Cần một chương riêng về kinh doanh trên mạng

Vượt ra ngoài phạm vi hoạt động

Việc phát triển của Internet và số hóa, giúp người dùng thiết bị di động tham gia ngày càng tăng, mang đến nhiều cơ hội mới từ phía nhu cầu thị trường, trên cơ sở làm thay đổi thói quen mua hàng của người tiêu dùng. Từ đây, chuyển từ thói quen mua, bán truyền thống sang mua hàng hóa, dịch vụ thông qua nền tảng bán hàng trực tuyến. Tuy nhiên, việc mua hàng hóa, dịch vụ qua thương mại điện tử mang đến nhiều thuận lợi nhưng đi kèm theo đó là sự rủi ro trong giao dịch, mà phần lớn thiệt hại thuộc về người tiêu dùng.

Tổng hợp báo cáo của các đơn vị thuộc Bộ Công thương trong vài năm gần đây cho thấy, các yêu cầu, phản ánh, khiếu nại của người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử đang gia tăng liên tục. Các hành vi bị phản ánh, khiếu nại thường thấy là: bán hàng giả, hàng đã qua sử dụng, hàng không rõ nguồn gốc, xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ; hàng hóa nhận được khác với quảng cáo; thông tin giao dịch của người tiêu dùng bị bên thứ ba lợi dụng để mạo danh giao hàng; người tiêu dùng không mua được hàng theo giá quảng cáo, hoặc hàng khuyến mãi đi kèm…

Trước thực tế đó, để bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng, Dự thảo Luật Bảo về quyền lợi người tiêu dùng (sửa đổi) - gọi tắt dự thảo Luật - đã bổ sung quy định về nghĩa vụ của tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số. Theo đó, khoản 3, Điều 42, Dự thảo Luật quy định: “Tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số tại điểm b, khoản 1, điều này có trách nhiệm thực hiện quy định tại Chương II, Điều 39, Điều 40 và mục 2 Chương III của luật này”.

Đại diện Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, quy định này dường như đang giao quá nhiều nghĩa vụ và vượt ra ngoài phạm vi hoạt động của các tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số, thậm chí có những quy định trùng lặp với nghĩa vụ của các tổ chức, cá nhân bán hàng. Đơn cử, Chương II quy định về trách nhiệm của tổ chức, cá nhân kinh doanh đối với người tiêu dùng. Có thể thấy, đây là trách nhiệm của nhà sản xuất, cung cấp dịch vụ trực tiếp, bên thứ ba được ủy quyền cung cấp thông tin về sản phẩm, dịch vụ trong khi đó, các tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số có nghĩa vụ hoàn toàn khác, tách biệt với các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên nền tảng số.

Bên cạnh đó, điểm b, khoản 1, Điều 40, dự thảo Luật quy định tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số phải cung cấp chính xác và đầy đủ thông tin về “giá cả, chất lượng, nguồn gốc xuất xứ, thời hạn sử dụng của sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ”. Tuy nhiên, đây là nghĩa vụ của cá nhân, tổ chức kinh doanh. Tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số chỉ có thể bảo đảm các cá nhân, tổ chức kinh doanh phải niêm yết đầy đủ các thông tin, nhưng không thể bảo đảm tính chính xác, đầy đủ. Đồng thời, việc yêu cầu các tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số thực hiện các quy định tại khoản 3, Điều 39 quy định về “bán hàng trực tiếp” là không hợp lý vì không thuộc phạm trù kinh doanh trên nền tảng số.

"Lỗ hổng" trong quản lý thông tin

Về nghĩa vụ kết nối thông tin của tổ chức thiết lập, vận hành nền tảng số điểm l, khoản 3, Điều 42 dự thảo Luật quy định: “Kết nối, cung cấp dữ liệu thông tin theo thời gian thực phục vụ hoạt động kiểm tra, giám sát của cơ quan nhà nước có thẩm quyền”. Đây là quy định mới về nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân kinh doanh trên không gian mạng.

Theo đại diện VCCI, việc kết nối trực tuyến có thể tạo ra những lỗ hổng về bảo mật thông tin dẫn đến việc có thêm rất nhiều cá nhân/tổ chức có khả năng xâm nhập vào hệ thống dữ liệu cá nhân của người mua. Bên cạnh đó, việc chưa có các quy định cụ thể về “dữ liệu thông tin” cần phải kết nối, phương án xử lý tình huống khi có sự cố, cơ quan có thẩm quyền nhận kết nối cũng như các quy định về trình tự, thủ tục sẽ có thể dẫn đến thiếu tính thống nhất, đồng bộ trong áp dụng, làm giảm hiệu lực hiệu quả của quy định.

Ngoài ra, liên quan đến trách nhiệm cảnh báo người tiêu dùng trong các giao dịch trên không gian mạng. Dự thảo bổ sung quy định về trách nhiệm của các bộ, cơ quan ngang bộ trong việc công bố, công khai các tin cảnh báo, trong đó có thông tin “Danh sách các nền tảng số bị khiếu nại bởi người tiêu dùng, tổ chức xã hội tham gia bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền xác minh tính chính xác”. Có thể nói, quy định này sẽ giúp cảnh báo người tiêu dùng và răn đe các tổ chức, cá nhân kinh doanh.

Tuy nhiên, tính xác thực của thông tin có thực sự bảo đảm khi chưa có quyết định xử phạt chính thức. Trong khi đó, việc doanh nghiệp bị khiếu nại không đồng nghĩa với việc có vi phạm. Có thể xảy ra trường hợp, trong quá trình điều tra phát sinh tình tiết chứng minh doanh nghiệp không có lỗi hoặc chỉ có lỗi một phần. Do đó, việc công bố có thể gây ra sự hiểu lầm cho người tiêu dùng và ảnh hưởng tiêu cực tới hoạt động của nền tảng số bị khiếu nại.