ĐBQH Nguyễn Thị Thu Dung (Thái Bình)
Báo cáo của Chính phủ về việc thực hiện Nghị quyết 76/2014 đẩy mạnh thực hiện mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững đến năm 2020 của Quốc hội cho thấy kết quả ấn tượng, vượt mục tiêu đề ra với tỷ lệ hộ nghèo cả nước còn dưới 5%. Tuy nhiên, kết quả giảm nghèo chưa bền vững, còn có sự chênh lệch giữa các vùng miền.
Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) từ năm 1999 đã nhấn mạnh vai trò của đào tạo nghề cho người nghèo với tổng kết: “Đặc điểm nổi bật của hầu hết chương trình, chiến lược giảm nghèo của các chính phủ và nhà tài trợ ở các nước đang phát triển là hầu như không có vai trò của giáo dục nghề nghiệp”. Chứng minh từ các nghiên cứu lớn cho thấy, nghèo đói có tương quan trực tiếp với trình độ, năng lực của con người. Do đó, kỹ năng và khả năng làm việc có đóng góp quan trọng vào việc giảm nghèo, gắn kết xã hội tốt hơn và tăng cường ổn định chính trị.
Ở Việt Nam, các chính sách giáo dục nghề nghiệp nhắm vào người nghèo dường như chỉ tập trung vào giáo dục cơ bản hoặc đào tạo ngắn hạn. Giáo dục nghề nghiệp vẫn chưa được công nhận rộng rãi là một công cụ thiết yếu để giảm nghèo. Quan điểm này phải được thay đổi! Đào tạo không chính thức có thể giúp giảm nghèo trong ngắn hạn. Tuy nhiên, đối với một nền kinh tế đang hướng tới việc giúp người dân thoát nghèo bền vững và chính thức hóa việc làm phi chính thức thì đào tạo ngắn hạn sẽ không đủ. Đặc biệt là với mức độ thay đổi đang diễn ra trên thị trường lao động Việt Nam, mở rộng khả năng tiếp cận giáo dục nghề nghiệp có thể giúp phá vỡ vòng luẩn quẩn: Nghèo không đi học, không có nghề nghiệp lại càng nghèo.
Giáo dục nghề nghiệp có thể rất hiệu quả trong việc giúp các cá nhân và hộ gia đình thoát nghèo bền vững bởi vì các cá nhân được đào tạo chính quy có nhiều khả năng tìm được việc làm chính thức hơn. Vì thế, ILO đã khuyến nghị các Chính phủ thiết kế chương trình giảm nghèo nên xem xét tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục nghề nghiệp.
Bài học kinh nghiệm tại một số nước như Bangladesh, Philippines, Hàn Quốc đã chứng tỏ thành công của việc gắn giáo dục nghề nghiệp với giảm nghèo bền vững. Ở Việt Nam, nhiều nghiên cứu cũng cho thấy giáo dục nghề nghiệp có ảnh hưởng trực tiếp đến việc làm, thu nhập và tình trạng nghèo của các hộ gia đình. Tỷ lệ hộ nghèo đa chiều có tương quan mạnh mẽ với trình độ giáo dục của chủ hộ. Cụ thể, tỷ lệ nghèo đa chiều của nhóm các chủ hộ tốt nghiệp cao đẳng hoặc đại học chỉ dưới 1%, trong khi ở nhóm chủ hộ chưa học xong tiểu học là 26,6%. Giai đoạn 2012 - 2016, tỷ lệ nghèo đều giảm ở những gia đình mà chủ hộ có trình độ học vấn cao hơn; tốc độ giảm nghèo của những gia đình mà chủ hộ không có kỹ năng nghề thấp hơn các nhóm hộ khác. Mặt khác, tình trạng trẻ bỏ học khi mới học hết lớp 9 ở hộ nghèo còn xảy ra nhiều, việc phân luồng và dạy nghề là giải pháp phù hợp để khắc phục tình trạng này.
Trong bối cảnh hiện nay ở nước ta với những thách thức của già hóa dân số, Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư, biến đổi khí hậu và nước biển dâng, thiên tai, dịch bệnh, cần tiếp tục kế thừa quan điểm của Nghị quyết 15 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Khóa XI về một số vấn đề về chính sách xã hội giai đoạn 2012 - 2020. Một nội dung quan trọng là xây dựng, đề xuất chương trình mục tiêu quốc gia về giảm nghèo và an sinh xã hội giai đoạn tới với tư duy mới về giảm nghèo bền vững.
Để giảm nghèo bền vững, chống nguy cơ tái nghèo thì đào tạo việc làm là giải pháp căn cơ và có hiệu quả nhất. Phát triển giáo dục nghề nghiệp sẽ thúc đẩy tăng năng suất lao động, chất lượng và hiệu quả để người lao động có tiền lương, thu nhập bảo đảm đời sống. Đồng thời, giáo dục nghề nghiệp là một dịch vụ xã hội cơ bản trong hệ thống an sinh xã hội mà Hiến pháp 2013 đã hiến định - công dân có quyền được bảo đảm an sinh xã hội. Việt Nam cần xây dựng hệ thống an sinh xã hội đa tầng, đa dạng, linh hoạt, tập trung vào các trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, trong đó giáo dục nghề nghiệp giữ vai trò quan trọng.
Giảm nghèo bền vững và phát triển giáo dục nghề nghiệp có mối quan hệ gắn bó với nhau chặt chẽ, do đó việc đề xuất chủ trương đầu tư dự án phát triển hệ thống giáo dục nghề nghiệp và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thuộc chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo và an sinh xã hội bền vững giai đoạn 2021 - 2025 là hết sức phù hợp và cần thiết. Quốc hội và Chính phủ cần quan tâm chỉ đạo để giáo dục nghề nghiệp phát huy tốt nhất vai trò, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thành công mục tiêu giảm nghèo và an sinh xã hội bền vững trong giai đoạn tới.
