Quan hệ Ấn Độ - Canada đã tan băng?

Nguồn cơn căng thẳng

Quan hệ Canada - Ấn Độ bước vào giai đoạn căng thẳng nghiêm trọng kể từ tháng 9/2023, khi cựu Thủ tướng Canada Justin Trudeau công khai cáo buộc rằng “các đặc vụ của Chính phủ Ấn Độ” có thể liên quan đến vụ sát hại ông Hardeep Singh Nijjar - một công dân Canada, đồng thời là nhân vật hoạt động tích cực trong phong trào ủng hộ thành lập quốc gia Khalistan dành cho người Sikh. Phát biểu này được đưa ra ngay tại Quốc hội Canada và lập tức gây chấn động dư luận quốc tế.

Chính phủ Ấn Độ bác bỏ mạnh mẽ các cáo buộc, cho rằng đó là những thông tin “vô căn cứ”. Phản ứng của New Delhi không chỉ dừng lại ở tuyên bố ngoại giao, mà còn đi kèm với yêu cầu Canada cắt giảm số lượng nhân viên ngoại giao tại Ấn Độ.

Từ những căng thẳng ban đầu, quan hệ hai nước nhanh chóng leo thang thành một cuộc khủng hoảng ngoại giao toàn diện. Cả Ottawa và New Delhi đều tiến hành trục xuất các nhà ngoại giao của nhau, trong khi các cơ chế hợp tác song phương vốn đang trong giai đoạn phát triển thì đồng loạt bị đình chỉ. Đàm phán về Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện (CEPA) bị đóng băng vô thời hạn; các thỏa thuận chia sẻ thông tin an ninh bị tạm ngưng; quy trình cấp thị thực giữa hai nước bị siết chặt ở mức tối thiểu, ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động đi lại, học tập và thương mại giữa công dân hai bên.

Đây được xem là thời điểm thử thách nhất trong lịch sử quan hệ Canada - Ấn Độ kể từ sau thời kỳ Chiến tranh Lạnh, đặt ra những thách thức lớn không chỉ trong lĩnh vực ngoại giao mà còn trên cả phương diện chiến lược, kinh tế và cộng đồng người gốc Ấn tại Canada.

Động thái "xuống thang"

Trong một động thái nhằm cải thiện quan hệ giữa hai nước, Thủ tướng Canada Mark Carney đã mời Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi tham dự Phiên họp mở rộng của G7 tại Canada. Lời mời không chỉ mang ý nghĩa biểu tượng về ngoại giao mà còn là tín hiệu cho thấy nỗ lực thiết lập lại quan hệ giữa hai nước sau thời gian căng thẳng kéo dài.

Dù cuộc gặp giữa Thủ tướng Modi và người đồng cấp Canada bên lề hội nghị không thu hút nhiều sự chú ý, nhưng lại đạt được những kết quả đáng kể. Cụ thể, hai bên nhất trí tái bổ nhiệm các cao ủy tại Ottawa và New Delhi; khởi động lại đàm phán về Hiệp định Thương mại Tiến triển Sớm (EPTA) và CEPA - những khuôn khổ được kỳ vọng tạo cú huých cho thương mại song phương. Ngoài ra, hai nước cũng cam kết mở rộng hợp tác trong các lĩnh vực chiến lược bao gồm năng lượng sạch, trí tuệ nhân tạo, an ninh lương thực và phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản quan trọng, giáo dục...

Trong cuộc gặp, Thủ tướng Narendra Modi đã thể hiện thái độ hòa giải khi nhấn mạnh tầm quan trọng của quan hệ giữa hai nước: “Mối quan hệ giữa Ấn Độ và Canada rất quan trọng theo nhiều cách. Tôi tin tưởng rằng Ấn Độ và Canada sẽ cùng nhau hợp tác để đạt được tiến bộ trong nhiều lĩnh vực”. Về phía Canada, Thủ tướng Mark Carney gọi việc đón tiếp ông Modi tại G7 là một “vinh dự lớn”, đồng thời bày tỏ mong muốn tiếp tục hợp tác sâu rộng với Ấn Độ trong các lĩnh vực then chốt như an ninh năng lượng, trí tuệ nhân tạo và cuộc chiến chống khủng bố.

Trước đó, hai bên đã nhất trí tăng cường hợp tác tình báo - một bước đi được đánh giá là mang tính bước ngoặt, đánh dấu sự tan băng rõ nét sau gần hai năm căng thẳng ngoại giao nghiêm trọng. Theo thỏa thuận mới, các cơ quan thực thi pháp luật của hai nước sẽ chia sẻ thông tin tình báo trong nỗ lực chống lại tội phạm xuyên quốc gia, chủ nghĩa cực đoan và khủng bố. Canada được cho là đang thúc đẩy nhiều hoạt động điều tra hơn về các vụ giết người ngoài vòng pháp luật, trong đó có những vụ việc liên quan đến cộng đồng người Sikh.

Sự đồng thuận trong hợp tác an ninh phản ánh nỗ lực từ cả hai phía nhằm vượt qua bất đồng, tái thiết lòng tin và hướng tới một khuôn khổ hợp tác ổn định, thực chất hơn. Trong bối cảnh khu vực và toàn cầu ngày càng phức tạp, việc New Delhi và Ottawa tìm được tiếng nói chung trong các vấn đề an ninh và tình báo có thể đặt nền móng cho một giai đoạn mới trong quan hệ song phương.

Lợi ích đan xen

Giới quan sát cho rằng, tiến trình việc bình thường hoá quan hệ song phương phản ánh nhu cầu thực tiễn của cả hai phía, khi hai nước vẫn chia sẻ nhiều lợi ích chiến lược, đặc biệt trong các lĩnh vực kinh tế và địa chính trị.

Với dân số trên 1,4 tỷ người và tốc độ tăng trưởng kinh tế thuộc nhóm nhanh nhất thế giới, Ấn Độ đang nổi lên như một thị trường tiêu dùng và đầu tư đầy tiềm năng. Đây là cơ hội để các doanh nghiệp Canada - vốn có thế mạnh về khai khoáng, nông nghiệp công nghệ cao, tài chính và dịch vụ - mở rộng hiện diện tại một trong những nền kinh tế lớn đang phát triển.

Thêm vào đó, New Delhi không muốn kéo dài căng thẳng với một quốc gia G7, nhất là trong bối cảnh Thủ tướng Narendra Modi đang đẩy mạnh chiến dịch “Ấn Độ vươn tầm toàn cầu” sau cuộc bầu cử thành công hồi đầu năm 2025. Việc tái khởi động thương mại với Canada cũng là một giải pháp đối phó với xu hướng giảm đầu tư từ châu Âu và Mỹ.

Ở chiều ngược lại, Canada được xem là đối tác phù hợp với mục tiêu hiện đại hóa và đổi mới sáng tạo của Ấn Độ, nhờ sở hữu nguồn tài nguyên phong phú, hệ thống giáo dục tiên tiến và năng lực cạnh tranh trong các lĩnh vực công nghệ sạch, AI...

Ngoài yếu tố kinh tế, cộng đồng người gốc Ấn tại Canada - chiếm khoảng 4% dân số - đóng vai trò cầu nối quan trọng trong quan hệ song phương. Với ảnh hưởng ngày càng rõ nét về chính trị và xã hội, cộng đồng này đóng vai trò thiết yếu, đặc biệt trong bối cảnh đa văn hóa là một phần không thể tách rời trong chính sách đối nội của Canada.

Dù còn nhiều khác biệt cần tháo gỡ, việc khôi phục quan hệ ngoại giao cho thấy cả Ottawa và New Delhi đều hiểu rõ tầm quan trọng của việc duy trì ổn định - yếu tố then chốt để bảo vệ các lợi ích quốc gia đang gắn bó ngày càng chặt chẽ.

Thách thức phía trước

Việc Canada và Ấn Độ tuyên bố hướng tới bình thường hóa quan hệ song phương được đánh giá là bước tiến tích cực, cho thấy cả hai bên đều nhận thức rõ tầm quan trọng của việc duy trì đối thoại trong bối cảnh quan hệ từng rơi vào khủng hoảng. Tuy nhiên, sau tuyên bố mang tính biểu tượng này vẫn còn nhiều nghi vấn về mức độ thực chất của quá trình đang được khởi động.

Mặc dù thông cáo chung của hai Bộ Ngoại giao nhấn mạnh sẽ “tái khởi động đối thoại thương mại cấp cao” và “mở rộng hợp tác về an ninh, giáo dục, di cư”, cả Ottawa lẫn New Delhi vẫn chưa công bố kế hoạch cụ thể cho các vòng đàm phán cấp cao, cũng như chưa rõ tín hiệu về việc nối lại đàm phán CEPA.

Theo giới phân tích, động thái nối lại quan hệ lần này mang tính chiến lược nhiều hơn là sự thay đổi căn bản trong cách tiếp cận của hai bên. Trong bối cảnh quốc tế đầy biến động với nhiều thách thức địa chính trị và cạnh tranh kinh tế gia tăng, duy trì mối quan hệ ổn định với các đối tác quan trọng là cách bảo vệ lợi ích quốc gia, tránh tổn thất về uy tín ngoại giao và hạn chế gián đoạn trong chuỗi hợp tác kinh tế - thương mại.

Bên cạnh đó, vụ sát hại Hardeep Singh Nijjar vẫn là chủ đề nhạy cảm. Báo cáo tình báo sắp được công bố của Canada có thể tạo ra thách thức mới, đe dọa quá trình cải thiện quan hệ giữa New Delhi và Ottawa. Tương lai quan hệ Ấn Độ - Canada không chỉ phụ thuộc vào ý chí chính trị, mà còn dựa vào khả năng duy trì ranh giới rõ ràng giữa tiến trình pháp lý và hợp tác kinh tế, ngoại giao. Nếu các tiết lộ tình báo tiếp theo tiếp tục làm tổn hại hình ảnh của Ấn Độ, căng thẳng có thể leo thang trở lại. Ngược lại, nếu hai nước tiếp tục đối thoại trên nền tảng thể chế và kiềm chế, bầu không khí “tan băng” hiện tại có thể trở thành bước khởi đầu cho sự thiết lập lại quan hệ bền vững.