Phát hiện virus mới gây chết người ở loài dơi tại Trung Quốc
Các nhà khoa học vừa phát hiện 20 loại virus chưa từng được biết đến trong loài dơi tại tỉnh Vân Nam, Trung Quốc - trong đó có hai loại gần với virus Nipah và Hendra, vốn có thể gây tử vong cao ở người.
Kết quả nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí khoa học PLOS Pathogens, ghi nhận 22 loại virus chưa từng được biết đến trong thận của 142 cá thể dơi được thu thập trong bốn năm tại tỉnh Vân Nam - vùng có mật độ đa dạng sinh học cao, nơi dơi và con người thường sống gần nhau. Trong số đó, 20 loại virus là hoàn toàn mới.
Đáng chú ý, hai loại virus mới có họ hàng gần với virus Nipah và Hendra - những mầm bệnh có thể gây viêm não, suy hô hấp và tỷ lệ tử vong lên đến 75%.
Cảnh báo rủi ro
Hai loại virus mới nguy hiểm được phát hiện ở loài dơi ăn trái cây sinh sống gần các vườn cây và khu dân cư. Các chuyên gia nhận định đây là môi trường có khả năng cao xảy ra tiếp xúc giữa dơi, con người và gia súc, điều kiện thuận lợi để virus từ động vật hoang dã lây truyền sang người.
Điểm đặc biệt của nghiên cứu này là thay vì tập trung vào mẫu phân - cách phổ biến để tìm virus trong các nghiên cứu trước đây - nhóm các nhà khoa học đã xét nghiệm mô thận, vốn liên quan đến việc bài tiết virus qua nước tiểu. Theo đó, nước tiểu từ dơi có thể làm ô nhiễm trái cây hoặc bề mặt môi trường, trở thành nguồn lây tiềm năng cho con người hoặc vật nuôi.
Mối nguy tiềm tàng từ biến đổi môi trường
Phát hiện mới một lần nữa cho thấy mối liên hệ giữa các hoạt động của con người với nguy cơ bùng phát dịch bệnh. Biến đổi khí hậu, đô thị hóa nhanh chóng và mở rộng nông nghiệp đang khiến khoảng cách giữa con người và động vật hoang dã ngày càng thu hẹp - từ đó làm gia tăng nguy cơ xuất hiện các virus mới. Những đại dịch từng xảy ra như SARS, Ebola hay Covid-19 là những minh chứng rõ ràng cho điều này.
Tiến sĩ Tim Mahony, Giám đốc Trung tâm Khoa học Động vật thuộc Đại học Queensland (Australia) bình luận: “Chúng ta biết rất ít về các loại virus đang tồn tại trong tự nhiên, đặc biệt là những virus lưu hành ở loài dơi. Đây là hồi chuông cảnh báo rằng cần đầu tư nhiều hơn cho nghiên cứu và giám sát các mầm bệnh từ động vật”.
Bên cạnh virus, nhóm nghiên cứu còn phát hiện hai loài vi khuẩn và một ký sinh trùng mới, cho thấy hệ sinh thái vi sinh vật ở loài dơi phức tạp và chưa được hiểu rõ.
Cần theo dõi chặt chẽ nhưng tránh hoang mang
Dù mang ý nghĩa khoa học lớn, nghiên cứu hiện chưa đưa ra đánh giá cụ thể về mức độ nguy hiểm của các virus mới. Một trong các tác giả đứng tên công trình từ chối bình luận chi tiết với truyền thông quốc tế, viện dẫn tính “nhạy cảm” của vấn đề trong bối cảnh chính trị toàn cầu.
Tuy vậy, giới chuyên gia cũng cho rằng không nên chủ quan. Giáo sư Wang Linfa từ Trường Y Duke-NUS (Singapore), người từng nhiều năm nghiên cứu về các bệnh truyền nhiễm mới nổi, nhận định: “Phát hiện này tiếp tục khẳng định sự đa dạng và phức tạp của các virus ở loài dơi. Chúng ta cần theo dõi sát sao, nhưng cũng không nên quá hoảng sợ ở thời điểm hiện tại”.
Chủ động ứng phó: Bài học từ quá khứ
Giới khoa học quốc tế hiện đang kêu gọi tăng cường nghiên cứu dịch tễ học ở các vùng có nguy cơ cao, đồng thời xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và giám sát mầm bệnh từ động vật hoang dã - đặc biệt là ở các quốc gia có tính đa dạng sinh học cao như Trung Quốc, Đông Nam Á, châu Phi.
Các chuyên gia cũng khuyến cáo cộng đồng cần nâng cao nhận thức về an toàn sinh học, hạn chế tiếp xúc với động vật hoang dã và tăng cường quản lý thực phẩm, nông sản tại các vùng giáp ranh thiên nhiên - những biện pháp thiết thực để ngăn chặn các nguy cơ ngay từ đầu.
Virus Nipah và Hendra là gì?
Virus Nipah được phát hiện lần đầu tại Malaysia năm 1998, có thể lây từ dơi sang người thông qua tiếp xúc với trái cây nhiễm nước tiểu dơi hoặc từ người sang người.
Virus Hendra chủ yếu được ghi nhận ở Australia, thường lây từ dơi sang ngựa và sau đó sang người.
Cả hai virus đều có thể gây viêm não, suy hô hấp nặng và có tỷ lệ tử vong cao.
