Phát triển kinh tế từ vốn văn hóa dân tộc

Biến văn hóa thành nguồn lực kinh tế

Sinh ra và lớn lên tại bản Nà Ít, xã Vi Hương, huyện Bạch Thông, tỉnh Bắc Kạn, chị Lý Thị Quyên thấu hiểu những giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của dân tộc, nhất là tiềm năng phát triển sản phẩm chăm sóc sức khỏe từ thảo dược bản địa. Tháng 6/2015, chị Quyên thành lập Hợp tác xã (HTX) Thiên An với sản phẩm chủ lực là dược liệu, nông sản và thổ cẩm.

Phát huy các bài thuốc quý của đồng bào Dao từ cây rừng, HTX Thiên An đã tập trung sản xuất cây dược liệu thành các sản phẩm, như thuốc tắm cho người lớn, trẻ em và phụ nữ sau sinh; thuốc xoa bóp, cao dược liệu… Đặc biệt, chị Quyên đã cùng bà con sáng tạo và cho ra đời sản phẩm gối dược liệu thổ cẩm.

Gối thổ cẩm dược liệu Thiên An hiện là sản phẩm chủ lực của Hợp tác xã với doanh số 200 - 300 sản phẩm/tháng. Gối có lớp vỏ được dệt bằng vải thổ cẩm truyền thống của người Dao, phần ruột nhồi các loại thảo dược như lá ngải cứu, hương nhu, bạc hà, quế chi… đều là những dược liệu có sẵn tại địa phương.

Qua quá trình sản xuất, chị Quyên cũng đa dạng hóa sản phẩm. Ngoài những chiếc gối tựa hình vuông, gối tròn kê cổ với họa tiết thổ cẩm bắt mắt, gần đây, chị Quyên thiết kế những chiếc gối hình dạng chữ U, giúp nâng đỡ phần vai gáy một cách hiệu quả. Phần giữa gối được làm lõm xuống, giúp lưu thông máu và giảm căng thẳng ở vùng cổ và vai. Thiết kế đặc biệt này còn giúp người sử dụng không bị đau tai khi nằm nghiêng, mang lại cảm giác thoải mái và dễ chịu cho giấc ngủ.

Không qua trường lớp đào tạo bài bản, hành trang khởi nghiệp của chị Quyên là những trải nghiệm thực tế, là lời chỉ dạy của mẹ, của bà, và cả tinh thần không cam chịu nghèo khó. Chị Quyên chia sẻ: “Thổ cẩm, thảo dược là cái mình có sẵn, là văn hóa của dân tộc mình. Nếu biết cách làm, đưa ra thị trường, thì đó không chỉ là giữ gìn truyền thống, mà còn cho thu nhập”.

Hợp tác xã Thiên An hiện có 22 thành viên và 30 thành viên liên kết, đều là đồng bào dân tộc ít người và là người địa phương, thu nhập trung bình của mỗi thành viên từ 3,5 - 6 triệu đồng/tháng - một con số đáng kể so với mặt bằng thu nhập tại vùng cao. Chị Lý Thị Chanh cho biết: “Trước tôi ở nhà làm may, nhưng thu nhập không ổn định, giờ làm cho HTX Thiên An có việc làm thường xuyên hơn và không phải đi làm xa, vẫn có thời gian chăm gia đình, con cái”.

Ứng dụng công nghệ, đưa sản phẩm hướng ra toàn cầu

Chị Lý Thị Quyên chia sẻ, lúc đầu do chị chưa được đào tạo qua trường lớp thiết kế, thiếu kiến thức về ứng dụng công nghệ thông tin khi đưa sản phẩm lên sàn thương mại điện tử, nên việc tiếp cận khách hàng hạn chế. Tuy nhiên, hiện nay, các sản phẩm của Thiên An đã có mặt trên các sàn thương mại điện tử lớn trong nước và được Chi nhánh Viettel Bắc Kạn hỗ trợ bản quyền phần mềm quản lý hàng hóa ShopOne. Hợp tác xã cũng đã quản lý hàng hóa, hàng tồn kho, khách hàng, doanh thu trên nền tảng công nghệ thông tin một cách khoa học và hiệu quả.

Đối với việc vận chuyển hàng hóa, HTX Thiên An phối hợp với Viettel Post và VNPost nên việc chuyển sản phẩm tới khách hàng thuận lợi và dễ dàng hơn. Bên cạnh đó, hằng năm Hợp tác xã tham gia xúc tiến thương mại khoảng 10 hội chợ do Sở Công Thương, Liên minh HTX tỉnh Bắc Kạn, UBND huyện Bạch Thông tổ chức.

Hiện tại sản phẩm của HTX Thiên An có mặt tại hầu hết tỉnh, thành phố trên toàn quốc, trong đó tập trung ở các thành phố lớn như: Hà Nội, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh... Để mở rộng đối tượng khách hàng, chị Quyên cùng chị em phụ nữ trong Hợp tác xã thường xuyên livestream bán hàng trên các nền tảng số. Nhờ đó, doanh thu cũng tăng hàng năm, năm 2024 ước đạt hơn 1 tỷ đồng.

Đến nay HTX Thiên An đã có 9 sản phẩm đạt tiêu chuẩn OCOP, trong đó chuối sấy, thảo dược tắm, ngâm chân của người Dao đỏ được chứng nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu. Riêng sản phẩm gối dược liệu lọt vào Top 10 Cuộc thi Dự án khởi nghiệp sáng tạo thanh niên nông thôn năm 2020. Năm 2023 chị Lý Thị Quyên đã đạt giải Nhất Chương trình “Phụ nữ Việt tự tin làm kinh tế” do Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tổ chức.

Chị Quyên cho biết sẽ tiếp tục mở rộng sản xuất, xây dựng vùng nguyên liệu bền vững theo hướng hữu cơ để đồng bào Dao tại Vi Hương có thể phát huy tiềm năng, thế mạnh, cùng vươn lên thoát nghèo. Chị cũng ấp ủ kế hoạch mở rộng thị trường tiêu thụ, không chỉ trong nước mà ra thị trường thế giới để những nét đẹp văn hóa người Dao sẽ tiếp tục vươn xa hơn nữa.

Mô hình HTX Thiên An là ví dụ tiêu biểu cho cách làm sáng tạo, hiệu quả trong phát triển kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nơi văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành nguồn lực phát triển. Từ trường hợp của Lý Thị Quyên cũng cho thấy, khi người dân được hỗ trợ về kỹ năng, công nghệ và thị trường, thì nội lực địa phương hoàn toàn có thể được chuyển hóa thành động lực giảm nghèo bền vững.