Gỡ “nút thắt” về thể chế, tạo động lực đưa đất nước bứt phá
Chia sẻ với Báo Đại biểu Nhân dân trước thềm xuân mới Quý Mão 2023, PHÓ CHỦ TỊCH QUỐC HỘI NGUYỄN KHẮC ĐỊNH nhấn mạnh: với tinh thần đổi mới và quyết liệt hành động, Quốc hội đã có bước chuyển mạnh mẽ trong hoạt động lập pháp và đạt được nhiều kết quả tích cực, nhất là việc tuân thủ nghiêm kỷ luật lập pháp - thực hiện đúng quy trình và bảo đảm tiến độ, chất lượng các dự án luật trình Quốc hội, trên cơ sở phát huy đầy đủ trách nhiệm các cơ quan liên quan. Qua đó, kịp thời giải quyết những vấn đề cấp thiết thực tiễn đang đặt ra, tháo gỡ các “nút thắt” về thể chế, tạo động lực đưa đất nước bứt phá.
PHÓ CHỦ TỊCH QUỐC HỘI NGUYỄN KHẮC ĐỊNH: Trải qua hơn 76 năm hình thành, phát triển, Quốc hội Việt Nam đã, đang hoạt động hiệu lực, hiệu quả, ngày càng nhận được sự quan tâm, theo dõi của đông đảo cử tri, nhân dân cả nước. Kế thừa và phát triển truyền thống vẻ vang đó, việc đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động, nhất là hoạt động lập pháp được thực hiện quyết liệt ngay từ đầu nhiệm kỳ, với những bước tiến hành thận trọng, chắc chắn, hiệu quả. Những đổi mới thể hiện đồng bộ từ cải tiến quy trình đến cách thức tổ chức triển khai công việc, đề cao tính chủ động, trách nhiệm của các cơ quan liên quan; chuẩn bị, xem xét kỹ lưỡng từng dự án luật, nghị quyết từ sớm, từ xa dựa trên căn cứ khoa học, thực tiễn thuyết phục, cùng với đóng góp ý kiến tích cực của các đại biểu Quốc hội, chuyên gia và các tầng lớp nhân dân... hoạt động lập pháp của Quốc hội Khóa XV đã có những bước tiến mạnh mẽ và đạt được nhiều kết quả tích cực.
Cụ thể, từ đầu nhiệm kỳ đến nay, Quốc hội đã thông qua 14 luật, 37 nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật; Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua 3 pháp lệnh, 28 nghị quyết quy phạm trên các lĩnh vực, góp phần hoàn thiện hệ thống pháp luật, kịp thời giải quyết những vấn đề cấp thiết thực tiễn đặt ra, tháo gỡ các “điểm nghẽn”, “nút thắt” về thể chế, tạo động lực đưa đất nước bứt phá.
Nghị quyết 30 quy định và cho phép áp dụng nhiều biện pháp đặc biệt, đặc thù, chưa có tiền lệ, chưa được luật định hoặc khác với quy định của luật nhằm đáp ứng yêu cầu cấp bách phòng chống đại dịch. Việc ban hành Nghị quyết 30 cũng là bài học kinh nghiệm quý trong hoạt động lập pháp. Đó là bài học về lập pháp chủ động, bám sát thực tiễn cuộc sống, kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng; là sự quyết liệt, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung; là phương thức phản ứng chính sách trong những bối cảnh cấp bách, “không bình thường” về thiên tai, dịch bệnh... Chính tại những thời điểm này cần sự lãnh đạo tập trung, sáng suốt, tư duy giải pháp lập pháp nhanh nhạy, quyết đoán, vượt qua hạn chế của quy định, quy trình thông thường để hoạt động lập pháp vận hành phục vụ cuộc sống kịp thời nhất, đúng lúc cần thiết nhất. Đây cũng là thành công chung của cả hệ thống chính trị dưới sự lãnh đạo kịp thời, sáng suốt của Đảng, phát huy sức mạnh tổng hợp để đẩy lùi đại dịch, bảo vệ sức khỏe, cuộc sống an lành của người dân và khôi phục, phát triển kinh tế - xã hội.
PV: Hoạt động lập pháp luôn bám sát chủ trương, đường lối của Đảng, kịp thời thể chế hóa, hoàn thiện hệ thống pháp luật và luôn đổi mới để giải quyết kịp thời những vấn đề thực tiễn cuộc sống đặt ra. Theo định hướng đó, năm 2022 hoạt động lập pháp của Quốc hội đã đạt được nhiều kết quả nổi bật, thưa Phó Chủ tịch Quốc hội?
PHÓ CHỦ TỊCH QUỐC HỘI NGUYỄN KHẮC ĐỊNH: Năm 2022, trên cơ sở bám sát Định hướng chương trình xây dựng pháp luật của nhiệm kỳ đã được Bộ Chính trị thông qua và yêu cầu thực tiễn, Quốc hội đã thông qua nhiều luật, nghị quyết nhằm tiếp tục hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển, hệ thống pháp luật, khắc phục những bất cập, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong phát triển kinh tế - xã hội, phúc đáp các yêu cầu cần thiết, cấp bách thực tiễn cuộc sống đặt ra. Căn cứ Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh và nhiệm vụ được phân công, từng cơ quan của Quốc hội xây dựng kế hoạch nghiên cứu, chuẩn bị thẩm tra, chủ động phối hợp với cơ quan soạn thảo để triển khai, thường xuyên đôn đốc để bảo đảm chất lượng, tiến độ của dự án.
Yêu cầu xây dựng, hoàn thiện thể chế đòi hỏi phải rất khẩn trương, nhưng đồng thời phải coi trọng chất lượng, không chạy theo số lượng. Chỉ những dự án luật được chuẩn bị kỹ lưỡng, có căn cứ khoa học, thực tiễn, có cơ sở chính trị, pháp lý và đáp ứng được yêu cầu thực tiễn mới được xem xét, ban hành; dự án luật nào mặc dù cần thiết nhưng chuẩn bị chưa kỹ, còn nhiều ý kiến khác nhau, chưa đạt đồng thuận thì kiên quyết chưa trình Quốc hội thông qua để tiếp tục nghiên cứu, chuẩn bị. Đây chính là bước chuyển biến mạnh mẽ, tinh thần quyết liệt trong hoạt động lập pháp, vừa bảo đảm thực hiện chương trình, kế hoạch hàng năm và nhiệm kỳ, nhưng đặt yêu cầu cao về chất lượng, bảo đảm hiệu quả.
Tại 3 kỳ họp trong năm 2022, Quốc hội đã thông qua 12 luật, trong đó có những đạo luật rất quan trọng nhằm tiếp tục hoàn thiện đồng bộ thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, phát huy quyền làm chủ, nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân, tăng cường cơ chế kiểm soát quyền lực nhà nước, bảo đảm quốc phòng an ninh, như: Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ; Luật Dầu khí (sửa đổi); Luật Phòng, chống rửa tiền (sửa đổi); Luật Thi đua, Khen thưởng (sửa đổi); Luật Thanh tra (sửa đổi); Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở... Quốc hội cũng thông qua nhiều nghị quyết quan trọng hỗ trợ phục hồi, phát triển kinh tế - xã hội sau đại dịch, thí điểm cơ chế, chính sách đặc thù nhằm phát huy tiềm năng, thế mạnh của một số địa phương (thành phố Cần Thơ, tỉnh Khánh Hòa, thành phố Buôn Ma Thuột thuộc tỉnh Đắk Lắk)...
Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ Tư vừa qua (tháng 10.2022), Quốc hội đã cho ý kiến lần đầu về dự án Luật Đất đai (sửa đổi) nhằm kịp thời thể chế hóa Nghị quyết số 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng (Khóa XIII) về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý và sử dụng đất, tạo động lực đưa nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao. Đây là đạo luật rất quan trọng, tác động toàn diện đến đời sống kinh tế - xã hội, được cử tri và nhân dân rất quan tâm. Chủ tịch Quốc hội chỉ đạo sát sao, nhiều lần làm việc trực tiếp với cơ quan soạn thảo, lắng nghe ý kiến chuyên gia, nhà khoa học. Các cơ quan của Quốc hội vào cuộc từ sớm, phối hợp chặt chẽ ngay từ quá trình soạn thảo để bảo đảm chất lượng nhất dự án Luật trình Quốc hội. Với tính chất quan trọng của dự án luật này, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết về tổ chức lấy ý kiến nhân dân đối với dự thảo Luật, sau đó sẽ tiếp thu, hoàn thiện để trình Quốc hội tiếp tục cho ý kiến lần 2 tại Kỳ họp thứ Năm và thông qua tại Kỳ họp thứ Sáu vào cuối năm 2023.
PV: Hoạt động lập pháp không thể nóng vội, Quốc hội không thể thông qua dự án luật khi chưa bảo đảm yêu cầu. Đây cũng chính là điểm mới quyết liệt tuân thủ chặt chẽ kỷ cương, kỷ luật lập pháp, là biểu hiện sinh động của một Quốc hội đổi mới, trách nhiệm, chuyên nghiệp, luôn đặt chất lượng công việc lên đầu, thưa Phó Chủ tịch?
PHÓ CHỦ TỊCH QUỐC HỘI NGUYỄN KHẮC ĐỊNH: Quy trình làm luật đã được hoàn thiện qua nhiều nhiệm kỳ của Quốc hội đòi hỏi nghiên cứu, chuẩn bị kỹ lưỡng, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan ngay từ bước đầu sáng kiến lập pháp. Một dự án luật, dù là ban hành lần đầu hay sửa đổi luật hiện hành đều bắt buộc phải qua các bước rà soát, tổng kết, đề xuất chính sách, lấy ý kiến, đánh giá tác động… mới đủ cơ sở để xem xét, đưa vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh. Từng khâu, từng công đoạn, từng chủ thể tham gia phải chủ động, đề cao trách nhiệm, bảo đảm tiến độ thời gian và chất lượng. Đây là các yêu cầu cần thiết nhằm bảo đảm luật khi được Quốc hội thông qua sẽ phát huy hiệu quả thiết thực trong cuộc sống, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, doanh nghiệp.
Cuộc sống đòi hỏi hoạt động lập pháp nhanh, mạnh, kịp thời hơn nữa nhưng không thể vì thế mà chuẩn bị sơ sài, thiếu rõ ràng về trách nhiệm trong từng khâu, từng việc. Bước chuyển biến ở đây chính là sự phối hợp nhịp nhàng, chặt chẽ, không có hiện tượng “quyền anh, quyền tôi” mà tất cả đều phải nỗ lực để bảo đảm chất lượng tốt nhất, khắc phục tình trạng đến khi Quốc hội chuẩn bị thông qua, dự án luật vẫn còn nhiều công việc phải xử lý về chính sách, kỹ thuật lập pháp. Theo đó, các khâu trong quy trình lập pháp đều phải đổi mới, bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất, thông suốt.
Các cơ quan của Quốc hội chủ động hơn, không chỉ theo dõi, đôn đốc việc thực hiện các nhiệm vụ lập pháp mà còn tham gia từ sớm, từ xa vào quá trình tổng kết, nghiên cứu đề xuất chính sách của các dự án luật, thẩm tra kỹ lưỡng đề nghị xây dựng luật để bảo đảm chất lượng và tính khả thi của Chương trình. Quá trình thẩm tra, Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội đã tổ chức nhiều hoạt động như: khảo sát thực tiễn, tổ chức tọa đàm, hội thảo, thu hút ý kiến các chuyên gia, các nhà khoa học, cán bộ quản lý, người hoạt động thực tiễn đóng góp hoàn thiện dự án… nhằm tăng tính phản biện của các báo cáo thẩm tra. Sự chủ động, kiên quyết của cơ quan thẩm tra góp phần bảo đảm tiến độ, nâng cao chất lượng dự án luật trước khi trình Quốc hội.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội có nhiều giải pháp đổi mới, cải tiến quy trình, siết chặt kỷ luật, kỷ cương, nâng cao chất lượng hoạt động lập pháp. Chủ tịch Quốc hội, các Phó Chủ tịch trực tiếp chủ trì họp, nghe cơ quan soạn thảo, cơ quan thẩm tra báo cáo công tác chuẩn bị các dự án luật, cho ý kiến chỉ đạo để tiếp tục hoàn thiện bảo đảm chất lượng. Ủy ban Thường vụ Quốc hội còn tổ chức thêm các phiên họp chuyên đề, dành nhiều thời gian xem xét, cho ý kiến đối với từng dự án luật, pháp lệnh, dự thảo nghị quyết và có kết luận cụ thể, làm cơ sở cho các cơ quan, tổ chức tiếp thu, chỉnh lý. Viện Nghiên cứu lập pháp đẩy mạnh nghiên cứu khoa học phục vụ hoạt động lập pháp, bám sát yêu cầu, chương trình xây dựng luật, pháp lệnh để chủ động phối hợp với các cơ quan của Quốc hội tổ chức các hội thảo, tọa đàm để làm rõ, cung cấp thêm cơ sở khoa học, lý luận, thực tiễn phục vụ thẩm tra, hoàn thiện các dự án luật, nghị quyết.
Kỷ luật lập pháp chính là thực hiện đúng quy trình và bảo đảm tiến độ, chất lượng các dự án luật trình Quốc hội. Đây cũng là cơ sở để nâng cao hiệu quả hoạt động lập pháp, là bài học trong phát huy đầy đủ trách nhiệm của các cơ quan liên quan trong quy trình lập pháp.
PV: Thưa Phó Chủ tịch, đổi mới hoạt động lập pháp của Quốc hội luôn gắn liền với tăng cường hiệu lực, hiệu quả hoạt động giám sát. Giám sát cũng là một kênh thông tin quan trọng nhằm đánh giá hiệu quả của các luật đã được Quốc hội ban hành, góp phần xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam?
PHÓ CHỦ TỊCH QUỐC HỘI NGUYỄN KHẮC ĐỊNH: Đúng như vậy. Cùng với nhiệm vụ xây dựng pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội góp phần quan trọng vào việc tiếp tục xây dựng, hoàn thiện đồng bộ thể chế phát triển, khắc phục các tồn tại, hạn chế trong khâu tổ chức thực hiện. Vì vậy, Chương trình hành động của Đảng đoàn Quốc hội thực hiện Nghị quyết Đại hội lần thứ XIII của Đảng đã xác định năm 2022 tiếp tục “đổi mới và đẩy mạnh giám sát là khâu trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Quốc hội”.
Có thể thấy rõ điều đó trong việc lựa chọn chuyên đề và kết quả giám sát chuyên đề của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội năm 2022 về việc chấp hành chính sách, pháp luật trong các lĩnh vực quy hoạch, thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, xã và công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề về công tác quy hoạch đã chỉ ra nhiều bất cập, vướng mắc trong thực hiện Luật Quy hoạch và nguyên nhân, từ đó kiến nghị Quốc hội ban hành Nghị quyết số 61/2022/QH15 về tiếp tục tăng cường hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về quy hoạch và một số giải pháp tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, đẩy nhanh tiến độ lập và nâng cao chất lượng quy hoạch thời kỳ 2021 - 2030.
Tương tự, kết quả giám sát chuyên đề việc thực hiện các nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, xã giai đoạn 2019 - 2021 đã cung cấp thêm cơ sở thực tiễn để Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét, ban hành Nghị quyết số 26/2022/UBTVQH15 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị quyết số 1210/2016/UBTVQH13 về phân loại đô thị; Nghị quyết số 27/2022/UBTVQH15 sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị quyết số 1211/2016/UBTVQH13 về tiêu chuẩn của đơn vị hành chính và phân loại đơn vị hành chính cũng như phục vụ việc xây dựng, ban hành nghị quyết mới trong thời gian tới, làm cơ sở triển khai thực hiện chủ trương của Đảng về tiếp tục sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, xã giai đoạn 2022 - 2030.
Bên cạnh đó, để nâng cao hiệu quả giám sát văn bản quy phạm pháp luật, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 560/NQ-UBTVQH15 ngày 22.7.2022 hướng dẫn việc tổ chức thực hiện hoạt động giám sát văn bản quy phạm pháp luật của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội. Trong đó, đã thống nhất về kỳ giám sát, cách thức triển khai hoạt động giám sát, quy trình xử lý văn bản qua giám sát phát hiện có dấu hiệu trái pháp luật, việc tổng hợp, báo cáo kết quả giám sát… Việc tăng cường giám sát trong lĩnh vực này có ý nghĩa quan trọng, bảo đảm các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành các nội dung được giao tại luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội được ban hành kịp thời, bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ trong hệ thống pháp luật, góp phần thiết thực đưa luật vào cuộc sống. Các cơ quan của Quốc hội cũng đẩy mạnh hoạt động giám sát chuyên đề, tổ chức các phiên giải trình để làm rõ các vấn đề đặt ra trong công tác thi hành pháp luật, được cử tri, dư luận quan tâm.
THANH HÀ thực hiện
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội