Quan họ cổ Hữu Nghi

Giống như các làng Việt cổ truyền, Hữu Nghi cũng có cây đa, bến nước, con đò và mái đình cong cong, uốn lượn, dáng văn chỉ uy nghiêm cùng ngôi chùa rêu phong cổ kính. Những lễ nghi tín ngưỡng, những trò chơi trong đám hội làng đã bám rễ trong tiềm thức của người dân nơi đây, nhất là cảnh trai thanh, gái lịch về dự hội ca đủ lối đủ câu, những câu tình câu nghĩa thấm đượm ngàn đời: Hôm nay tứ hải giao tình/ Tuy rằng bốn biển nhưng chung một nhà.

Nói đến văn hóa cổ truyền của làng Hữu Nghi là nói đến hát quan họ với hàng trăm làn điệu quan họ cổ mượt mà, đằm thắm. Thuở xưa, mỗi dịp lệ làng lại mời quan họ ở Sen Hồ, làng Diềm, làng Hữu Chấp... đến ca vài canh quan họ, trước là gặp gỡ vui xuân, vui bầu, vui bạn, sau đó là để cầu may, cầu phúc, cầu lộc, cầu tài. Cứ như thế qua hết đời này đến đời khác, hát quan họ đã trở thành máu thịt của mỗi con người nơi đây. Đến nay ở Hữu Nghi có 4 thế hệ hát quan họ, từ những nghệ nhân như các cụ Nguyễn Thị Đậu, Vũ Thị Toàn, Nguyễn Thị Dụt, Nguyễn Thị Lục hát quan họ từ những năm đầu thế kỷ XX; sau này có các cụ Nguyễn Thị Để, Nguyễn Thị Min, Nguyễn Thị Tính hát quan họ từ những năm 1940...

Thôn Hữu Nghi có 354 hộ với gần 1.400 khẩu và 7 dòng họ, dường như gia đình nào, dòng họ nào cũng có người hát quan họ. Người hát được ít cũng phải dăm ba làn điệu cổ, người hát nhiều thuộc tới hàng trăm làn điệu. Trong làng không ít người hát đạt được tới độ vang, rền, nền, nẩy, lột tả hết cái hồn của quan họ. Ở làng Hữu Nghi không khó tìm những gia đình có tới 3-4 thế hệ biết chơi quan họ. Liền chị Dương Thị Dần năm nay ngoài 60 tuổi, là thế hệ thứ tư trong gia đình biết hát quan họ, được coi là một nghệ nhân quan họ trẻ có giọng cổ chuẩn và hiếm, như đánh giá của nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Trần Linh Quý, đó mới là giọng của nghệ nhân quan họ. Chị Dần tâm sự: từ những ngày còn nhỏ chị đã say mê hát quan họ, thường theo mẹ, theo chị đi hát thâu canh hết ngày này qua ngày khác, từ đó lời ca đằm thắm trữ tình đã thẩm thấu vào máu thịt, quan họ không chỉ là niềm đam mê mà còn là niềm tự hào của chị cũng như bao người của làng Hữu Nghi. Giờ chị Dần có thể hát được khoảng 150 làn điệu quan họ cổ và điều quan trọng là chị được hát, được thừa hưởng những làn điệu dân ca quý báu ấy.

Những năm gần đây phong trào hát quan họ của làng Hữu Nghi tiếp tục được phục hồi và phát triển trong thế hệ trẻ. Sức sống quan họ như ngọn lửa truyền nối qua nhiều thế kỷ, nhiều thế hệ. Tuần nào CLB quan họ truyền thống của làng Hữu Nghi cũng luyện tập. Nhà chị Dương Thị Dần và anh Trần Văn Thể - đội trưởng của đội văn nghệ thôn, chính là điểm chơi quan họ. Tại đây, ai sưu tầm hay biết bài mới là đưa ra cả đội cùng học. Rồi đến ngày lễ, tết họ cùng nhau ra đình để có thể đắm say tình tứ cùng câu ca quan họ. Những bài quan họ gắn với sinh hoạt đời thường, có khi chen cả điển tích, ca dao thật mộc mạc, chân tình mà thấm đẫm chất trữ tình. Trong CLB quan họ cổ có liền chị Nguyễn Thị Sự, sinh ra trong gia đình có truyền thống hát quan họ cổ, mặc dù lấy chồng ở thành phố náo nhiệt nhưng dường như canh hát nào của làng chị đều có mặt và thuộc nằm lòng gần trăm làn điệu quan họ cổ. Chị nhiệt tình cùng các liền anh, liền chị trong CLB, truyền dạy lối hát quan họ cổ cho thế hệ sau mà chị đã dày công tích lũy...

Trải qua những đổi thay của lịch sử đất nước và của làng, hát quan họ có lúc thăng, lúc trầm song nó chưa khi nào bị mất đi trong mỗi con người làng Hữu Nghi. Trong khó khăn gian khổ, tình yêu tiếng hát quan họ càng âm ỉ, mạnh mẽ, cuồn cuộn chảy tạo nên sức sống mãnh liệt, bền bỉ của làn điệu dân ca trữ tình, đằm thắm.