Đây là ý kiến của các đại biểu tại hội thảo “Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch trên địa bàn tỉnh Quảng Ngãi” do Báo Văn hóa phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Ngãi tổ chức ngày 23.11 tại TP. Quảng Ngãi.

Du lịch ảm đạm, chưa có điểm nhấn

Theo nhận định của nhiều chuyên gia, Quảng Ngãi đang là địa phương yếu thế nhất trong phát triển du lịch so với các tỉnh khác ở khu vực Duyên hải Nam Trung Bộ. Các huyện phía Tây của tỉnh, nơi tập trung đông đồng bào dân tộc thiểu số, du lịch kém phát triển hơn so với các huyện miền biển phía Đông.

Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển du lịch, Cục Du lịch Quốc gia Việt Nam, TS. Đỗ Thị Thanh Hoa cho biết, khách đến các huyện phía Tây chủ yếu là du lịch kết hợp khám phá cảnh quan tự nhiên. Loại hình du lịch cộng đồng, du lịch văn hóa gắn với tìm hiểu bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc vùng cao về cơ bản chưa được định hình.

Các điểm du lịch cộng đồng chưa được đầu tư phát triển, sản phẩm và dịch vụ du lịch nghèo nàn, chất lượng dịch vụ thấp, chưa đáp ứng được nhu cầu của các phân khúc thị trường khách trong nước và quốc tế.

TS. Đỗ Thị Thanh Hoa dẫn chứng, làng Teng (Ba Tơ) - một trong những buôn làng cộng đồng của dân tộc Hrê còn lưu giữ nhiều bản sắc văn hóa truyền thống, đặc biệt là nghề dệt thổ cẩm, nhiều năm qua hoạt động đầu tư, khai thác du lịch khá ảm đạm, chưa có tín hiệu tích cực. Mặc dù chính quyền Quảng Ngãi và huyện Ba Tơ quan tâm đến công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào bằng việc đầu tư xây dựng 1 nhà trưng bày, 3 nhà truyền thống phục vụ sinh hoạt văn hóa cộng đồng, tạo dựng không gian biểu diễn văn hóa văn nghệ, hỗ trợ cộng đồng truyền dạy nghề cho thế hệ trẻ... thế nhưng, lượng khách du lịch đến làng hàng năm rất ít. Làng chưa có cơ sở lưu trú để đáp ứng nhu cầu du khách.

Các buôn làng của người Cor ở Trà Bồng, người K’dong ở Sơn Tây, Sơn Hà cũng trong tình trạng tương tự, phát triển du lịch gắn với văn hóa đồng bào các dân tộc thiểu số chưa thực sự có điểm nhấn. Một số lễ hội truyền thống tổ chức hàng năm chủ yếu thu hút khách nội tỉnh, giá trị văn hóa dân gian biểu diễn tại các lễ hội chủ yếu phục vụ chính người dân địa phương, số lượng khách ngoại tỉnh, khách quốc tế, khách đi theo tour, theo đoàn rất ít.

Nhiều nét văn hóa đặc sắc đã bị mai một và không được bảo tồn, như nhà sàn cổ truyền của dân tộc Cor đã biến mất hơn 30 năm qua; việc sử dụng tiếng mẹ đẻ của các dân tộc Hrê, Cor, K’dong đang có sự suy giảm theo thời gian; cồng chiêng giảm về số lượng, số người biết sử dụng ngày càng ít...

Xây dựng tour du lịch mới, phát triển thương hiệu điểm đến

Trước thực trạng trên, ông Đinh Xuân Thắng, Phó Vụ trưởng Vụ Tuyên truyền, Ủy ban Dân tộc, cho rằng, với gần 190.000 người dân tộc thiểu số cùng văn hóa bản địa đặc trưng, Quảng Ngãi vẫn có thể phát triển du lịch qua các lễ hội truyền thống của đồng bào dân tộc thiểu số cùng hàng loạt di sản văn hóa thiên nhiên mang sức hấp dẫn đặc biệt đối với du khách trong và ngoài nước.

“Đây là cơ hội hình thành các tour du lịch mới như tour du lịch lễ hội truyền thống các dân tộc thiểu số, vừa tạo tính hấp dẫn cho điểm đến, vừa góp phần xây dựng hình ảnh thương hiệu của điểm đến và đáp ứng mục tiêu phát triển du lịch bền vững của địa phương”.

Theo ông Thắng, vấn đề đặt ra là việc giới thiệu, quảng bá lễ hội truyền thống trong các hoạt động du lịch cần tích cực để bà con nhận thức thực tiễn giá trị vật chất và tinh thần của lễ hội, khơi dậy, giáo dục lòng tự hào về văn hóa truyền thống, tăng cường ý thức bảo vệ, gìn giữ lễ hội. Qua đây, người dân có thêm thu nhập để cải thiện đời sống, góp phần phát triển kinh tế địa phương thông qua các dịch vụ ăn uống, bán các mặt hàng thổ cẩm, đặc sản địa phương.

TS. Lê Anh Tuấn, Phân viện Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam tại Huế, góp ý, Quảng Ngãi có nhiều làng văn hóa dân tộc vừa được phục dựng như: Làng bảo tồn văn hóa dân tộc Cor (huyện Trà Bồng), Làng bảo tồn văn hóa dân tộc Hrê (huyện Sơn Hà), Làng kiểu mẫu Ra Manh của dân tộc Ca Dong (huyện Sơn Tây)...

Trên cơ sở các không gian cộng đồng này, TS. Lê Anh Tuấn đưa giải pháp xây dựng, hình thành các làng văn hóa cộng đồng, làng du lịch sinh thái văn hóa cộng đồng, bảo tàng sinh thái văn hóa làng... Đây là những không gian sinh hoạt văn hóa cộng đồng được hình thành trên cơ sở kế thừa, bảo tồn các không gian của làng bản truyền thống với định hướng bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch để vừa có thể khai thác tiềm năng văn hóa, phát huy nội lực của cộng đồng, vừa góp phần phục hồi, bảo tồn các giá trị di sản tiêu biểu.

Nghiên cứu sinh Trần Thị Tuyết Sương, Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, đề xuất, trong số 6 di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia của Quảng Ngãi, có 4 di sản thuộc về khu vực miền núi, bao gồm: Lễ hội điện Trường Bà, nghệ thuật cồng chiêng của dân tộc Cor, nghề dệt thổ cẩm của người Hrê và nghệ thuật trình diễn chiêng Ba của người Hrê.

“Những di sản này có giá trị lớn trong việc thu hút khách du lịch đến với Quảng Ngãi, giúp du khách có cơ hội trải nghiệm và hiểu sâu hơn về văn hóa của các dân tộc thiểu số. Sự kết hợp giữa các yếu tố văn hóa, lịch sử và thiên nhiên đã tạo nên sức hút đặc biệt cho khu vực này”, bà Sương nhấn mạnh.

Các dân tộc thiểu số ở tỉnh Quảng Ngãi đang có nhiều cơ hội để lựa chọn các giá trị văn hóa phù hợp với điều kiện sống mới. Đó cũng là nguyên nhân khiến một số giá trị văn hóa bị mai một, biến đổi.

Chính vì vậy, theo nhiều đại biểu, trong quá trình xây dựng sản phẩm du lịch mới, cần nhận diện những biến đổi văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số; xác định rõ giữa bảo tồn và phát huy giá trị di sản với phát triển du lịch; những vấn đề đặt ra trong công tác quản lý nhà nước về văn hóa nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Ngãi đáp ứng với thực tiễn hội nhập của đất nước.