Tự làm đau bản thân để giải tỏa tâm trạng
Đó là trường hợp nữ bệnh nhân T, có bố là lao động tự do, mẹ là một giáo viên nhưng vô tình biến gia đình thành không gian lạnh lẽo, thiếu vắng sự kết nối. Ở trường, T luôn bị bạn bè trêu chọc, kèm với áp lực học tập, nhất là sau lần bị mẹ mắng vì điểm kém đã đẩy T đến giới hạn của sự chịu đựng.
Vào một ngày, nữ sinh T cầm dao lam đã chuẩn bị sẵn rạch lên tay. Trẻ cảm thấy không thấy đau, chỉ thấy nhẹ đi, như trút được gánh nặng. Những lần sau, vết cắt sâu dần, trở thành công cụ kiểm soát cảm xúc. Đặc biệt, trẻ luôn mang theo dao lam trong cặp, tự rạch khi buồn chán, thậm chí không cần lý do rõ ràng.
Rất may mắn, người bệnh được phát hiện kịp thời và đưa đến Viện Sức Khỏe Tâm Thần - Bệnh viện Bạch Mai. Tại đây, trẻ được điều trị bằng thuốc chống trầm cảm kết hợp liệu pháp tâm lý. Sau 30 ngày, nữ sinh T học cách nhận diện cảm xúc, chia sẻ với gia đình và tìm lại niềm vui trong học tập.
Theo bác sĩ Viện Sức Khỏe Tâm Thần - Bệnh viện Bạch Mai, tự gây thương tích không tự tử (NSSI) là hành vi cố ý làm tổn thương cơ thể không nhằm mục đích kết thúc sự sống mà để xoa dịu những cảm xúc dồn nén như căng thẳng, trống rỗng hay bế tắc. Khác với xăm hình nghệ thuật hay nghi thức văn hóa, NSSI thường diễn ra trong im lặng, mang theo gánh nặng xấu hổ và tội lỗi.
Nguyên nhân sâu xa bắt nguồn từ môi trường gia đình đầy xung đột, nơi áp lực thành tích lấn át sự quan tâm đến cảm xúc của trẻ. Những sang chấn xã hội như bắt nạt học đường, sự cô lập trong các mối quan hệ bạn bè, cùng với đặc điểm cá nhân như khó kiểm soát cảm xúc và nhạy cảm quá mức với stress, cũng góp phần đẩy các em vào vòng xoáy NSSI.
Đáng chú ý, cơ chế sinh học đằng sau hành vi này càng khiến nó trở nên khó đoạn tuyệt. Khi tự gây đau đớn, não bộ giải phóng endorphin (chất giảm đau tự nhiên) tạo cảm giác thư giãn tạm thời. Chính điều này vô tình biến NSSI thành thói quen, như một cách “tự chữa lành” lệch lạc. Mỗi vết cắt không chỉ in hằn trên da, mà còn phản ánh một cuộc chiến thầm lặng giữa tâm hồn non nớt và những gánh nặng vô hình.
Dấu hiệu để nhận biết sớm hành vi tự gây thương tích
BS.CKII Nguyễn Hoàng Yến - Viện Sức Khỏe Tâm Thần, Bệnh viện Bạch Mai cho biết, những dấu hiệu của hành vi tự gây thương tích không tự tử (NSSI) thường ẩn sau lớp vỏ của sự im lặng. Một chiếc áo dài tay được mặc kín mít giữa mùa hè nóng bức hay vài vết trầy xước “vô tình” trên cánh tay, có thể là lời thì thầm cần được giải mã.
Các em có thể trở nên khép kín hơn, thường xuyên trốn trong phòng tắm hàng giờ hoặc đột ngột mất hứng thú với những sở thích trước đây. Trong góc học tập, những vật dụng sắc nhọn như dao lam, kéo cắt giấy có thể xuất hiện bất thường, đi kèm với việc học sa sút không rõ nguyên nhân.
Những thay đổi về cảm xúc cũng trở thành tín hiệu đáng chú ý, một đứa trẻ vốn hoạt bát bỗng trở nên cáu kỉnh, dễ bật khóc, hoặc thường xuyên buông lời tự trách. Đặc biệt, khi những vết thương “tự nhiên” xuất hiện liên tục với hình dạng không đồng đều (nông sâu xen kẽ), đó có thể là dấu hiệu cho thấy các em đang tìm đến NSSI như cách đối mặt với nỗi đau tinh thần.
BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến khuyến cáo, nếu không được can thiệp kịp thời, NSSI có thể để lại những hệ lụy sâu sắc. Những vết cắt tưởng chừng chỉ in hằn trên da thịt thực chất là cửa ngõ dẫn đến nguy cơ nhiễm trùng, thậm chí tử vong do tai nạn bất ngờ. Về mặt tâm lý, các em dễ rơi vào vòng xoáy trầm cảm, rối loạn lo âu và dần nhen nhóm ý định tự tử. Trên phương diện xã hội, việc mất niềm tin vào gia đình, bạn bè khiến các em tự đóng khung mình trong sự cô lập.
Nghiên cứu của Tang (2016) tại Trung Quốc chỉ ra, thanh thiếu niên trải qua sang chấn tuổi thơ có nguy cơ thực hiện NSSI cao gấp đôi. Điều này cho thấy, mỗi vết thương trên cơ thể đều ẩn chứa một câu chuyện cần được lắng nghe bằng trái tim và sự thấu hiểu.
- Với Thanh Thiếu Niên: Liệu pháp Nhận thức - Hành vi (CBT) giúp các em thay đổi tư duy tiêu cực, xây dựng kỹ năng quản lý cảm xúc. Trị liệu nhóm tạo không gian an toàn để các em kết nối với người cùng trải nghiệm, giảm bớt cảm giác cô đơn. Trường hợp cần thiết, thuốc chống trầm cảm có thể được chỉ định, nhưng luôn kết hợp với hỗ trợ tâm lý.
- Với Gia Đình: Thay vì chất vấn “Sao con lại làm thế?”, hãy mở lòng với thông điệp: “Bố/mẹ luôn ở đây để lắng nghe con”. Dành thời gian trò chuyện, hạn chế xung đột và chủ động đưa con đến gặp chuyên gia khi phát hiện dấu hiệu bất thường.
- Với Nhà Trường: Tổ chức hội thảo về kỹ năng sống, quản lý stress, phòng chống bắt nạt học đường. Giáo viên cần quan tâm sát sao đến học sinh có biểu hiện thu mình, suy giảm học lực. Đó có thể là tín hiệu cho thấy các em đang “chìm” trong nỗi đau không lời.
BS.CKII Nguyễn Hoàng Yến chia sẻ, tự gây thương tích không tự tử (NSSI) không phải hành vi “hư hỏng” hay “yếu đuối”. Đó là tiếng kêu cứu từ những đứa trẻ đang chịu đựng quá sức. Sự đồng hành của gia đình và can thiệp chuyên môn kịp thời có thể giúp các em tìm lại ánh sáng cuối đường hầm.
Hành vi tự gây thương tích không phải lựa chọn duy nhất. Mỗi vết sẹo trên tay một đứa trẻ là lời nhắc nhở phụ huynh đừng để trẻ đơn độc trong cuộc chiến với cảm xúc. Đồng thời, phụ huynh hãy chủ động tìm hiểu, mở lòng và kết nối với con trẻ.
