QH làm luật như thế nào?

Tiếp xúc cử tri sau Kỳ họp thứ Bảy, có cử tri băn khoăn: QH làm luật như thế nào? Phần lớn các công đoạn như xây dựng dự thảo, thẩm tra, tiếp thu, chỉnh lý… thường diễn ra ở hậu trường. Có bảo đảm công bằng không? Cơ quan trình thường có xu hướng soạn thảo những điều luật có lợi cho việc quản lý, điều hành của mình. Có bảo đảm khách quan không? Thời gian qua, QH đã có nhiều cố gắng và kết quả trong công tác lập pháp, nhưng tại sao, nhiều năm qua vẫn lặp lại những tồn tại cũ là luật ban hành ra còn chậm đi vào cuộc sống, còn thiếu tính khả thi… Nên chăng thành lập cơ quan xây dựng pháp luật độc lập - cử tri đề nghị.

Ngay tại cuộc tiếp xúc cử tri đó, ĐBQH đã giải tỏa, khi đưa dự án luật ra QH, ý kiến khác nhau đã đành, cử tri quan tâm có thể dễ dàng theo dõi và cảm nhận. Nhưng, đối với nhiều dự án luật, phần gai góc và quyết liệt nhất, tranh luận nảy lửa nhất lại diễn ra ở hậu trường các phiên họp của QH, tại các cuộc họp thẩm tra của Ủy ban, tại các phiên cho ý kiến của UBTVQH… Có dự án luật đã trình đi trình lại mấy lần nhưng vẫn chưa qua được cửa ải thẩm tra của Ủy ban hoặc vòng cho ý kiến của UBTVQH. Còn, việc dự án luật sau khi qua tay của các cơ quan của QH có sự thay đổi khá lớn, thậm chí là viết lại hoàn toàn so với dự thảo luật khi cơ quan trình chuyển sang, thì đang khá phổ biến trong hoạt động lập pháp hiện nay. Dự án Luật Thuế sử dụng đất phi nông nghiệp - 1 trong 10 dự án luật vừa được QH thông qua tại Kỳ họp thứ Bảy - là một ví dụ. Tại thời điểm QH xem xét, thông qua, dự án luật có sự thay đổi hoàn toàn từ tên gọi (dự thảo ban đầu có tên dự án Luật Thuế nhà, đất) đến phạm vi, đối tượng điều chỉnh của dự án luật – chưa quy định về thuế đối với nhà ở và chỉ giữ lại các quy định về thuế áp dụng đối với đất. Một trong những lý lẽ quan trọng mà đa số ĐBQH chưa đồng thuận với việc áp dụng thuế đối với nhà ở tại thời điểm hiện nay là do trong điều kiện nền kinh tế đất nước chưa thực sự ổn định, đời sống nhân dân còn nhiều khó khăn thì việc áp dụng thuế này sẽ tác động đến tâm lý và làm tăng nghĩa vụ tài chính đối với bộ phận rất lớn người dân. Một trong những mục tiêu áp dụng thuế đối với nhà ở là nhằm hạn chế đầu cơ nhà ở, song thực tế, giá trị nhà ở gắn liền với giá trị đất nên thực chất vẫn là đầu cơ đất. Việc áp dụng công cụ thuế để điều tiết đối với thị trường nhà, đất là cần thiết nhưng chỉ có thể góp phần làm hạn chế đầu cơ. Việc chống đầu cơ nhà, đất cần áp dụng đồng bộ các giải pháp, trong đó có thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp...

Đối với dự án Luật này, quan điểm của nhiều ĐBQH khá rõ: việc ban hành các đạo luật nhằm tạo công cụ pháp lý cho các cơ quan trong bộ máy nhà nước thực hiện tốt hơn chức năng quản lý nhà nước. Nhưng, tạo thuận lợi cho cơ quan quản lý nhà nước không có nghĩa sẽ đẩy phần khó cho đối tượng điều chỉnh, cho người dân.

Cũng liên quan đến quan hệ lợi ích giữa nhà nước và người dân, tại Kỳ họp thứ Bảy, QH vừa cho ý kiến lần đầu về dự án Luật Thuế bảo vệ môi trường. Nhất trí với sự cần thiết ban hành Luật Thuế Bảo vệ môi trường nhằm tạo công cụ quản lý vĩ mô hữu hiệu, bảo đảm việc thực hiện trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân gây tác động tiêu cực đến môi trường và nâng cao nhận thức của người dân trong thực hiện nghĩa vụ bảo vệ môi trường nhưng, nhiều ĐBQH đã đặt câu hỏi và đề nghị cơ quan trình giải trình rõ: khi ban hành Luật Thuế Bảo vệ môi trường thì có tiếp tục duy trì hệ thống quy định về phí môi trường như hiện hành hay không? Thuế Bảo vệ môi trường sau khi ban hành sẽ chủ yếu đánh vào ai? Theo thuyết minh của cơ quan soạn thảo thì thuế và phí là hai loại khác nhau, trong đó, thuế để đánh vào sản phẩm gây tác động xấu đến môi trường khi sử dụng, còn phí thì đánh vào nguồn gây ô nhiễm theo đúng quy định của Luật Bảo vệ môi trường là ai gây ô nhiễm người đó phải trả tiền. Cho rằng, cách phân định này chưa bảo đảm nguyên tắc thuế môi trường chỉ thu một lần đối với hàng hóa được sản xuất ra, nhiều ĐBQH dứt khoát: không thể có chuyện vừa thu phí vừa thu thuế để giải quyết cùng một mục đích ô nhiễm môi trường. Đã thu thuế thì không thu phí nữa vì dù là thuế hay phí thì cuối cùng đều vào giá thành sản phẩm cả. Và người sử dụng sản phẩm gây ô nhiễm môi trường sẽ là người chịu nặng nhất. Cần nghiên cứu tính toán rõ ràng hai khoản này, bảo đảm người sản xuất chỉ nộp một lần cho Nhà nước về vấn đề xử lý ô nhiễm môi trường. 

Việc áp dụng thuế đối với nhà ở, thuế đối với bảo vệ môi trường có thể là xu hướng tất yếu. Đây có thể cũng là kinh nghiệm thực thi chính sách thuế hay của một số nước trên thế giới trong quá trình phát triển. Song, vấn đề ĐBQH cân nhắc là ở Việt Nam, trong điều kiện nền kinh tế chưa phát triển ổn định và đời sống người dân còn nhiều khó khăn như hiện nay thì đã là thời điểm thích hợp để đánh thuế nhà chưa và việc đánh thuế có làm tăng thêm gánh nặng tài chính cho người dân không? Đối với thuế bảo vệ môi trường cũng vậy, việc cơ quan soạn thảo đề xuất duy trì hệ thống phí môi trường bên cạnh thuế bảo vệ môi trường, đều do Nhà nước thu và dùng để nuôi bộ máy, để khắc phục hậu quả của ô nhiễm môi trường, thì có phù hợp với chính sách phát triển KT – XH của đất nước trong thời gian tới không và quan trọng là có góp phần ngăn chặn được thực trạng ô nhiễm môi trường đang diễn biến ngày càng nghiêm trọng không? Cho ý kiến tại phiên họp của UBTVQH, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Văn Thuận cho rằng, chúng ta không chặt chẽ quá nhưng cũng không thể đơn giản vấn đề môi trường được vì hậu quả ai cũng thấy rồi. Chúng ta đang làm chính sách, vậy sắc thuế về bảo vệ môi trường là cái gì và đối tượng điều chỉnh là ai? 

Trong Pháp lệnh Thuế nhà, đất ban hành cách đây 15 năm, đã xác định, tạm thời chưa quy định về thuế nhà ở, chưa thu thuế nhà ở. 15 năm sau, điều kiện KT – XH có bước phát triển hơn, nhưng đã phải thời điểm thích hợp để đặt vấn đề thu thuế nhà hay chưa? Căn cứ vào đời sống thực tế của người dân và tính cấp bách của việc quản lý nhà nước về nhà ở thông qua công cụ thuế, câu trả lời của các nhà lập pháp là chưa. Đối với việc có duy trì hệ thống phí môi trường bên cạnh thuế bảo vệ môi trường hay không, các cơ quan soạn thảo có thời gian 6 tháng, từ nay đến Kỳ họp thứ Tám, để nghiên cứu, tiếp thu và đưa ra những cơ sở lý luận và thực tiễn thuyết phục hơn, làm rõ sự khác nhau giữa thuế và phí môi trường. Tuy nhiên, dù là dự án luật đã thông qua hay chuẩn bị thông qua, quan điểm của các nhà lập pháp khá thống nhất trong việc yêu cầu cơ quan soạn thảo cân nhắc kỹ, bảo đảm hài hòa giữa mục tiêu tạo công cụ quản lý vĩ mô thuận lợi cho việc quản lý, điều hành của cơ quan quản lý nhà nước với quyền lợi chính đáng của người dân và điều kiện KT - XH thực tế của đất nước.

Trở lại với câu hỏi của cử tri QH làm luật như thế nào, có bảo đảm công bằng không, có khách quan không, Chủ tịch QH cho rằng, trong quy trình lập pháp hiện nay, Chính phủ, các thành viên Chính phủ là cơ quan chủ yếu chịu trách nhiệm soạn thảo các dự án luật. Cơ quan trình có thể nghiêng về phía bảo vệ lợi ích cục bộ của ngành mình, lĩnh vực mình và chưa tính toán đầy đủ đến quyền lợi của người dân. Nhưng, dù cơ quan soạn thảo là ai thì người xem xét, người quyết định cuối cùng là QH. Để tham mưu, giúp việc cho QH có UBTVQH, có HĐDT và các UB. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật đã quy định khá rõ và chặt chẽ quy trình, thủ tục ban hành một đạo luật. Giữa các cơ quan đều có sự ràng buộc lẫn nhau. Trước khi được đặt lên bàn nghị sự của QH, dự án luật phải đi qua khá nhiều khâu, nhiều công đoạn. Với vai trò là cơ quan thường trực của QH, ở hậu trường công tác xây dựng pháp luật, UBTVQH là người cầm cân nảy mực, bảo đảm hài hòa các lợi ích, không để một bộ phận nào có thể lách vào để mưu lợi ích cho mình thông qua luật. QH còn giám sát, UBTVQH còn giám sát...