Nợ của hộ gia đình
Dựa trên phân tích báo cáo tài chính của 4 ngân hàng quốc doanh nhóm "Big 4" (Vietcombank, BIDV, Vietinbank và Agribank), Ngân hàng HSBC vừa công bố Báo cáo "Bảng cân đối kế toán của các ngân hàng nói lên điều gì?". Báo cáo cho biết, tỷ lệ dư nợ của nhóm khách hàng hộ gia đình đã tăng từ 28% năm 2013 lên tới 46% trong năm 2020, trong khi trước đó, tỷ lệ dư nợ lớn nhất luôn thuộc về nhóm công ty cổ phần và trách nhiệm hữu hạn. Tỷ lệ dư nợ hộ gia đình so với GDP lên đến khoảng 61%.
Theo số liệu của Tổng cục Thống kê, tiêu dùng cuối cùng so với GDP ổn định ở mức khoảng trên dưới 68% trong cả giai đoạn 2010 - 2020.
Tổng thu nhập của hộ gia đình bao gồm thu nhập từ sản xuất, thu nhập từ sở hữu và chuyển nhượng; trong đó thu nhập từ sản xuất được tính vào tổng sản phẩm trong nước (GDP), thu nhập từ sở hữu tính vào tổng thu nhập Quốc gia (GNI) và thu nhập từ chuyển nhượng được tính vào thu nhập Quốc gia khả dụng (NDI).
Số liệu trong niên giám Thống kê cho thấy, thu nhập từ sản xuất chiếm khoảng 89% và thu nhập từ sở hữu và chuyển nhượng chiếm khoảng 11% trong tổng thu nhập của hộ gia đình. Mức tổng thu nhập của hộ gia đình cao hơn mức tiêu dùng cuối cùng của hộ gia đình khoảng 15%. Như vậy khu vực hộ gia đình có 13,5% tiết kiệm (saving) trong tổng thu nhập, chiếm 11% GDP. Đây là con số ấn tượng nếu lượng tiền tiết kiệm này đi vào sản xuất.
Tuy nhiên, những số liệu này cũng cho thấy sự mất cân đối giữa thu nhập của người lao động với thặng dư sản xuất trong tổng giá trị tăng thêm (Gross Value added - GVA) và tổng sản phẩm trong nước (GDP). Thu nhập của người lao động chiếm 70% GDP và chiếm 78% trong GVA theo giá cơ bản, như vậy hệ số co giãn về vốn chỉ là 22%. Thông thường tỷ lệ này của các nước trong khu vực khoảng 6 - 40 hoặc 65 - 35.
Hệ số co giãn về lao động và vốn như vậy cho thấy Việt Nam là quốc gia thâm dụng vốn rất lớn. Điều này có nghĩa phải cần một lượng vốn rất lớn mới tạo ra tăng trưởng, hoặc cũng có thể thấy lợi nhuận của doanh nghiệp là rất thấp. Theo Sách trắng về doanh nghiệp Việt Nam 2020, tỷ lệ lợi nhuận trước thuế trên tổng tài sản của khối doanh nghiệp tư nhân chỉ là khoảng 3,5%, thấp hơn cả lãi suất ngân hàng. Sự chênh lệch này ảnh hưởng đến động cơ của người dân về huy động phần tiền dư đi vào sản xuất.
Cần phân tách rõ dư nợ của hộ gia đình theo từng nhóm thu nhập (gồm người nghèo, cận nghèo, trung bình, khá và giàu) ra sao mới có thể phần nào xác định mức độ rủi ro. Nhưng dù sao khi ngân hàng là nơi cung cấp vốn chính cho nền kinh tế, việc dư nợ của hộ gia đình tăng cao như vậy cũng là không bình thường. Điều này phần nào cho thấy hệ thống doanh nghiệp thu hẹp sản xuất, ngân hàng không khơi thông được dòng tiền cho vay vào khối sản xuất nên ngân hàng đã khai thác kênh cho vay tiêu dùng.
Phải chăng, hộ gia đình phải tăng vay mượn để đối phó với ảnh hưởng của Covid-19?
