Quan hệ Croatia - Serbia: Gác quá khứ, mở tương lai

Quan hệ Serbia và Croatia trải qua nhiều thăng trầm do lịch sử đưa đẩy. Từ chỗ là những đồng minh hợp thành Liên bang Nam Tư hùng mạnh một thuở, đến lúc chia đàn xẻ nghé lại rơi vào cảnh hỗn mang máu đổ biến hai quốc gia láng giềng thành thù địch. Giờ đây, khi quá khứ đau thương như vẫn còn hiện diện ở nhiều nơi, ý chí hòa bình và nhân văn lại trỗi dậy, vì mục tiêu sống còn của quốc gia họ quay lại bắt tay với nhau. Kể từ cuộc gặp khai thông ở ngôi làng Opatija tháng 3.2010, lãnh đạo hai nước đã thiết lập liên lạc ở nhiều cấp độ và lĩnh vực, để 4 tháng sau Tổng thống Serbia Boris Tadic tiếp đón người đồng cấp Ivo Josipovic tại thủ đô Belgrade. Sau nhiều giờ đồng hồ hội đàm, ông Tadic khẳng định như đinh đóng cột rằng, đây xứng đáng là chuyến thăm lịch sử. Đáp lại từ vị chủ nhà, ông Josipovic đúc kết một nguyên lý cùng tồn tại mới: chúng ta cùng chia sẻ mục tiêu hòa bình và ổn định; chúng ta cùng hợp lực tìm con đường đi đúng đắn nhất để giải quyết những vấn đề của quá khứ.

Balkan là vùng đất nơi sự hòa giải trở thành một thứ “xa xỉ”. Nhưng Serbia và Croatia - hai quốc gia lớn nhất và mạnh nhất trong những nước hợp thành Liên bang Nam Tư trước đây - đang cho thấy, họ đã chọn được con đường đi để chứng minh rằng những cựu thù cũ có thể xếp quá khứ lại để cùng tạo ra một tương lai mới. Sự thành công của Croatia và Serbia cũng là bài học quý cho nước láng giềng khác là Bosnia, nơi mà xung đột và mâu thuẫn sắc tộc vẫn còn hằn sâu trong xã hội kể từ cuộc chiến ly khai đầu những năm 1990. Trong quá trình tan rã của Liên bang Nam Tư giai đoạn 1991 - 1995, Croatia đã trải qua cuộc chiến đẫm máu với những lực lượng ly khai người gốc Serbia được chính quyền Belgrade ủng hộ nhằm chống lại quyết định ly khai của chính quyền Zagreb vào năm 1991. 20.000 con người mới hôm nào còn chung một quốc tịch đã thiệt mạng khi quay sang xả súng vào nhau. Cuộc chiến kéo dài 4 năm còn khiến 280.000 người gốc Serbia rơi vào cảnh ly tán mà đến nay theo thống kê của cơ quan di dân Liên Hiệp Quốc mới chỉ có 40% số họ trở lại Croatia. 60% kia chưa dám quay về nhà và trong số đó chỉ có rất ít người không còn muốn quay lại. Lý do là sự tồn tại của một bản danh sách mật mới được công bố gần đây nhờ sự hợp tác của cơ quan tư pháp hai nước. Trong đó, 1.500 người bị Croatia truy nã hoặc đã xét xử vắng mặt tội diệt chủng và tội phạm chiến tranh. Bộ Tư pháp Serbia nhận được bản danh sách này hồi đầu năm, như một món quà từ cuộc gặp gỡ đầu tiên của Tổng thống hai nước kể từ khi xảy ra cuộc chiến huynh đệ tàn khốc. Nay đã được công khai để những ai có nhu cầu có thể tra cứu xem tên mình có được nêu danh. Chính quyền Zagreb khẳng định, những ai không có tên sẽ được chào đón trở lại mà không phải lo gì về mặt pháp lý. Đó cũng là một biện pháp hòa giải với quá khứ.

Hợp tác và đối thoại là công thức được chọn để định hình cho quan hệ mới giữa Croatia và Serbia. Công thức này còn được áp dụng để giải quyết hai mâu thuẫn dai dẳng nhất do cuộc chiến đau thương để lại là vấn đề dân tỵ nạn và để tìm kiếm những giải pháp “phi tư pháp” cho các lá đơn kiện lẫn nhau phạm tội diệt chủng đang còn hiệu lực ở Tòa án Tư pháp quốc tế. Hai ông Boris Tadic và Ivo Josipovic đều tin tưởng họ đã nhìn thấy được tương lai mới cho quan hệ song phương từ công thức này trong cuộc họp báo ở Belgarde hôm chủ nhật. Đó cũng là một tín hiệu được Liên minh châu Âu ủng hộ bởi điều kiện tổ chức này đặt ra cho cả Serbia và Croatia để có thể trở thành thành viên chính thức là nỗ lực hòa giải phải có hiệu quả cụ thể.