Mùa thi là thời gian rất căng thẳng đối với thí sinh. Khối lượng kiến thức, bài vở phải tập trung ôn luyện rất nhiều khiến hầu hết các em lo lắng quên ăn quên ngủ, làm ảnh hưởng không ít đến sức khỏe và kết quả học tập. Do đó, vấn đề xây dựng chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt thế nào để các em giữ được sức khỏe và học tập với hiệu quả cao nhất là điều rất nhiều phụ huynh quan tâm.

Trao đổi với phóng viên Báo Đại biểu Nhân dân, ThS.BS Nguyễn Văn Tiến, Trung tâm Giáo dục Truyền thông dinh dưỡng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia cho biết, để có sức khỏe tốt cho kỳ thi, học sinh cần phải được cung cấp đầy đủ năng lượng, các chất dinh dưỡng quan trọng như chất đạm, chất béo, chất bột đường, các vitamin và khoáng chất. Ngoài ra, cần quan tâm đến việc duy trì một tinh thần minh mẫn, tâm lý thoải mái cho cơ thể.

“Nhiều nghiên cứu cho thấy việc thiếu một vài loại vitamin, nhất là vitamin nhóm B sẽ làm rối loạn hoạt động của trí não. Trong điều kiện dễ bị sang chấn tâm lý, áp lực thi cử, nhu cầu các vi chất này lại rất quan trọng và gia tăng nhiều so với bình thường”, bác sĩ Tiến thông tin.

Bác sĩ Tiến đưa ra lời khuyên, những vi chất dinh dưỡng quan trọng trong việc tăng cường hoạt động não bộ và cải thiện trí nhớ cho sĩ tử mùa thi mà phụ huynh có thể bổ sung cho trẻ bao gồm:

Vitamin nhóm B: Đây là nhóm vitamin tan trong nước bao gồm thiamin (B1), riboflavin (B2), niacin (B3), Biotin (B5), pyridoxin (B6), axit flic (B9) và B12. Hầu hết các vitamin nhóm B đều tham gia vào các coenzyme, có vai trò quan trong trong chuyển hóa năng lượng, hiện diện trong màng tế bào các neuron thần kinh. Các vitamin nhóm B có nhiều trong cám gạo, ngũ cốc, các loại hạt đậu, mè, mầm lúa mì, tim, gan.

Trong đó, Vitamin B1 (Thiamin) là loại vitamin “thống soái” của tế bào thần kinh. Thiếu vitamin này có thể sẽ xảy ra tất cả những triệu chứng bệnh lý về thần kinh như mệt mỏi, trầm cảm, thiếu tập trung, mất định hướng, ảo giác, tê tay,… 

Vitamin B3 (Niacin) có vai trò chủ yếu trong quá trình chuyển hóa đường, chất béo và cồn để sinh năng lượng. khi thiếu vitamin B3 ngoài việc gây viêm da, viêm lưỡi còn gây ra các biểu hiện thần kinh như giảm sút trí nhớ, nhức đầu, giảm hoạt động, lãnh đạm… 

Vitamin B6 (Pyridoxin) có vai trò trong quá trình chuyển hóa chất đạm và chất béo, tham gia hoạt động của serotonin và việc tạo thành tế bào hồng cầu; tham gia hoạt động của hệ miễn dịch và hoạt động của hormone steroid. 

Vitamin B12 (Colabamine) có vai trò trong quá trình tổng hợp tế bào mới, giúp duy trì tế bào thần kinh, hoạt hóa coenzyme phụ thuộc folate, giúp chuyển hóa acide béo và acid amine. Vitamin B12 được cung cấp chủ yếu qua các thức ăn nguồn gốc động vật như thịt cá, sò, sữa, trứng… Biểu hiện thiếu B12 là mất ngủ, ngứa ran ở tay và chân. Cơ thể không được bổ sung đủ vitamin B12 sẽ làm tăng nguy cơ của các vấn đề sức khỏe tâm thần như mất trí nhớ và trầm cảm.

Vitamin C: Là một yếu tố hỗ trợ quan trọng trong rất nhiều hoạt động hàng ngày của cơ thể như tổng hợp collagen, chất chống oxy hóa, tổng hợp hormone tuyến giáp, tham gia vào quá trình đông máu, chuyển hóa acide amine, tăng đề kháng với các bệnh nhiễm trùng, tăng hấp thu các chất khoáng vi lượng (sắt, kẽm…) là những vi chất dinh dưỡng cần thiết cho hoạt động trí não.

Vitamin A: Ngoài vai trò đối với mắt, tăng cường miễn dịch, tăng sức đề kháng, vitamin A còn đóng \vai trò quan trọng trong tế bào thần kinh, thúc đẩy việc sản xuất các enzym giúp cho dẫn truyền thần kinh như dopamine, các thành phần hóa sinh cơ bản trong tâm trạng, trí nhớ để học tập.

Vtamin A có nhiều trong gan, lòng đỏ trứng, dầu cá. Dạng tiền vitamin A là betacroten có nhiều trong các loại củ, quả màu vàng, đỏ (như cà rốt, bí đỏ ,gấc, đu đủ, chuối cam) và các loại rau xanh đậm (như rau ngót, rau muống, rau dền),…

Vitamin D: Ánh nắng mặt trời chuyển đổi tiền vitamin D trong da của chúng ta thành vitamin D, một chất dinh dưỡng cần thiết để kiểm soát sự hoạt động của rất nhiều gen. Mức độ thấp của vitamin D có liên quan đến một loạt các rối loạn tâm thần, bao gồm trầm cảm, mất trí nhớ, bệnh Parkinson, rối loạn tiền kinh nguyệt, và một số ung thư. Thiếu vitamin D cũng làm giảm khả năng miễn dịch.

Theo bác sĩ Tiến, bữa ăn hàng ngày chỉ cung cấp được 10 - 20% nhu cầu vitamin D của cơ thể do vitamin D có rất ít trong một số thực phẩm như cá béo, bơ và mỡ động vật nuôi trên đồng cỏ (phải được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời). Nguồn vitamin D tốt nhất là ánh sáng mặt trời (tiếp xúc trực tiếp với da),

Vitamin E bảo vệ các chất béo trong não khỏi các gốc tự do, đặc biệt là các chất béo omega-3 DHA và EPA, trong đó tập trung ở tế bào thần kinh. Bên cạnh việc bảo vệ tế bào thần kinh, vitamin E cũng có liên quan đến phòng chống bệnh ung thư và bảo vệ tim mạch. Nguồn cung cấp vitamin E tốt nhất là từ các loại rau mầm, hạnh nhân, ô liu.  

Các khoáng chất tốt cho trí não:

Magiê: Là khoáng chất giúp giảm bớt căng thẳng cho não, dây thần kinh và cơ bắp. Magiê bảo vệ bộ não khỏi chất thải amoniac, thư giãn mạch máu. Gia tăng mức độ magiê trong não sẽ cải thiện trí nhớ và học tập, trong khi sự thiếu hụt có thể dẫn đến trầm cảm, lo âu, bệnh tăng động giảm chú ý, mất ngủ và mệt mỏi. Nguồn cung cấp magiê tốt nhất: rau lá xanh, ngũ cốc, cá hồi, đậu, hạt hướng dương, mật mía.

Sắt: Là thành phần cấu tạo của hemoglobin (huyết cầu tố) và myoglobin (thành phần của sợi cơ). Ngoài ra, sắt cần thiết cho việc sử dụng năng lượng của tế bào. Thiếu sắt là một nguyên nhân quan trọng của thiếu máu, dẫn đến tình trạng hay mệt mỏi, học kém tập trung và dễ buồn ngủ trong giờ học.

Chất sắt có nhiều trong huyết, gan, thịt, cá hoặc rau xanh như rau dền, rau ngót và các loại đậu. Sắt có nguồn gốc động vật thì dễ hấp thu hơn thực vật. Thiếu sắt cũng dẫn đến tình trạng giảm hoạt động thể chất và tinh thần, suy giảm miễn dịch, tổn thương cơ quan khác của cơ thể như màng bồ đào ở mắt, móng, chậm lành vết thương.

Kẽm: Là thành phần của rất nhiều emzyme khác nhau liên quan đến nhiều hoạt động khác nhau trong cơ thể như chuyển hóa năng lượng và tổng hợp protein, hỗ trợ hoạt động của hệ miễn dịch, hoạt động và chuyển hóa insulin, hấp thu và vận chuyển vitamin A, ảnh hưởng đến tri giác và nhận thức, tăng tốc độ lành vết thương.

Thiếu kẽm sẽ dẫn đến rất nhiều các rối loạn không đặc hiệu như mệt mỏi, chán ăn, giảm thị lực, chậm tăng trưởng, dậy thì chậm, giảm hoạt động của các tuyến nội tiết. Kẽm được cung cấp chủ yếu qua thức ăn động vật như thịt heo, bò, cá, gia cầm và có nhiều trong các loại hải sản như ngao, hàu,…

I ốt: Là thành phần cấu trúc của hormone tuyến giáp trạng, hormone tác dụng trên tất cả các tế bào của cơ thể, có vai trò chủ yếu trong việc sinh sản và biệt hóa tế bào, đồng thời ảnh hưởng đến hàng loạt các chức quan trọng khác của cơ thể như điều hòa thân nhiệt, tạo tế bào máu, điều phối hoạt động của hệ thần kinh, cơ, điều phối hoạt động sử dụng oxy của tế bào, ảnh hưởng đến quá trình chuyển hóa năng lượng nội tế bào… 

Thiếu hụt i ốt sẽ làm cho hoạt động trí não của học sinh bị trì trệ, kém sáng tạo, giảm tiếp thu bài trong giờ học. Iốt có nhiều trong các loại cá biển và hải sản, nhất là các loại tảo biển.

Calcium (canxi): Là một chất bổ sung mà hầu hết mọi người nghĩ là có lợi cho xương, nhưng cũng có lợi cho cơ thể theo những cách khác, bao gồm cả tinh thần minh mẫn giúp tăng cường trí nhớ và học tập. Sữa, các chế phẩm của sữa, tôm, cua cá… là nguồn cung cấp tốt nhất canxi cho sĩ tử trong mùa thi. 

“Sự thiếu hụt một số vitamin và chất khoáng quan trọng sẽ gây ra những triệu chứng căng thẳng, lo sợ hoặc suy giảm trí nhớ. Ngoài ra, nhiều công trình khoa học cho biết những đối tượng trải qua stress đều có biểu hiện sụt giảm nghiêm trọng lượng các chất kẽm, sắt, magie… Do đó, cần chú ý đảm bảo trong chế độ ăn của sĩ tử có đầy đủ các vitamin và khoáng chất”, ThS.BS Nguyễn Văn Tiến nhấn mạnh.

Theo bác sĩ Tiến, các vitamin nhóm B như B1, B3, B5, B6, B12 (có trong ngũ cốc nguyên hạt và các loại rau), vitamin C (có trong rau, trái cây), axit folic (trong rau có màu xanh đậm), magiê (có trong rau xanh, các loại hạt), kẽm (có trong hàu, cá, các loại hạt),… đều có thể cung cấp cho cơ thể qua ăn uống hàng ngày.

Bên cạnh đó, có thể bổ sung bằng các thực phẩm có tăng cường vi chất như các loại bánh quy có tăng cường vi chất trong các bữa ăn phụ khi học khuya.

“Khi chế biến món ăn, có thể dùng các thực phẩm được tăng cường vi chất như  nước mắm bổ sung sắt, đường bổ sung vitamin A, muối iot… để tăng cường các vi chất dinh dưỡng giúp cải thiện trí nhớ, sự minh mẫn cho sĩ tử mùa thi”, ThS.BS Nguyễn Văn Tiến đưa ra lời khuyên.