Quan trọng là phải công tâm

Liên quan tới hình thức chọn nhà thầu trong trường hợp 8 dự án thành phần của cao tốc Bắc - Nam được triển khai bằng vốn ngân sách, giữa Bộ Giao thông - Vận tải với Bộ Kế hoạch và Đầu tư đang có quan điểm vênh nhau. Cụ thể, Bộ Kế hoạch và Đầu tư tham mưu Thủ tướng áp dụng chỉ định thầu, còn Bộ Giao thông - Vận tải lại muốn tổ chức đấu thầu.

Chắc chắn mỗi bộ đều có lý do để đưa ra lựa chọn của mình. Bản thân 2 phương thức đấu thầu, chỉ định thầu đều có ưu điểm, nhược điểm.

Nhược điểm của chỉ định thầu là khó bảo đảm sự cạnh tranh, dễ xảy ra lợi ích nhóm, dễ xuất hiện chuyện xin - cho, rủi ro luôn rình rập và phần thiệt thường thuộc về Nhà nước. Bù lại, chỉ định thầu sẽ giúp rút ngắn nhiều thời gian, nhiều thủ tục hành chính giúp đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án.

Đấu thầu mất nhiều thời gian hơn nhưng sẽ giúp chọn được các nhà thầu có năng lực, cạnh tranh về giá - tất nhiên phải với điều kiện là “đấu cho ra đấu”. Đấu thầu mà không nghiêm túc, để xảy ra tình trạng thông thầu hoặc dùng quyền lực bên ngoài để can thiệp vào kết quả xét thầu, thậm chí là can thiệp trực tiếp vào quá trình chuẩn bị hồ sơ, “cài cắm” vào đó các điều kiện để loại bỏ những đối thủ cạnh tranh không mong muốn… thì còn tệ hơn chỉ định thầu.

Trong bối cảnh dịch Covid-19 tác động tiêu cực đến nền kinh tế, Chính phủ xác định đẩy mạnh giải ngân đầu tư công là giải pháp quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Đây cũng là một trong hai lý do buộc Chính phủ phải tính đến việc chuyển đổi hình thức đầu tư đối với 8 dự án thành phần của cao tốc Bắc - Nam và quyết tâm thúc đẩy thật sớm, thật nhanh tiến độ triển khai. (Lý do còn lại là việc huy động nguồn vốn xã hội cho 8 dự án này được dự báo sẽ rất khó khăn). Khi đã chuyển đổi hình thức đầu tư, nếu đầu thầu để chọn nhà thầu thực hiện dự án, nhanh cũng phải mất 3 - 4 tháng mới xong, nghĩa là cuối năm dự án mới khởi công được. Nếu chỉ định thầu, dự án chắc chắn sẽ triển khai sớm hơn.

Trên thực tế, vào giữa tháng 3.2020, khi Thường trực Chính phủ mới chỉ thống nhất chuyển 3 trong số 8 dự án thành phần của cao tốc Bắc - Nam sang đầu tư công, Thủ tướng đã yêu cầu Bộ Giao thông - Vận tải xem xét áp dụng hình thức chỉ định thầu với những dự án này. Hiện cũng có nhiều doanh nghiệp quan tâm và “xin” được nhận thầu các dự án cao tốc Bắc - Nam. 

Dù vậy, lựa chọn nhà thầu theo phương án nào trước tiên phải theo đúng quy định của pháp luật. Luật Đấu thầu Điều 22 quy định rất rõ các trường hợp được chỉ định thầu đối với nhà thầu; Điều 26 cho phép Thủ tướng xem xét và quyết định phương án lựa chọn nhà thầu trong trường hợp dự án xuất hiện các điều kiện đặc thù, riêng biệt mà không thể áp dụng các hình thức ghi trong Luật Đấu thầu. 

Chỉ định thầu thực chất cũng là một phiên đấu thầu, ở đó nhà thầu được chọn trực tiếp bởi cơ quan có thẩm quyền, không thông qua việc cạnh tranh với các nhà thầu khác. Nếu cơ quan có thẩm quyền thực sự công tâm, dám chống lại lợi ích nhóm và dám chịu trách nhiệm thì chắc chắn sẽ chọn được nhà thầu có năng lực thực sự, giàu kinh nghiệm và tài chính vững vàng. Chọn đúng người và giám sát chặt chẽ trong suốt quá trình thực hiện dự án - chỉ định thầu không quá đáng ngại, đáng lo.