Tránh thất thoát trong đấu giá quyền khai thác khoáng sản 

Khoáng sản là tài nguyên quý giá của đất nước, hầu hết không thể tái tạo, bồi đắp, đòi hỏi phải được quản lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả, đóng góp tương xứng với giá trị của nó vào ngân sách Nhà nước, góp phần vào sự phát triển đất nước. Tuy nhiên, khoáng sản cũng là “miếng mỡ ngon đặt trước miệng mèo”. Đặt vấn đề này, ĐBQH Trần Hữu Hậu (Tây Ninh) đề nghị, dự thảo Luật Địa chất và khoáng sản cần quy định chặt chẽ, rõ ràng, minh bạch về cấp quyền khai thác khoáng sản và đấu giá quyền khai thác khoáng sản, nhằm tránh tiêu cực trong lĩnh vực này.

Đại biểu Trần Hữu Hậu cho biết, Báo cáo tổng kết 13 năm thực hiện Luật Khoáng sản 2010 cho thấy, việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản mang lại hiệu quả cao, tăng thu cho Ngân sách Nhà nước nhưng tỷ lệ cấp phép khai thác thông qua đấu giá là rất thấp. Tại phiên chất vấn và trả lời chất vấn ngày 4.6 vừa qua, khi trả lời về vấn đề này, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường Đặng Quốc Khánh đã nêu lý do “Bộ thực hiện đúng theo Nghị định số 158/2016/NĐ-CP, theo đó đã quy định 7 trường hợp không đấu giá”; Bộ trưởng cũng khẳng định, sẽ thực hiện tối đa việc đấu giá quyền khai thác khoáng sản.

Tuy nhiên, Điều 104 dự thảo Luật lấy lại 3/7 nội dung về đấu giá quyền khai thác khoáng sản của Nghị định số 158/2016/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Khoáng sản và có quy định khái quát hơn; đồng thời, giao Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ quy định chi tiết và quyết định. "Nếu không có sự thay đổi căn bản trong các quy định tại Nghị định số 158 thì Bộ Tài nguyên và Môi trường và các địa phương sẽ khó chuyển mạnh sang đấu giá quyền khai thác khoáng sản hoặc có hình thức thực hiện phù hợp nhằm bảo đảm khai thác, sử dụng hiệu quả tài nguyên khoáng sản của quốc gia", đại biểu Trần Hữu Hậu nói. 

Tại khoản b, Điều 104 dự thảo Luật quy định khu vực không đấu giá quyền khai thác là: "Khoáng sản được quy hoạch là nguồn nguyên liệu cho các dự án chế biến ra sản phẩm công nghiệp theo quy hoạch khoáng sản". Cho rằng, quy định như thế là đúng nhưng chưa đủ, đại biểu Trần Hữu Hậu chỉ rõ, quyền khai thác khoáng sản ở khu vực này cần được định giá phù hợp và đưa vào giá dự toán để tổ chức đấu thầu thực hiện dự án chế biến ra sản phẩm công nghiệp. "Như vậy, dù không đấu giá quyền khai thác khoáng sản nhưng ngân sách Nhà nước sẽ giảm bớt thất thoát”. 

Theo quy hoạch hiện hành, "các khu vực khoáng sản đã được cấp giấy phép thăm dò hoặc giấy phép khai thác khoáng sản" sẽ không phải "đấu giá quyền khai thác". Cho rằng, quy định như vậy là "có lý, có tình, có trước, có sau, nhất là trong điều kiện thăm dò khoảng sản hết sức khó khăn trước đây", song đại biểu Trần Hữu Hậu cũng nhắc lại câu trả lời của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường về trường hợp các tập đoàn, doanh nghiệp nhà nước đã thăm dò xong, có giấy phép khai thác nhưng không được tự triển khai các dự án khai thác do nhiều nguyên nhân thì "có thể đưa ra đấu giá khi xác định doanh nghiệp không thể thực hiện tổ chức khai thác".

Theo đại biểu, trong thực tế, với trường hợp trên, có rất nhiều tình huống cần được lưu ý và quy định chặt chẽ để tránh tiêu cực. Ví dụ, doanh nghiệp không tự triển khai các dự án khai thác nhưng có thể dùng quyền khai thác để liên doanh, liên kết, góp vốn đầu tư với doanh nghiệp khác để triển khai khai thác. "Đây là cách làm đúng, mở hướng cho doanh nghiệp và huy động được nguồn lực xã hội vào khai thác, chế biến khoáng sản. Nhưng như vậy thì doanh nghiệp khác sẽ không cần đấu giá mà vẫn đương nhiên được khai thác. Với trường hợp này, cần phải định giá quyền khai thác khoáng sản khi đưa vào góp vốn để tránh thất thoát tài sản của Nhà nước", đại biểu Trần Hữu Hậu nhấn mạnh. 

Thực tế nhiều năm qua cũng cho thấy, việc định giá tài sản và định giá quyền sử dụng đất để đưa vào góp vốn dù đã có những quy định cụ thể nhưng vẫn xảy ra nhiều vi phạm và không ít cán bộ các cấp đã bị kỷ luật, bị vướng vòng lao lý. "Việc định giá quyền khai thác khoáng sản là rất cần thiết nhưng khá phức tạp và cần được nghiên cứu và quy định chặt chẽ, rõ ràng, minh bạch trong luật phục vụ cho các hoạt động liên quan. Vì vậy, dự thảo Luật Địa chất và khoáng sản cần bổ sung một điều về định giá quyền khai thác khoáng sản", đại biểu Trần Hữu Hậu đề nghị. 

Điều 104 dự thảo Luật quy định về khu vực đấu giá và không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. ĐBQH Trương Trọng Nghĩa (TP. Hồ Chí Minh) cho rằng, đấu giá chủ yếu đánh vào trị giá thương mại và đánh vào nguồn thu, còn không đấu giá là mang ý nghĩa chiến lược, có thể rất hệ trọng nhưng không thể đem ra thương mại hóa và cho đấu giá tự do được. Do vậy, cần có tiêu chí rõ ràng để xác định khu vực đấu giá và không đấu giá quyền khai thác khoáng sản để vừa có thể khai thác khoáng sản, phục vụ phát triển kinh tế, đồng thời vừa bảo vệ được lợi ích quốc gia. “Đối với những khoáng sản mang tính chất chiến lược quan trọng, thậm chí là quan trọng trên phạm vi thế giới nữa, thì chúng ta có những tiêu chí rõ ràng”, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nói.

Đánh giá kỹ tác động khi phân loại 4 nhóm khoáng sản

Về phân nhóm khoáng sản, một số đại biểu Quốc hội cho rằng,dự thảo Luật đã quy định rõ ràng hơn và tiến bộ hơn so với luật hiện hành. Cụ thể, dự thảo Luật quy định phân thành 4 nhóm khoáng sản, trong đó tách riêng nhóm khoáng sản là vật liệu xây dựng thông thường (nhóm III) và khoáng sản làm vật liệu san lấp (nhóm IV).

Tuy nhiên, theo báo cáo thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường, một số loại khoáng sản có thể sử dụng vào nhiều mục đích khác nhau nên khó xác định thuộc nhóm khoáng sản nào, gây chồng chéo thẩm quyền quy hoạch khoáng sản giữa Bộ Tài nguyên và Môi trường và UBND cấp tỉnh. ĐBQH Nguyễn Quang Huân (Bình Dương)cho rằng, đây là lĩnh vực mới, nên có đánh giá tác động về quản lý nhà nước rõ ràng, cụ thể. 

Dự thảo Luật đưa ra hai yếu tố để làm căn cứ phân loại ra 4 nhóm khoáng sản là “công dụng” và “mục đích quản lý”. Trong hai yếu tố này, theo ĐBQH Trần Thị Kim Nhung (Quảng Ninh), nếu coi yếu tố “mục đích quản lý” là căn cứ để phân loại các nhóm khoáng sản thì khó có thể phân loại được, vì đã là khoáng sản thì dù là giá trị cao hay thấp đều phải được quản lý chặt chẽ, công khai, minh bạch, hiệu quả, do đó đều có chung một mục đích quản lý, có chăng thì chỉ khác nhau về thẩm quyền quản lý, về cách thức quản lý, phương thức quản lý… Cùng quan điểm này, ĐBQH Trần Văn Tiến (Vĩnh Phúc)đề nghị, làm rõ hơn công dụng, mục đích quản lý đối với từng nhóm khoáng sản và có thể nghiên cứu thành các nhóm tiêu chí để phân loại nhóm khoáng sản.

Bên cạnh đó, theo quy định về giải thích từ ngữ tại khoản 11 Điều 3 dự thảo Luật thì 4 nhóm khoáng sản được phân loại tại Điều 7 dự thảo Luật đều là khoáng vật, khoáng chất có ích. Tuy nhiên, tại khoản 3 Điều 102 dự thảo Luật lại quy định một loại khoáng sản nữa là khoáng sản không có giá trị sử dụng. Do đó, đại biểu Trần Thị Kim Nhung đề nghị, cân nhắc kỹ lưỡng hơn về tiêu chí phân loại nhóm khoáng sản để có ranh giới rõ ràng giữa các nhóm khoáng sản cũng như bảo đảm sự thống nhất trong việc phân loại khoáng sản trong dự thảo Luật.