Giá vàng đạt nhiều đỉnh kỷ lục
Ngay trong quý II năm 2024, giá vàng trong nước và quốc tế, đồng loạt xác lập kỷ lục giá mới. Tuy vậy, tăng nóng nhưng hạ nhiệt chóng vánh hơn, khép lại quý vừa qua, giá vàng thế giới chỉ tăng 5%, còn vàng miếng SJC trong nước “sụt giảm” cả chục triệu đồng.
Chuyên gia kinh tế, PGS. TS Ngô Trí Long nhận định, trong nhiều tháng qua thị trường vàng luôn bất ổn, giá vàng trong nước chênh lệch với giá thế giới khá cao. Từ đầu tháng 12 năm 2023 đến nay, giá vàng trong nước diễn biến tăng bất thường. Biến động tăng giá vàng xảy ra có những thời điểm liên tiếp nhau.
Thậm chí, có những ngày giá vàng leo dốc một cách thẳng đứng, biên độ thay đổi giá rất lớn qua mỗi lần tăng. Có thời điểm tăng 2 triệu, rồi giảm sốc 3 triệu/lượng; Giá mua - giá bán cách nhau 3 - 4 triệu đồng/lượng, trong ngày mức giá thay đổi đến 20 lần.
Trong “cơn sốt” của thị trường vàng những ngày đầu tháng 3 năm 2024, khoảng cách giữa giá trong nước và thế giới có lúc lên gần 18 triệu đồng/lượng. Chênh lệch so với giá thế giới có thời điểm lên đến hơn 20 triệu đồng/lương. Bất chấp giá vàng lên cao nhất lịch sử, ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh xảy ra cảnh nhiều người đội nắng, xếp hàng chen chúc chờ mua vàng. Thị trường vàng bất ổn, giá vàng diễn biến tăng bất thường.
PGS. TS. Võ Thị Vân Khánh (Khoa Quản trị Kinh doanh - Học viện Tài chính) đưa ra quan điểm, những tháng cuối năm 2023 và đầu năm 2024, thị trường vàng trong nước đã và đang ghi nhận những động thái đột phá lạ, với nhiều cái nhất chưa từng có. Giá vàng lập đỉnh cao nhất mọi thời đại. Chênh lệch cao nhất giữa giá vàng trong nước và giá vàng quốc tế, giá vàng SJC với giá vàng các thương hiệu khác, cũng như giá vàng bán ra - mua vào, biên độ tăng giảm giá trong ngày lớn nhất từ trước đến nay...
Trong bối cảnh cơ hội và lợi nhuận đầu tư đa số các lĩnh vực khác gặp khó khăn, thì những động thái chênh lệch giá vàng nêu trên đã làm tăng các hoạt động buôn lậu vàng. Tăng xu hướng sùng bái, thậm chí là “tiền tệ hoá” vàng SJC và tạo cơ hội cho những hoạt động tiêu cực, nhất là việc đầu cơ, trục lợi và lợi ích nhóm gắn với việc sản xuất và kinh doanh vàng SJC trên thị trường trong nước. Thậm chí, chỉ cần mua vàng 9999 của các thương hiệu khác để sản xuất ra vàng miếng hay nhẫn SJC là có thể thu lời nhanh chóng… Sư chênh lệch và cơn sốt săn vàng SJC khiến người tiêu dùng bị thiệt thòi do phải mua vàng với giá đắt và nhiều người dân tất toán tiền tiết kiệm, chuyển sang nắm giữ vàng. Đồng thời, dòng tiền trong nền kinh tế bị vướng vào vòng luẩn quẩn.
Giá vàng tăng do nhiều nguyên nhân
Lý giải sự bất ổn của thị trường vàng, PGS. TS Ngô Trí Long cho rằng, giá vàng thế giới tăng mạnh, có thời điểm tăng đến 2.413,8 USD/ounce vì các nguyên do như: giới đầu tư dự báo kinh tế thế giới sẽ có suy thoái trong năm 2024. Vàng cũng phản ứng ngược với giá trị đồng USD, giá USD đang giảm đã thúc đẩy giá vàng tăng, thị trường đang kỳ vọng Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) sẽ giảm lãi suất nhanh và mạnh trong năm 2024. Bất kỳ một rủi ro địa chính trị nào xảy ra lúc này sẽ kéo sự tăng vọt của vàng.
Những xung đột đã khiến các nhà đầu tư chuyển một phần danh mục đầu tư của họ sang vàng. Căng thẳng địa chính trị cũng khiến nhà đầu tư trên thế giới lo âu hơn, và gia tăng nắm giữ kim loại quý này. Mặt khác, nhu cầu nữ trang tăng lên theo tính mùa vụ. Một sự hỗ trợ quan trọng khác cho việc tăng giá vàng, đó là việc các Ngân hàng Trung ương trên thế giới, đặc biệt là NHTW Trung quốc tích cực gia tăng mua vào, năm 2022 ghi nhận hơn 1.100 tấn mua vào tương đương 30% tổng sản lượng vàng sản xuất trên toàn thế giới.
Bên cạnh đó là các nguyên nhân trong nước gây sự bất ổn của thị trường vàng bao gồm: Do mất cân đối cung - cầu, khi sức cầu tăng, nguồn cung hạn chế đẩy giá vàng lên cao. Về cung vàng, trong hơn 10 năm qua, các doanh nghiệp kinh doanh vàng không được nhập khẩu vàng. Việc Ngân hàng Nhà nước độc quyền nhập khẩu vàng thô và chỉ có 1 thương hiệu vàng miếng SJC. Cầu tăng cao một phần “lướt sóng”, phần khác là nhu cầu tích lũy; Người dân Việt Nam có thói quen giữ vàng để đảm bảo tài sản và đầu cơ, nhất là khi nền kinh tế còn nhiều khó khăn. Giá vàng quốc tế đang có xu hướng tăng, dự báo sẽ tăng mạnh đang tạo ra một lực hấp dẫn trong các kênh đầu tư, nhất là trong thời điểm hiện nay. Vàng có tính thanh khoản tốt, nên được nhiều người dân quan tâm.
Tiếp đó, các kênh đầu tư truyền thống như chứng khoán, bất động sản đang trở nên bất định, kém hấp dẫn, cùng với lãi suất tiết kiệm liên tục giảm sâu. Lãi suất tiết kiệm thấp từ năm 2021 đến đầu năm 2022, hay từ cuối năm 2023 đến nay là môi trường lý tưởng để “tạo sóng” với bất kỳ loại tài sản nào, trong đó có vàng.
Kể từ đợt giảm liên tiếp lãi suất điều hành vào tháng 6 năm 2023, Ngân hàng Nhà nước không đưa ra thêm sự điều chỉnh nào khác, dù phải chịu áp lực từ việc điều hành tỷ giá cũng như chính sách tiền tệ của các quốc gia lớn trên thế giới. Lãi suất chiết khấu, lãi suất tái cấp vốn và lãi suất Ngân hàng Nhà nước cho vay qua đêm để bù đắp thanh khoản duy trì ở mức thấp (3%/năm, 4,5%/năm và 5%/năm) trong một khoảng thời gian tương đối dài, tạo điều kiện hỗ trợ nền kinh tế thực. Điều này cũng khiến một lượng lớn dòng tiền chảy ra khỏi kênh tiết kiệm ngân hàng để tìm đến các kênh đầu tư khác và vàng là sự lựa chọn đầu tiên. Lúc này, các nhóm đầu cơ tìm cách đẩy giá vàng và tâm lý đám đông rất dễ bị thu hút bởi “sóng”. “Sóng” càng cao càng dễ hút tiền. Bong bóng tài sản luôn hình thành bởi tâm lý đám đông như vậy. Do vậy, dòng tiền tìm đến những kênh đầu tư mang tính chất phòng thủ như vàng, nên người dân có xu hướng mua vàng để đảm bảo giá trị tài sản.
Một yếu tố nữa ảnh hưởng đến giá vàng trong nước là thị trường vàng Việt Nam thiếu nơi giao dịch tập trung, thay vào đó rất nhiều cửa hàng và nhà kinh doanh vàng quy mô nhỏ hoạt động độc lập. Sự phân mảnh này tạo ra sự ko minh bạch về giá và tạo điều kiện cho khả năng thao túng giá, tạo mảnh đất đầu cơ.
Cơ chế quản lý kinh doanh vàng, chỉ quan tâm, tập trung chủ yếu và phụ thuộc rất nhiều vào vàng vật chất (vàng miếng và vàng trang sức). Chưa đa dạng hóa sản phẩm vàng (chứng chỉ vàng, vàng tài khoản/kỳ hạn). Do vậy, nhu cầu vàng vật chất này gây áp lực lên giá vàng trong nước, khiến nó dễ bị ảnh hưởng bởi những biến động toàn cầu.
Mặt khác, hệ thống tài chính đang phát triển của Việt Nam còn thiếu nhiều công cụ đầu tư hấp dẫn. Nhiều người Việt có tâm lý vẫn ưa thích vàng như một nơi trú ẩn an toàn, đặc biệt lúc kinh tế có dấu hiệu bất ổn…
Linh hoạt nhiều biện pháp bình ổn giá vàng
Trước thực trạng đó, Thủ tướng Chính phủ, lãnh đạo Chính phủ đã ban hành các Nghị quyết, Công điện, Chỉ thị và các văn bản có liên quan về các giải pháp quản lý thị trường vàng. Thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, từ ngày 3.6.2024. Ngân hàng Nhà nước đã triển khai phương án bình ổn thị trường vàng mới bằng cách bán vàng miếng SJC trực tiếp tới người dân thông qua 4 ngân hàng thương mại nhà nước và công ty SJC bán ra thị trường theo giá Ngân hàng Nhà nước quy định, bước đầu đã có những hiệu quả nhất định.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, bên cạnh kết quả đạt được là làm giảm sự chênh lệch giữa giá vàng trong nước và giá vàng thế giới, còn một số vấn đề cần được xem xét. Việc nhập khẩu vàng chính ngạch sẽ giải quyết được vấn đề thiếu hụt nguồn cung, nhưng Ngân hàng Nhà nước phải chi hơn 3 - 4 tỷ USD cho mục đích này. Việc dùng ngoại hối dự trữ Nhà nước để nhập khẩu vàng là không hợp lý, bởi vàng không phải là hàng hóa thiết yếu của nền kinh tế. Hơn nữa, nhập khẩu vàng về bán cho dân, số lượng vàng này sẽ nằm bất động trong dân, khó có thể chuyển hóa thành nguồn lực tài chính để phục vụ đầu tư sản xuất phát triển kinh tế.
Trong bối cảnh hiện nay, các chuyên gia cho rằng, cần nhiều nguồn lực để đầu tư cho sản xuất kinh doanh. Do Nhà nước không thể chặn hoàn toàn vàng lậu qua đường tiểu ngạch, khi giá vàng trong nước chênh lệch quá lớn so với giá vàng thế giới. Chênh lệch giá vàng trong nước và thế giới càng cao, tình trạng vàng lậu càng phức tạp và một lượng ngoại tệ nhất định vẫn chảy qua biên giới…
Dó đó, PGS. TS Ngô Trí Long đề xuất, Ngân hàng Nhà nước chỉ nhập khẩu một lượng vàng đủ để ổn định thị trường khi cán cân thanh toán thặng dư tương đối tốt và áp lực tỷ giá được giảm bớt…
Để bình ổn thị trường vàng, trước hết cần thay đổi nhận thức và tư duy quản lý, điều hành thị trường vàng theo nguyên tắc thị trường. Thay đổi tư duy trước hết cần quán triệt các nguyên tắc quản lý thị trường vàng trong nền kinh tế thị trường. Để hạn chế vàng hóa, đô la hóa nền kinh tế, chúng ta cần hướng tới phát triển một thị trường lành mạnh và hạn chế đầu cơ vàng. Bên cạnh đó, Ngân hàng Nhà nước cần chỉ thực hiện chức năng quản lý và hoạch định chính sách chỉ điều tiết dự trữ ngoại hối bằng vàng theo Pháp lệnh ngoại hối, Luật Ngân hàng Nhà nước, Luật Các tổ chức tín dụng mà không tham gia sản xuất kinh doanh hoặc điều tiết thị trường bằng các biện pháp hành chính, không trực tiếp can dự việc kinh doanh của các doanh nghiệp…
