên các phương tiện thông tin đại chúng thì người dân cũng khó tìm hiểu cho được. Cũng từ đây, cử tri có thêm suy ngẫm, đóng góp cho đại biểu Quốc hội khi được tiếp xúc. Ngay sau trả lời của Bộ trưởng Bộ Tài chính về các doanh nghiệp do Bộ quản lý thì đã có ý kiến cử tri băn khoăn. Theo khoa học quản lý (cũng là nguyên lý quản lý) đã là cơ quan có chức năng quản lý nhà nước thì không đồng thời quản lý doanh nghiệp. Vì như thế, những doanh nghiệp đó có được lợi thế chính trị, lợi thế quyền lực nhà nước và sẽ có siêu lợi nhuận. Hiện nay không ít doanh nghiệp đang gắng sức tiếp cận với quyền lực chính trị, quyền lực nhà nước, hình thành “nhóm trục lợi” (nhóm lợi ích tiêu cực) mà chúng ta đang chống. Bởi vậy trong việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam phải chú ý đến những vấn đề có tính nguyên tắc như vậy. Vấn đề này có lẽ sẽ còn được bàn luận nhiều.
Đem chất liệu của thực tế đời sống xã hội vào từng câu chất vấn của đại biểu; trả lời với tinh thần cầu thị, trách nhiệm đến cùng của bộ trưởng, trưởng ngành; và chuẩn bị kỹ lưỡng, điều hành khoa học, linh hoạt, gợi mở, phát huy dân chủ, giữ vững kỷ cương, nội quy kỳ họp; tất cả những thành tố đó đã đem lại một kỳ chất vấn thành công như mong đợi.
