Quốc hội năm 2024 -
một năm gặt hái nhiều thành công
TS. Bùi Ngọc Thanh - Nguyên Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội
Năm 2024 có thể coi là một năm “ngoại lệ”, hiếm có - một năm Quốc hội họp 6 kỳ, gồm 2 kỳ thông lệ và 4 kỳ bất thường (từ Kỳ họp bất thường lần thứ Năm đến Kỳ họp bất thường lần thứ Tám) với tổng thời gian làm việc là 61,5 ngày. Trong năm, Quốc hội đã khẩn trương xử lý có hiệu quả cao hàng trăm đầu việc với phương châm, Quốc hội luôn đồng hành với Chính phủ, góp phần thể chế hóa, lan tỏa mạnh mẽ tinh thần đổi mới, đoàn kết và thống nhất rất cao của Hội nghị Trung ương 10 Khóa XIII.
Đẩy nhanh tốc độ xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng
Nhìn lại từ đầu nhiệm kỳ Khóa XV đến nay, có thể thấy, năm đầu nhiệm kỳ (2021), tại Kỳ họp thứ Nhất, Quốc hội chủ yếu làm công tác tổ chức và nhân sự cho bộ máy nhiệm kỳ mới của Nhà nước, tại Kỳ họp thứ Hai, Quốc hội thông qua được 2 luật và cho ý kiến lần đầu với 5 dự án luật khác.
Năm 2022, tại Kỳ họp thứ Ba và thứ Tư, Quốc hội thông qua được 11 luật, cho ý kiến lần đầu 13 dự án luật khác.
Năm 2023, tại Kỳ họp thứ Năm và thứ Sáu, Quốc hội thông qua 15 luật, cho ý kiến lần đầu 14 dự án luật khác.
Năm 2024 - năm bứt tốc, Quốc hội đã thông qua tới 31 luật và cho ý kiến lần đầu với 22 dự án luật khác. Trong đó, tại Kỳ họp thứ Bảy, Quốc hội thông qua 11 luật và 11 dự án luật được cho ý kiến; Kỳ họp thứ Tám thông qua 18 luật và cho ý kiến lần đầu 10 dự án luật khác. Trước đó, tại Kỳ họp bất thường lần thứ Năm, Quốc hội thông qua 2 luật. Trong 6 kỳ họp của năm 2024, Quốc hội cũng đã thông qua 46 nghị quyết, trong đó có 7 nghị quyết quy phạm pháp luật.
Quốc hội thông qua Luật Đất đai (sửa đổi). Ảnh: Lâm Hiển
Trong các luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua, có những luật có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với đời sống kinh tế - xã hội của đất nước. Luật Đất đai năm 2024 gồm 16 chương, 260 điều được thông qua tại Kỳ họp bất thường lần thứ năm là một ví dụ sinh động. Với việc thông qua đạo luật này, Quốc hội đã hoàn thành một trong những nhiệm vụ lập pháp quan trọng hàng đầu của nhiệm kỳ Khóa XV. Bên cạnh đó, việc thông qua Luật Đất đai (sửa đổi) và điều chỉnh thời điểm thi hành cùng thời điểm với Luật Nhà ở (sửa đổi), Luật Kinh doanh bất động sản (sửa đổi) đã bước đầu đáp ứng yêu cầu hoàn thiện, đồng bộ chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng đất đai phù hợp với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Nguồn lực đất đai được quản lý, khai thác, sử dụng tiết kiệm, bền vững, hiệu quả cao nhất, đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, công bằng và ổn định xã hội; bảo đảm quốc phòng, an ninh; bảo đảm môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu...
Về phương pháp lập pháp, tại Kỳ họp thứ Tám, việc Quốc hội thông qua Luật theo hình thức rút gọn và “một luật sửa 4 luật” về đầu tư, “một luật sửa 9 luật” về tài chính, ngân sách chính là tiếp tục thực thi nghiêm túc Văn kiện Đại hội XIII của Đảng: “Xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ, kịp thời, đồng bộ, thống nhất, khả thi, công khai, minh bạch, ổn định”[1]. Việc thông qua hai đạo luật trên là trực tiếp góp phần thực hiện yêu cầu “đồng bộ” và “thống nhất” của hệ thống pháp luật hiện hành.
Kiểm soát quyền lực có hiệu quả thông qua công cụ giám sát
Trong năm 2024, Quốc hội đã phối hợp sử dụng có hiệu quả các hình thức giám sát tối cao, nhất là hình thức xem xét báo cáo và hoạt động chất vấn nhằm tăng cường trách nhiệm kiểm soát quyền lực nhà nước được phân công tại Điều 2, Khoản 3 của Hiến pháp 2013.
Về xem xét báo cáo, trước hết có thể thấy, các đại biểu Quốc hội đã quán triệt sâu sắc tinh thần đổi mới, hăng hái, nhiệt tình phát biểu với nhiều ý kiến đóng góp sắc sảo, đầy tính xây dựng. Đã có 4.640 lượt ý kiến các đại biểu phát biểu thảo luận ở tổ; và 2.076 lượt đại biểu đăng ký phát biểu tại hội trường. Đã có 132 lượt đại biểu tranh luận nhằm làm sáng tỏ nhiều vấn đề mới ngay tại nghị trường. Trong đó, có những tranh luận khá thú vị, như việc sử dụng cát biển làm nền các tuyến đường cao tốc liệu có bảo đảm sức chịu tải của các phương tiện tải trọng lớn khi lưu thông không? Hoặc đối với một đơn vị có hoạt động kinh tế, tài chính thì kết quả các cuộc thanh tra, kiểm tra có thay thế cho Kiểm toán Nhà nước được không?... Với những tranh luận sôi nổi, các phiên giám sát bằng hình thức xem xét báo cáo hầu như đều rất sôi động, hấp dẫn...
 |  |
Hoạt động chất vấn khẳng định ngày càng rõ nét vai trò quan trọng trong kiểm soát quyền lực nhà nước. Trong năm qua, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiến hành 2 phiên chất vấn với thời lượng một ngày cho mỗi phiên. Cụ thể, ngày 18.3 (tại Phiên họp thứ 31), Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức chất vấn với lĩnh vực tài chính và ngoại giao; ngày 21.8 (tại Phiên họp thứ 36), Ủy ban Thường vụ Quốc hội tổ chức tái chất vấn 2 nhóm vấn đề về nông nghiệp, xây dựng nông thôn mới và sắp xếp lại các đơn vị hành chính nhà nước với 9 thành viên Chính phủ và Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao tham gia trả lời chất vấn. Tại Kỳ họp thứ Bảy, Quốc hội tiến hành chất vấn với các nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực: tài nguyên và môi trường; công thương; văn hóa, thể thao và du lịch; và Tổng kiểm toán Nhà nước. Tại Kỳ họp thứ Tám, Quốc hội tiến hành chất vấn với 3 nhóm vấn đề thuộc lĩnh vực y tế, thông tin và truyền thông, ngân hàng.
Việc Ủy ban Thường vụ Quốc hội chất vấn với nhóm lĩnh vực ngoại giao (có kết nối với 62 đoàn đại biểu Quốc hội) có ý nghĩa trọng đại. Trong nhiều nhiệm kỳ và nhiều kỳ họp, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao chưa được trả lời chất vấn, lúc này trong tình hình mới với hình ảnh “ngoại giao cây tre” rất cần thiết theo Khoản 7, Điều 2 của Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. Bộ Ngoại giao đã thực thi chính sách đối ngoại theo các nghị quyết của Quốc hội được Hiến pháp 2013 quy định tại Khoản 14, Điều 70 như thế nào?
Trả lời các chất vấn của đại biểu, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Bùi Thanh Sơn nêu rõ, thời gian qua tình hình thế giới trải qua nhiều biến động, xuất hiện nhiều khó khăn, thách thức mới gay gắt hơn trước, đặt ra nhiều nhiệm vụ mới nặng nề cho công tác đối ngoại. Nhưng dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, ngành ngoại giao đã phát huy mạnh mẽ bản sắc “ngoại giao cây tre” Việt Nam, triển khai đồng bộ, sáng tạo các chức năng, nhiệm vụ của Bộ, đem lại kết quả toàn diện. Ngành ngoại giao đã hỗ trợ và trực tiếp tham mưu, phối hợp với các bộ, ngành tổ chức các hoạt động đối ngoại, nhất là đối ngoại cấp cao ở khắp các châu lục và nhiều diễn đàn, cơ chế đa phương. Qua đó, củng cố vững chắc cục diện đối ngoại, tạo thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng, bảo vệ Tổ quốc, tạo dựng được sự tin cậy chính trị ngày càng cao, thúc đẩy hợp tác quốc tế sâu sắc và toàn diện trên nhiều lĩnh vực... Qua phần trả lời của Bộ trưởng có thể thấy rõ hơn trách nhiệm cao của “tư lệnh ngành” ngoại giao trước công việc, nhiệm vụ thuộc phạm vi quản lý, điều hành của mình.
Với các phiên chất vấn tại 2 kỳ họp thường niên, nổi bật hơn cả, đó là vai trò của chủ tọa điều hành và phần trả lời của 7 bộ trưởng, trưởng ngành.
Trong các phiên chất vấn, chủ tọa điều hành đã giữ vững Nội quy kỳ họp Quốc hội, bảo đảm nguyên tắc “hỏi nhanh, đáp gọn”, “hỏi 1 phút, trả lời 3 phút” cho mỗi chất vấn. Chỉ có trước giờ giải lao hoặc kết thúc ngày làm việc, mà thời gian của phiên chất vấn vẫn còn sang ngày hôm sau, thì chủ tọa điều hành linh hoạt mời thêm các đại biểu đặt câu hỏi, tạo điều kiện để các bộ trưởng, trưởng ngành có thêm thời gian chuẩn bị câu trả lời. Đặc biệt, sau mỗi phiên chất vấn, chủ tọa đã có những đánh giá cụ thể, khách quan, công tâm đối với từng phần trả lời của bộ trưởng, trưởng ngành.
Phần trả lời của các bộ trưởng, trưởng ngành cho thấy sự nắm vững diễn biến tình hình của ngành, lĩnh vực, nhất là sau đại dịch Covid-19; trả lời đầy đủ, thẳng thắn, trung thực, rõ tình hình, rõ giải pháp với tinh thần thực sự cầu thị, thể hiện trách nhiệm trong phạm vi lĩnh vực được giao điều hành, quản lý. Tính thuyết phục của các câu trả lời được tăng lên nhờ những số liệu định lượng minh họa rất cụ thể. Cá biệt có Bộ trưởng (Bộ trưởng Bộ Y tế) đã mang sản phẩm đến nghị trường minh họa trực quan cho phần trả lời của mình (liên quan đến tác hại của sản phẩm thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng).
Nhiều Bộ trưởng, Trưởng ngành nhận rõ trách nhiệm và khẳng định ngay “ngày mai” sẽ đến tận nơi, xem xét và xử lý sự việc mà cử tri đã phản ánh qua đại biểu.
Trong năm qua, các hoạt động của Quốc hội nói chung, đặc biệt là các phiên chất vấn nói riêng hầu hết đã thu hút sự tham dự của các thành viên Chính phủ và người đứng đầu các cơ quan tư pháp. Đáng chú ý, tất cả đều chung một cam kết từ người đứng đầu Chính phủ: Chỉ bàn làm, không bàn lùi; làm ngày không đủ, tranh thủ làm đêm; vượt nắng, thắng mưa, không thua giông bão; đã làm là phải có người chịu trách nhiệm, có sản phẩm cụ thể, cân đong đo đếm được... Tinh thần đó, ngoài việc thể hiện rõ quyết tâm chính trị của Thủ tướng Chính phủ, đồng thời cũng cho thấy tính hiệu năng, hiệu lực và hiệu quả cao của việc kiểm soát quyền lực bằng công cụ giám sát tối cao của Quốc hội.
Những quyết sách hợp lòng dân
Tại các bài phát biểu bế mạc Kỳ họp thứ Bảy và thứ Tám của Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đều nhấn đậm: “Quốc hội đã xem xét quyết định khối lượng công việc rất lớn, trong đó có nhiều vấn đề khó, phức tạp, liên quan đến nhiều ngành, lĩnh vực và thực tiễn đang đòi hỏi cấp thiết”.
Thực tiễn cho thấy, năm qua, Quốc hội đã giải quyết khối lượng lớn công việc khó, song với trách nhiệm cao trước đất nước cũng như người dân và doanh nghiệp, Quốc hội đã quyết đáp nhiều vấn đề quốc kế dân sinh, vừa phục vụ xử lý những việc trước mắt, vừa tạo điều kiện thực thi các công việc có tầm chiến lược của quốc gia.
Thứ nhất, đã rút ngắn thời gian chờ hiệu lực thi hành của những luật đã được thông qua. Một số luật được thông qua năm 2023, đầu năm 2024 là những luật lớn, có nhiều chương, mục, điều, khoản và nhiều nội dung khá phức tạp, đòi hỏi phải có nhiều thời gian ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành, nên thời điểm có hiệu lực được quy định khá xa so với thời điểm thông qua các luật. Nhưng trước yêu cầu sớm khôi phục, ổn định và phát triển kinh tế - xã hội sau đại dịch và hậu quả nặng nề của thiên tai đòi hỏi các cơ quan hữu trách phải tăng tốc, nhanh chóng hoàn thành văn bản hướng dẫn thi hành các luật.
Do đó, tại Kỳ họp thứ Bảy, Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Đất đai số 31/2024/QH15, Luật Nhà ở số 27/2023/QH15, Luật Kinh doanh bất động sản số 29/2023/QH15, Luật Các tổ chức tín dụng số 32/2024/QH15 với hiệu lực thi hành của các luật đều được đẩy lên từ ngày 1.8.2024 thay vì quý IV.2024 và 6 tháng đầu năm 2025.
Thứ hai, sau nhiều lần bàn bạc “thấu tình, đạt lý”, ngày 30.11.2024, Quốc hội đã quyết nghị xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam. Dự án đường sắt cao tốc này được thiết kế với vận tốc lên tới 350km/h, sẽ rút ngắn thời gian di chuyển giữa Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh xuống còn 5 giờ 30 phút, được kỳ vọng sẽ mang lại sự thay đổi lớn trong hệ thống giao thông Việt Nam khi hoàn thành. Với ưu thế vận tải khối lượng lớn, nhanh chóng, tin cậy, thuận tiện, đường sắt cao tốc trên trục Bắc - Nam sẽ rút ngắn khoảng cách giữa các địa phương, vùng miền, góp phần giảm áp lực tập trung dân số, quá tải hạ tầng đang gây ra nhiều hệ lụy, nhất là ở các thành phố lớn.
Thứ ba, tại Nghị quyết số 175/2024/QH15 ngày 30.11.2024, Quốc hội đã quyết nghị thành lập thành phố Huế trực thuộc Trung ương với hiệu lực thi hành từ ngày 1.1.2025. Thành phố Huế có diện tích tự nhiên hơn 4.947km2 và quy mô dân số hiện nay gần 1,24 triệu người. Việc thành lập thành phố Huế trực thuộc Trung ương là cơ sở để tổ chức chính quyền đô thị mới, tăng cường hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước và là tiền đề quan trọng để hoàn thành mục tiêu đến năm 2030, thành phố Huế là một trong những trung tâm lớn, đặc sắc của khu vực miền Trung.
Thứ tư, dưới sự lãnh đạo của Đảng, trực tiếp là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, trong năm qua, Quốc hội đã tiến hành công tác nhân sự một cách chặt chẽ theo đúng quy định của Đảng, pháp luật Nhà nước. Quốc hội đã tiến hành bầu Chủ tịch nước, Chủ tịch Quốc hội, Phó Chủ tịch Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội; Tổng Thư ký Quốc hội; phê chuẩn bổ nhiệm Ủy viên Hội đồng Quốc phòng và An ninh, Chánh án và Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, 4 Phó Thủ tướng Chính phủ, 5 Bộ trưởng các Bộ: Công an, Tài chính, Giao thông Vận tải, Tư pháp, Tài nguyên và Môi trường, đồng thời tiến hành công tác nhân sự khác theo thẩm quyền và đạt sự đồng thuận, thống nhất cao của các đại biểu Quốc hội. Đến nay bộ máy nhà nước đã được kiện toàn vững chắc và ổn định.
Thứ năm, trong năm qua, Quốc hội cũng đã thảo luận, thông qua nhiều cơ chế, chính sách để giải quyết kịp thời các vấn đề quốc kế dân sinh, tháo gỡ nhanh nhất khó khăn, “điểm nghẽn” liên quan đến cơ chế, chính sách, các dự án, đất đai, tạo điều kiện thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển, giải phóng các nguồn lực, hỗ trợ, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đáp ứng yêu cầu cấp bách của thực tiễn, như: Tiếp tục giảm 2% thuế giá trị gia tăng đối với nhóm hàng hóa, dịch vụ được quy định tại Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội, thời gian được giảm từ ngày 1.1.2025 đến 30.6.2025 nhằm tạo điều kiện để doanh nghiệp tiếp tục phục hồi sản xuất kinh doanh sau đại dịch Covid-19 và sự tàn phá của cơn bão số 3 (bão Yagi).
Điều chỉnh lại Quy hoạch sử dụng đất quốc gia thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 trình Quốc hội quyết nghị trong năm 2025 cho phù hợp với Luật Đất đai năm 2024. Bổ sung dự toán chi ngân sách nhà nước năm 2024 cho các bộ, cơ quan trung ương và các địa phương để thực hiện mức lương cơ sở theo Nghị định số 73/2024/NĐ-CP của Chính phủ nhằm tiếp tục cải thiện đời sống của cán bộ, công chức, viên chức, người lao động khu vực hành chính, sự nghiệp công.
Luật Bảo hiểm Y tế (sửa đổi) quy định từng bước liên thông, thông tuyến trong khám, chữa bệnh bảo hiểm y tế; giảm thuế giá trị gia tăng; Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035; Chương trình mục tiêu quốc gia phòng, chống ma túy đến năm 2030.
Đặc biệt, Quốc hội cho phép sử dụng nguồn cắt giảm, tiết kiệm 5% chi thường xuyên năm 2024 của ngân sách trung ương và ngân sách địa phương để hỗ trợ xóa nhà tạm, nhà dột nát cho hộ nghèo, hộ cận nghèo…
2024 - một năm với kỷ lục Quốc hội tiến hành 6 kỳ họp. Với tinh thần đổi mới, khẩn trương, nghiêm túc, khoa học, dân chủ, trách nhiệm, thống nhất và đồng thuận rất cao, Quốc hội đã hoàn thành hơn 100 đầu việc (trong đó, riêng Kỳ họp thứ Tám chiếm tới 51 đầu việc), kịp thời tháo gỡ các “điểm nghẽn”, khơi thông các nguồn lực, phục vụ đắc lực cho việc phục hồi và phát triển nền kinh tế - xã hội, ổn định và nâng cao mức sống của Nhân dân.
Quốc hội năm 2024 - một năm bận rộn, với khối lượng lớn công việc, trong đó có nhiều việc khó, cấp bách, nhưng rất thành công với nhiều quyết đáp lịch sử trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
[1] Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, Tập 1, trang 175.
