Phát triển thủy điện phải tuân thủ quy định đánh giá tác động môi trường

Theo báo cáo của Bộ Công thương, hiện cả nước có khoảng 2.100 hồ với sức chứa 41 tỷ mét khối nước và đang chuẩn bị triển khai xây dựng khoảng 240 hồ với tổng dung tích khoảng 21 tỷ mét khối. Hầu hết những hồ chứa này nhằm phục vụ cho công tác thủy lợi, điều tiết nước và phát điện. Tuy nhiên, theo các chuyên gia môi trường tại hội thảo Hồ thủy điện và bảo tồn đa dạng sinh học, bên cạnh những lợi ích từ các hồ chứa mang lại, thì việc tích nước các hồ chứa chưa được như thiết kế đang tiềm ẩn nguy cơ xảy ra sự cố, mất an toàn, hủy hoại tài nguyên, làm suy thoái môi trường. Phần lớn quy hoạch hồ chứa nước mới chỉ đánh giá tác động môi trường chứ chưa đánh giá môi trường chiến lược theo luật định.

Nguyên Phó chủ tịch Ủy ban sông Mê Kông, Ts Đào Trọng Tứ cho biết, hầu hết các quy hoạch thủy điện có quy mô liên tỉnh đã được lập trước khi Luật Bảo vệ môi trường 2005 (sửa đổi) có hiệu lực. Vì vậy, việc tiến hành đánh giá tác động môi trường có liên quan thủy điện trong quá trình quản lý, bảo vệ môi trường chưa thật sự hiệu quả. Thiếu việc đánh giá tác động tổng hợp của hệ thống bậc thang các hồ chứa trên lưu vực sông hoặc một địa phương, cho nên không thấy rõ được những tác động bất lợi của toàn bộ các công trình trên lưu vực đến tài nguyên, môi trường tự nhiên và xã hội, thiếu những biện pháp giảm tác động hoặc biện pháp hạn chế cần thiết. Nhiều chủ đầu tư xây dựng các công trình thủy điện không thực hiện đầy đủ các cam kết trong đánh giá tác động môi trường.

Nguồn: ITN

Tính từ năm 2006 đến năm 2012, Bộ Tài nguyên và môi trường đã phê duyệt đánh giá tác động môi trường cho 49 dự án trong tổng số 79 dự án thủy điện lớn thuộc quy hoạch điện 7. Trong năm 2014, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã lập nhiều đoàn thanh tra, kiểm tra các dự án thủy điện khu vực Tây Nguyên và các tỉnh miền núi phía Bắc. Kết quả thanh tra ở Tây Nguyên cho thấy một phần diện tích rừng tự nhiên, rừng phòng hộ đầu nguồn nằm trong khu bảo tồn thiên nhiên, vườn quốc gia bị phá hủy để triển khai các dự án thủy điện. Hầu hết các dự án chưa được cấp phép sử dụng tài nguyên nước. Có dự án khởi công xây dựng được hơn hai năm nhưng vẫn chưa tổ chức quan trắc, giám sát môi trường và báo cáo định kỳ những cam kết theo quy định. Chỉ có 11 trong tổng số 300 dự án thủy điện ở các tỉnh phía Bắc có giấy phép khai thác sử dụng tài nguyên nước. Chỉ có hai dự án thủy điện lớn là Sơn La và Nậm Chiên thực hiện việc thu dọn lòng hồ trước khi tích nước. Ngoài ra, một số báo cáo đánh giá tác động môi trường, tuy được UBND các tỉnh thẩm định nhưng chưa mô tả rõ tiến độ xây dựng, chưa đề cập đầy đủ các sự cố về môi trường; giải pháp quản lý chất thải nguy hại.

Đánh giá tác động môi trường là quá trình phân tích, đánh giá, dự báo ảnh hưởng đến môi trường của dự án. Thực hiện nghiêm túc công tác đánh giá tác động môi trường, các cấp có thẩm quyền sẽ đưa ra được các giải pháp thích hợp bảo vệ môi trường. Vì vậy, để bảo vệ môi trường khi xây dựng công trình thủy điện, Bộ Công thương, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần có sự phối hợp trong các hoạt động quy hoạch và triển khai xây dựng các công trình thủy điện; đánh giá tác động môi trường tổng hợp của việc triển khai các công trình thủy điện.

Đồng thời cần có một cơ quan chuyên môn độc lập rà soát toàn bộ các quy hoạch hồ chứa trên các lưu vực sông, nhất là các quy hoạch bổ sung do UBND các tỉnh phê duyệt để bảo đảm yêu cầu cơ bản là phải sử dụng tài nguyên nước đa mục tiêu, cân bằng giữa lợi ích kinh tế và lợi ích về xã hội, môi trường. Mục đích cuối cùng là bảo đảm phát triển thủy điện bền vững, với từng công trình hồ chứa cần quy định rõ các nhiệm vụ được sắp xếp theo thứ tự ưu tiên ngay từ giai đoạn quy hoạch. Bên cạnh đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường cần thường xuyên thanh tra, kiểm tra việc thực hiện các cam kết bảo vệ môi trường được nêu trong báo cáo đánh giá tác động môi trường và quyết định phê duyệt, qua đó yêu cầu các chủ dự án thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường, thậm chí kiến nghị dừng đầu tư xây dựng các công trình thủy điện không hiệu quả.