Những tác phẩm làm nên nghệ thuật nhiếp ảnh
Triển lãm 100 x France, những tác phẩm làm nên lịch sử nghệ thuật nhiếp ảnh Pháp vừa diễn ra tại trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam có lẽ là một trong những triển lãm hoàn chỉnh nhất về lịch sử môn nghệ thuật ra đời từ năm 1839 này.
Với 100 bức ảnh được chọn lựa trong số hàng ngàn bản gốc hiện được lưu giữ tại Bảo tàng Quốc gia Paris, Bảo tàng d’Orsay và Trung tâm Pompidou tại Paris, Bộ Văn hóa, Trường Đại học Mỹ thuật Paris… và rất nhiều các nhà sưu tầm, người nắm giữ bản quyền, triển lãm thực sự là kho tàng quý, xét trên cả phương diện mỹ thuật, kỹ thuật, khoa học và lịch sử của nhiếp ảnh từ khi ra đời đến nay. Mỗi bức ảnh được trưng bày cùng một đoạn văn kể về lịch sử của bức ảnh, về tác giả, về nước Pháp, người Pháp và cả Thủ đô Paris nữa.
Triển lãm bắt đầu với bức ảnh mang tính chất thí nghiệm của nhà phát minh Nicéphore Nicépce đầu thế kỷ XIX, một hình ảnh “được ghi lại bằng ánh nắng mặt trời” - tức kỹ thuật nguyên thủy của nhiếp ảnh. Đó là bức ảnh chụp từ cửa sổ Gras, Saint-Loup-de-Varennes, vào năm 1826 hoặc 1827. Đây là một bức ảnh chưa bao giờ thành công trong lịch sử nghệ thuật nhiếp ảnh thế giới. Sau nhiều năm tỉ mẩn tiến hành thí nghiệm, Nicéphore Niépce, “nhà phát minh mọi thể loại” cuối cùng cũng có được bức ảnh “Điểm nhìn” chụp cửa sổ phòng sáng tác của mình sau 7 tiếng chờ đợi. Bản in nắng này trên một tấm thiếc phủ một lớp nhựa đường Judée bị mất tích khoảng năm 1827, bỗng xuất hiện trở lại một cách kỳ diệu vào năm 1952 trong một căn gác xép ở London.
Không lâu sau khi chính thức ra đời, nhiếp ảnh đã tiến được một bước dài với những bức ảnh panorama, như bức ảnh của Edouard- Denis Baldus chụp toàn cảnh Paris từ đường Carrousel năm 1864. Một bức ảnh toàn cảnh rộng lớn chụp cả Bảo tàng Louvre (bên phải), hai ngọn tháp của Nhà thờ Đức Bà Paris, sông Seine, cầu Carrousel và cầu Mới (Pont-Neuf), cây cầu cổ kính nhất Paris. Bên phải, ta thấy được mái vòm của Viện nghiên cứu Pháp (Institut de France - 1633) và điện Panthéon. Thời gian phơi sáng lâu khiến người đi đường trong ảnh trông chỉ còn giống như những bóng ma. Edouard Baldus, họa sỹ gốc Đức sử dụng ảnh toàn cảnh vốn rất được các nhà nghiệp dư ưa chuộng hồi đó. Hay các bức ảnh chụp những công trình kiến trúc văn hóa lịch sử nổi tiếng của Pháp như Tháp Saint-Jacques (Alexandre Ferrier chụp khoảng năm 1864). Nằm ngay tại trung tâm Paris, tháp Saint-Jacques là di chỉ duy nhất của một nhà thờ còn sót lại sau khi bị phá hủy vào thời kỳ Cách mạng Pháp. Sau khi được tu bổ theo lệnh của Thị trưởng Haussman, ngọn tháp này trở thành công trình trang trí cho một tuyến đường giao thông mới, chính là phố Rivoli sau này...
Cứ như một câu chuyện không bao giờ dứt, bức ảnh nọ nối tiếp bức ảnh kia, khám phá những tiến bộ của nghệ thuật nhiếp ảnh (chủ yếu nhờ kỹ thuật không ngừng được cải tiến), với những tác giả nổi tiếng như Jacques Henri Lartigue, Edgar Degas, Marcel Duchamp, Man Ray, Robert Doineau, Bernard Faucon, Georges Rousse… Phần lớn trong số họ là họa sỹ đam mê nghệ thuật nhiếp ảnh và đã có những bức ảnh vô giá. Câu chuyện càng hấp dẫn hơn với những dẫn chứng ảnh đặc sắc minh họa cho những sự kiện chính trị xã hội, như thời kỳ Công xã Paris (bức ảnh chụp những người chết trong “Tuần lễ đẫm máu”), những sinh viên đầu tiên của trường Đại học Bách khoa danh tiếng, sự phát triển của thời trang Paris (bức ảnh chụp đôi nam thanh nữ tú tại Nhà hàng nổi tiếng Au chien qui fume), sự nở rộ của trào lưu hội họa trong thế kỷ thứ XIX, tầm quan trọng của nhiếp ảnh báo chí… Nhiếp ảnh còn nằm giữa ranh giới của nghệ thuật và khoa học, với vai trò của một “kho tàng hình ảnh” mà các nghệ sỹ, nhà khoa học, thiên văn học, bác sỹ tâm lý, bác sỹ phân tâm học… có thể được lựa chọn, phân loại, so sánh và phân tích. Có rất nhiều bức ảnh toát lên niềm vui, tinh thần lạc quan của con người và cả chất hài hước mà nó đem lại cho mỗi chúng ta.
100 x France, những tác phẩm làm nên lịch sử nghệ thuật nhiếp ảnh Pháp mang đến một cái nhìn toàn cảnh về nghệ thuật nhiếp ảnh cũng như những gì mà môn nghệ thuật này đã đóng góp cho sự phát triển của nghệ thuật và xã hội. Nó đã giúp con người thực hiện được một giấc mơ, đó là “ghi lại cho muôn đời những gì xảy ra một lần duy nhất và tái hiện bằng máy móc những gì không thể lặp lại trong cuộc sống”.
Được biết, triển lãm từng được giới thiệu ở nhiều nước châu Á trước khi đến Việt Nam (tại Hà Nội từ ngày 2-10.10 và tại Huế từ ngày 14-26.10), sau đó sẽ tiếp tục lên đường đến Phillippines. Song song với triển lãm, một buổi nói chuyện với các chuyên gia về Vị trí của nhiếp ảnh trong nghệ thuật cũng đã được tổ chức ngay tại phòng triển lãm.
