Quốc hội Khóa XII những mạch nguồn đổi mới, phát triển

Lẽ thường, tổng kết đánh giá thành tựu của một nhiệm kỳ căn cứ vào các con số. Và có thể thấy trong nhiệm kỳ ngắn nhất từ trước đến nay Quốc hội đã thông qua 64 luật, 11 nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật, UTVQH thông qua 15 pháp lệnh và 7 nghị quyết có chứa quy phạm pháp luật. Luật, pháp lệnh, nghị quyết được thông qua đã tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, góp phần phát triển kinh tế - xã hội, củng cốë tổ chức bộ máy nhà nước, phát huy tiềm lực của đất nước, nâng cao đời sống tinh thần, vật chất của nhân dân.

Đánh giá thành tựu lập pháp không là việc dễ dàng, là việc liệt kê, ngợi khen… Nếu chỉ nhìn vào số lượng luật, pháp lệnh được Quốc hội, UBTVQH thông qua thì mới dừng ở con số hình thức, chưa thấy được nội dung đổi mới làm nên những kết quả cụ thể. Điều quan trọng không chỉ ở “sản phẩm” làm ra  mà còn ở chính cách làm khoa học, dân chủ, trí tuệ. Việc cải tiến cách thức lấy ý kiến dự thảo; đưa ra yêu cầu đánh giá tác động của văn bản;  một văn bản sửa đổi nhiều văn bản hay rút gọn trình tự thủ tục… được bổ sung trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật ngay đầu nhiệm kỳ làm cơ sở cho đổi mới quy trình lập pháp. Nhưng quan trọng hơn là thực thi thế nào? Những thay đổi dù rất nhỏ như thông qua chương trình xây dựng luật, pháp lệnh vào kỳ họp đầu năm; nâng cao chất lượng thẩm tra dự án luật trên cơ sở xem xét kỹ lưỡng các căn cứ thực tiễn, khoa học, khảo sát thực tế, lấy ý kiến của đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của văn bản... Điều này đã mang lại một sắc thái mới trong thực hiện quy trình lập pháp. Cụ thể, thiết thực, coi trọng chất lượng nội dung, tính khả thi không còn bị lệ thuộc vào sự cấp thiết ban hành văn bản. Và việc gác lại các dự án kém chất lượng là sự sàng lọc dứt khoát, không chút băn khoăn mà trước đây chưa có được thường xuyên.

Điều tưởng chừng đơn giản nhưng lại hết sức nhọc nhằn trong thực hiện. Đó là sự tuân thủ chặt chẽ quy trình đề ra. Không cầu toàn nhưng cũng không tùy tiện, dễ dãi về thời gian, về chất lượng chuẩn bị. Đặc biệt sự tiếp cận sớm dự thảo của cử tri, của cơ quan thông tấn báo chí đã tạo  một sinh khí mới, thêm luồng ý kiến nhiều chiều và hữu ích. Đây là sự tham gia trực tiếp của tổ chức, nhân dân, doanh nghiệp vào công tác lập pháp mà Quốc hội lôi cuốn, hấp dẫn. Và cũng chính là động lực, mạch nguồn cho những đổi mới, cải tiến không ngừng phương pháp làm việc. Những bước đổi mới cách làm đã tạo điều kiện thuận lợi cho đại biểu Quốc hội xem xét, thảo luận, cân nhắc kỹ lưỡng khi quyết định. Đồng thời góp phần nâng cao chất lượng, số lượng các dự án luật được Quốc hội thông qua, đáp ứng kịp thời đòi hỏi thực tiễn cuộc sống.

Nếu cho rằng đã có một cuộc cách mạng trong hoạt động giám sát thì có thể chưa hoàn toàn  thích hợp. Nhưng rõ ràng trong nhiệm kỳ ngắn nhất này, lĩnh vực giám sát đã có bước tiến ngoạn mục. Sự thay đổi bắt đầu từ quyết định lựa chọn vấn đề giám sát “trúng, đúng, kịp thời, bức xúc và hệ trọng”. Với 6 chuyên đề giám sát lớn của Quốc hội, việc giám sát được tiến hành toàn diện, chuyên sâu, có hệ thống ở các lĩnh vực bộc lộ các yếu kém, sơ hở như: việc thực hiện chính sách, pháp luật về công tác xã hội hóa chăm sóc sức khỏe nhân dân; việc thực hiện chính sách, pháp luật về quản lý sử dụng vốn tại các tập đoàn, tổng công ty lớn của Nhà nước; việc thực hiện chính sách, pháp luật về thành lập trường, đầu tư bảo đảm chất lượng đào tạo đối với giáo dục đại học; việc cải cách thủ tục hành chính trong một số lĩnh vực liên quan tới công dân và doanh nghiệp… Những bước cải tiến đã mang lại cách nhìn mới về hiệu lực giám sát của Quốc hội. Kết quả giám sát được Quốc hội xem xét, kết luận tác động trực tiếp, mạnh mẽ đến hiệu quả, hiệu lực  quản lý trên lĩnh vực được giám sát. Thậm chí dẫn đến sự điều chỉnh ngay tức thì. Hoạt động giám sát của HĐDT và các ủy ban cũng hướng tới các kiến nghị cụ thể, có tính khả thi, có tác dụng tích cực trong việc hoàn thiện chính sách pháp luật, giúp Chính phủ, các cơ quan hữu quan khắc phục hạn chế, tháo gỡ khó khăn… Và cách nhìn của cơ quan được giám sát đã khác hơn, tích cực hơn, coi đây là sự hỗ trợ cần thiết, không thể thiếu trong hoạt động quản lý nhà nước.

Sự chuyển động của giám sát được phản ánh tập trung trong các phiên chất vấn và trả lời chất vấn. Quyết liệt, có địa chỉ rõ ràng, vì trách nhiệm trước nhân dân, trách nhiệm với đất nước. Không khí chất vấn “có lúc nóng, lúc lạnh” nhưng đều rõ mục tiêu là hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Bằng lý lẽ, thực tiễn thuyết phục lẫn nhau, làm rõ trách nhiệm cá nhân và tìm giải pháp. Không có sự đối đầu, phô trương nào cả. Ở đây là sự phân công, phối hợp thực hiện nhiệm vụ giữa các cơ quan nhà nước dưới sự lãnh đạo thống nhất của Đảng, được thể hiện cụ thể, sinh động trong hoạt động nghị trường. Mỗi một vấn đề đặt ra cho Chính phủ, các bộ, ngành đều xuất phát từ kiến nghị của cử tri, có sự phối hợp chuẩn bị của UBTVQH, Chính phủ, cơ quan hữu quan. Nhiều vấn đề thời sự không có trong chương trình nhưng cử tri đặc biệt quan tâm, Quốc hội yêu cầu Chính phủ báo cáo, giải trình .

Niềm tin của  nhân dân vào hiệu quả hoạt động của bộ máy, vào những con người cụ thể đến từ sự trung thực, thẳng thắn, trí tuệ, bản lĩnh trong chất vấn và trả lời chất vấn qua truyền hình trực tiếp có tác động nhanh, mạnh và ấn tượng. Thủ tướng, Phó thủ tướng cùng các bộ trưởng tham gia trả lời chất vấn đã trở thành bình thường. Chủ nhiệm, Phó chủ nhiệm các ủy ban của Quốc hội tham gia đối thoại thẳng thắn, sắc sảo đã góp “lửa” vào phiên chất vấn có chiều sâu, sôi động và chất lượng. Những chất vấn trực diện về trách nhiệm của Thủ tướng lần đầu tiên được đưa ra thật khó khăn, nhưng không chút khách sáo và chứa đựng nỗi lo chung trước nhân dân, đất nước. Cử tri có thể trực tiếp theo dõi đánh giá trả lời của từng thành viên Chính phủ, từng chất vấn, đối thoại của đại biểu. Cùng suy ngẫm về những hạn chê,ë thiếu sót, trách nhiệm thuộc về ai và cách khắc phục nó. Điều này thể hiện rõ trách nhiệm và bản lĩnh đại biểu bằng hành động thực tiễn. Không thể nhìn vào cách truy vấn trách nhiêm cá nhân mà bỏ quên cách làm dân chủ, công khai và những thành tựu đáng trân trọng. Chính điều này lôi cuốn cử tri tham gia giám sát hoạt động của cơ quan nhà nước, hoạt động của đại biểu Quốc hội; đồng thời chia sẻ, đồng cảm với những khó khăn thách thức đặt ra trong quá trình phát triển. Đây cũng chính là động lực cho đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước .

Sôi động, quyết liệt, trí tuệ, sáng tạo, trách nhiệm là nét tươi mới trong hoạt động của Quốc hội Khóa XII có mạch  nguồn từ tầm quan trọng của các vấn đề trình Quốc hội xem xét, quyết định. Có sự trùng hợp ngẫu nhiên không mà nhiều vấn đề lớn được đưa vào chương trình của Quốc hội như: Mở rộng địa giới hành chính TP Hà Nội; Thí điểm không tổ chức HĐND cấp huyện, quận, phường ở số một số tỉnh, thành phố; Dự án đường sắt cao tốc Hà Nội – TP Hồ Chí Minh;  Xây dựng Nhà máy điện hạt nhân Ninh Thuận ; Dự án thuỷ điện Lai Châu và một số dự án báo cáo Quốc hội cho ý kiến… Mỗi vấn đề đưa ra đều có tầm vóc lớn. Và tự nó mang trong mình sứ mệnh có tính bước ngoặt trong quản lý nhà nước, trong phát triển kinh tế xã hội, trong bước chuyển động của thực tiễn... Tự nó đặt ra những đòi hỏi tư duy mới, hướng đi mới, cách làm mới để tập trung sức mạnh, tiềm lực của đất nước trong bối cảnh hội nhập quốc tế, cạnh tranh phát triển, trong  khủng hoảng, suy thoái và sự chi phối lợi ích của các nước lớn. Thận trọng, vững chắc và dám chịu trách nhiệm trước Đảng, trước dân về chính kiến của đại biểu và Báo cáo thẩm tra đã đi tới cùng, có sức thuyết phục loại bỏ lợi ích cục bộ trước mắt; phân tích khoa học, thực tiễn, tính khả thi và làm rõ lợi ích tổng thể lâu dài, chiến lược của đất nước. Từ đó giúp đại biểu Quốc hội có cách nhìn đầy đủ, phát huy hết trách nhiệm mỗi khi quyết định vấn đề quan trọng.

Sự khác biệt trong thảo luận kinh tế xã hội không chỉ ở sự sôi động mà đã thiết thực hơn, có chiều sâu và liên hệ chặt chẽ với hoạt động chất vấn, giám sát. Không còn là việc yêu cầu cung cấp thông tin một chiều mà là tranh luận, phân tích chính sách kỹ lưỡng, đi tìm các nguyên nhân, giải pháp. Những vấn đề quan trọng được lật đi, lật lại nhiều lần, đề cập từ nhiều khía cạnh với nhiều phương án giải quyết. Và câu ca truyền tụng trong thảo luận ở Quốc hội rằng: “Sáng đúng, chiều sai, sáng mai lại đúng, buổi chiều lúng túng không biết đúng sai” đã không hoàn toàn phi lý. Nó phán ánh quá trình tiếp nhận, xử lý thông tin kịp thời và tranh luận quyết liệt, thẳng thắn giữa các đại biểu với nhau và giữa đại biểu với những người đại diện các cơ quan hữu quan trong bảo vệ quan điểm của mình. Rút cục sự quyết định chín hơn, rõ hơn, an tâm hơn, thấy được trách nhiệm nhiều hơn mỗi khi thay mặt hàng trăm ngàn cử tri bấm nút. Tán thành hay không tán thành không còn là chuyện dễ, khổng thể “LOBBY”, định hướng chung chung mà hoàn toàn phụ thuộc vào chất lượng chuẩn bị. Không thông qua dự án đường sắt cao tốc Hà Nội – TP Hồ Chí Minh không là việc Quốc hội “bác” mà là sự chuẩn bị chưa chín, chưa đúng thời điểm có thể quyết định ngay. Đây là thông điệp của quy trình làm việc, là bản lĩnh  đại biểu, sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Là điểm mới trong cách làm việc dân chủ, cẩn trọng, cùng gánh vác trách nhiệm.

Vinh dự và trách nhiệm trên vai đã khiến niềm vui của đại biểu qua  mau ngay khi bước vào kỳ họp đầu tiên và theo suốt chặng đường sôi động đến tận kỳ họp cuối. Rất nhiều đại biểu đã mở hết tốc độ, năng suất làm việc ngay từ đầu. Nhiều đại biểu mới đã vượt qua phút bỡ ngỡ nhanh chóng hoà chung vào guồng máy. Sự thay đổi tỷ lệ trong cơ cấu đại biểu với gần 14% đại biểu trẻ tuổi, 96% đại biểu có trình độ đại học trở lên, 26 % đại biểu nữ, hơn 3% đại biểu thuộc khối doanh nghiệp… đã mang lại những nét tươi mới và những chuyển động tích cực trong hoạt động của Quốc hội. Tuy nhiên, sự đóng góp của đại biểu là không đồng đều bởi các lý do khách quan và chủ quan. Các đại biểu kiêm nhiệm còn nhiều trọng trách phải dành nhiều thời gian cho công việc chính không kém phần hệ trọng. Nhiều đại biểu đảm nhận vai trò kép vừa là người quản lý điều hành vừa giám sát thực hiện. Điều này  hạn chế hiệu quả hoạt động do mâu thuẫn về vai trò trong xử lý cùng một công việc.

Tình cảm, tâm tư của đại biểu cũng nhiều cung bậc. Thẳng thắn, quyết liệt trong chất vấn nhưng gần gũi, thân thiết liên hệ chặt chẽ với dân. Lắng nghe sự mách bảo trong mạch sống của dân. Trăn trở với các kiến nghị của cử tri. Lo lắng với vai trò đại biểu có lúc, có chỗ mờ nhạt, có việc “bó tay”. Nhiều đại biểu khi kết thúc nhiệm kỳ vẫn đau đáu nỗi niềm mình còn “nợ dân”. Nếu có một bản tổng kết  đóng góp của mỗi đại biểu tại các kỳ họp, phiên họp và việc thực hiện chương trình hành động… sẽ cung cấp cho cử tri một bức tranh nhiều sắc màu, những gợi ý sâu sắc, có giá trị thực tiễn về đổi mới tổ chức và hoạt động của Quốc hội. Điều này khiến chúng ta suy nghĩ nghiêm túc về chất lượng, cơ cấu đại biểu, về năng lực trình độ đại biểu và về tính kế thừa tri thức, kinh nghiệm hoạt động nghị trường thông qua tỷ lệ đại biểu cũ, mới… Bài toán về vị trí, vai trò, hiệu quả hoạt động của Quốc hội một phần chính nằm ở đây. Đây là “dư địa”, là mạch nguồn đổi mới phát triển còn rất rộng, rất bản chất cần được toán tính, khai thác và phát huy trong công tác chuẩn bị bầu cử đại biểu Quốc hội Khóa tới.  

Những thành tựu lập pháp, giám sát, quyết định các vấn đề quan trọng của Quốc hội nhiệm kỳ vừa qua đã tạo nên một diện mạo mới, vị thế vai trò mới của một Quốc hội  trong đời sống chính trị xã hội. Một Quốc hội sáng tạo, đổi mới, công khai, minh bạch; một Quốc hội của dân, do dân, vì dân; một Quốc hội sôi động, tiên phong trong tiến trình dân chủ lành mạnh của đất nước. Đây cũng chính là thành tựu của công cuộc đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng,  của bộ máy nhà nước, của nhân dân.

Ghi nhận  thành tựu đạt được chúng ta không quên cội nguồn sức mạnh của nhân dân. Và mạch nguồn đổi mới, phát triển là ở nhân dân mà Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất, là niềm tin, biểu tượng của sức mạnh đoàn kết và thành công.