Nối dài đam mê Toán học
Hiện nay, nhiều học sinh vẫn đổ xô đi học Toán nhưng đích ngắm là để vào trường chuyên chứ chưa phải vì đam mê. Để đào tạo thành công nhiều nhà khoa học đẳng cấp quốc tế và không còn tình trạng “chảy máu chất xám”, các nhà khoa học cho rằng cần nuôi dưỡng niềm đam mê Toán học từ bậc THCS và phát triển ở những bậc học cao hơn.
THPT mới học chuyên Toán là muộn!
Từng nhiều năm dẫn đoàn học sinh tham dự các kỳ thi Olympic Toán quốc tế, TS. Nguyễn Khắc Minh (Cục Khảo thí và Kiểm định chất lượng giáo dục, Bộ GD - ĐT) nhìn nhận, có nhiều luồng ý kiến khác nhau trong xã hội về chuyên Toán, thậm chí có những học sinh chuyên Toán từng có thành tích tốt cũng phản đối chuyên Toán, vì cho rằng họ bị chôn vùi cả tuổi thơ. Vì vậy, đầu tiên phải thay đổi cách dạy và học chuyên ngay từ bậc học dưới. Sở dĩ những năm 1990 Bộ GD - ĐT dừng hệ chuyên ở bậc THCS là bởi khi đó các lớp chuyên được mở tràn lan, vì áp lực thành tích chứ không phải nhu cầu của người học. Bên cạnh đó, “đại bộ phận giáo viên dạy chuyên Toán chưa đáp ứng được đầy đủ nhu cầu của người học”.
Hơn thế, đề thi đầu vào lớp chuyên Toán bậc THCS được đánh giá “rất đáng sợ”, khi học sinh phải trả lời 12 - 15 câu hỏi trong vòng 45 phút. PGS. TS. Phan Thị Hà Dương, Viện Toán học Việt Nam, khẳng định, đã đến lúc phải thay đổi cách thi đầu vào. “Thi cử ảnh hưởng tới cách học. Ở Việt Nam vẫn là học để thi chứ không phải học vì sự say mê, ham thích. Nếu không muốn học sinh như “gà chọi”, cần có những kỳ thi để các em có thời gian suy nghĩ, sáng tạo”. Những học sinh bộc lộ năng khiếu về Toán từ sớm, nếu có định hướng sẽ phát triển tốt. Câu chuyện nhiều người càng học lên cao càng “đuối” Toán do thực hiện hình thức chuyên Toán chưa đúng cách, chứ không phải do hệ thống chuyên Toán. “Do đó, chuyên Toán phải tồn tại ngay từ bậc THCS. Để thi đầu vào, nên cho các em 2 - 3 tiếng đồng hồ và chỉ với vài ba câu hỏi. Còn đề thi như hiện nay chỉ tạo tiền lệ học để thi” - PGS. TS. Phan Thị Hà Dương nói.
Đồng quan điểm, TS. Trần Nam Dũng, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG TP Hồ Chí Minh cho rằng, việc bỏ hệ thống chuyên Toán từ bậc THCS để lại ảnh hưởng lớn. Theo ông, vào bậc THPT mới học chuyên Toán là muộn. “Rất nhiều tư duy logic, hình học, tổ hợp, các môn mới hoàn toàn như hình học giải tích, hình học không gian… phải dạy trong thời gian ngắn. Nếu bắt đầu từ sớm, học sinh sẽ có sự tiếp thu tốt nhất, không tạo sức ép lên người thầy”. Cũng cần nói thêm, việc “nuôi” hay “luyện gà chọi” chỉ là bệnh thành tích. Điều đó phần nào cho thấy thực tế của việc đào tạo chuyên Toán hiện nay, khi người thầy “cắt ngắn” và “nhồi” kiến thức cho học sinh. Trong cuộc chạy đua ngắn, học sinh có thể đạt thành tích nhưng lên đại học các em sẽ thực sự “đuối”.
Lựa chọn tài năng đích thực
Những năm gần đây, học sinh giỏi toán được tổ chức thi theo kiểu đồng loạt và đại trà, nghĩa là thi đỗ vào đội tuyển của trường, sau đó thi cấp quận, huyện, rồi chọn những em đứng đầu vào đội tuyển thi tỉnh, thành phố. Và cứ thế lên đến cấp quốc gia và sau cùng là quốc tế. Các đội tuyển học sinh giỏi ở các trường phổ thông như thế được gọi là đội “luyện gà chọi”. Trên thế giới cũng có trường chuyên lớp chọn, nhưng dưới hình thức các trường phổ thông đặc biệt. Ở Việt Nam, chúng ta luyện cho các em từ sớm trong các kỳ thi Toán học quốc tế nhưng không đủ sức đưa các em đi xa. TS. Trần Nam Dũng nêu ví dụ, hệ cử nhân tài năng của ĐHQG TP Hồ Chí Minh, hằng năm chỉ 7 - 8 sinh viên thuộc top đầu có thể theo kịp và tự học, còn lại đa phần theo học một cách thụ động, ít có mục đích và không hào hứng. Để tham gia đội tuyển quốc gia, nhiều em học 3 năm THPT chỉ trong 1 năm rưỡi. Như vậy, kiến thức của học sinh chưa kịp “ngấm” đã phải đem ra áp dụng. Lên bậc đại học, lượng kiến thức nhiều, mô hình học tập khác biệt sẽ khiến các em không theo kịp.
Các nhà khoa học nhận định, để đào tạo những nhà khoa học đẳng cấp quốc tế và không còn tình trạng “chảy máu chất xám”, cần phát triển chuyên Toán từ bậc THCS, và cần thiết phát triển hơn ở bậc đại học. Cũng không chỉ chuyên Toán, chúng ta nên sớm có các trường chuyên biệt khác, vì không chỉ đi tới đỉnh cao Toán học, chuyên Toán sinh ra để phục vụ rất nhiều ngành nghề khác, mà ở bậc phổ thông không thể học được. Khi chuyên Toán được phát triển ở bậc đại học sẽ nối dài niềm đam mê cho người học. Điều đó cũng có nghĩa, cần tìm ra phương cách chọn được những tài năng đích thực, để các em đến với Toán không vì tính toán thực dụng.
