Như một người vô danh
Nhà báo kiêm dịch giả người Đức Franz Faber sinh năm 1916 ở Frankfurt/Main (Tây Đức, nhưng sau năm 1945 sống và hoạt động tại Berlin, CHDC Đức cho đến khi mất). Cụ qua đời ngày 14.5.2013.
Franz Faber là nhà báo đầu tiên của Cộng hòa Dân chủ Đức sang Việt Nam ngay sau chiến thắng Điện Biên Phủ 1954, được chứng kiến chiến thắng vĩ đại của quân đội và nhân dân Việt Nam đánh bại thực dân Pháp; được gặp và phỏng vấn Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thăm các đơn vị quân đội đã trực tiếp tham gia chiến dịch Điện Biên Phủ… Ông cũng được tham dự cuộc mít tinh lớn của nhân dân Hà Nội chào mừng Chủ tịch Hồ Chí Minh và chính phủ về Thủ đô (1.1.1955). Ông còn được Bác Hồ cho phép tháp tùng Người đi thăm một số vùng nông thôn Việt Nam. Về nước ông đã viết cuốn ký sự Sông Cái rực hồng, ghi lại những ấn tượng sâu sắc và nóng hổi về chuyến đi đầu tiên sang Việt Nam. Sau đó Franz Faber được cử làm đại diện của báo Nước Đức mới (của Đảng Xã hội chủ nghĩa thống nhất Đức) và thông tấn xã ADN của CHDC Đức trước đây trong nhiều năm, đúng vào thời kỳ đế quốc Mỹ ném bom miền Bắc ác liệt nhất.
 Nhà báo Văn Long (ngoài cùng bên phải) cầm hai tập Truyện Kiều mà Chủ tịch Hồ Chí Minh tặng cụ Faber (cụ đã tặng lại hai cuốn sách này cho Bảo tàng Hồ Chí Minh) và bản tiếng Đức Das Maedchen Kieu (cụ cũng đã tặng cho Bảo tàng Nguyễn Du ở Tiên Điền, Hà Tĩnh) |
Trong thời gian làm phóng viên tại Việt Nam, Franz Faber đã viết hàng trăm tin và bài phóng sự về chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ ở miền Bắc Việt Nam và cuộc đấu tranh của nhân dân ta chống chiến tranh xâm lược ở miền Nam Việt Nam, góp phần quan trọng vào phong trào đoàn kết với Việt Nam phát triển rất mạnh ở CHDC Đức (cả về tinh thần lẫn vật chất).
Sau khi Truyện Kiều được xuất bản bằng tiếng Đức, Franz Faber đã đích thân gặp và tặng Bác Hồ, Thủ tướng Phạm Văn Đồng và nhiều nhà văn hóa lớn của Việt Nam. Trong thời gian ở Việt Nam, Franz Faber đã nhiều lần được gặp Bác Hồ, có lần gặp riêng, thậm chí Bác Hồ còn giảng giải cho ông một số điển tích trong truyện Kiều…
Cuối đời cụ sống trong cảnh cô đơn nghèo khó tại nhà dưỡng lão (vì vợ mất đã lâu, con cháu không quan tâm…) Năm ngoái 2012 tôi đã đến thăm cụ tại nhà dưỡng lão, trò chuyện với cụ gần hai giờ đồng hồ. Cụ giãi bày nhiều tâm sự và vẫn nhớ những kỷ niệm về Bác Hồ và Việt Nam. May mắn là tôi còn ghi lại được một số hình ảnh về cụ, ảnh và phim…
Cuối tháng 5.2013, cụ đã qua đời ở tuổi 97 trong hoàn cảnh quá nghèo túng (vì hầu hết tiền tiết kiệm được đã chi phí hết cho dịch vụ và phòng ở nhà dưỡng lão trong suốt nhiều năm qua). Khi cụ mất trong Konto của cụ chỉ còn 500 Euro, không đủ để làm tang lễ, thuê đất nghĩa trang… Buồn thay, tôi nghe bạn bè kể lại rằng lễ tang cụ rất đơn giản, chỉ có vài người bạn thân đến dự và cũng không có điếu văn. Đặc biệt vì không có tiền thuê đất nghĩa trang nên cụ đã bị chôn cất như một người “vô danh”, nghĩa là mộ không được đắp cao mà phải cào bằng như mặt đất, rồi đây cỏ sẽ mọc lên như bãi cỏ chung quanh không hề có sự khác biệt… Nghĩa trang cũng không cho phép dựng trên mộ cụ ngay cả một tấm bia đơn sơ ghi tên người quá cố là FRANZ FABER.
Người dịch Truyện Kiều đã ra đi trong một ngôi mộ như mộ Đạm Tiên.
| Duyên nợ với Nguyễn Du Năm 2006, tôi đã có dịp tới thăm cụ Franz Faber tại nhà riêng ở quận Pankow, Berlin. Khi đó, cụ bà đã mất, nhưng cụ vẫn khỏe mạnh, minh mẫn.
Đã nhiều lần sang Việt Nam, trong đó có tới ba năm làm phóng viên thường trú của Thông tấn xã CHDC Đức ADN và báo Nước Đức Mới từ 1964 tới 1967 tại Hà Nội, đúng vào thời kỳ chiến tranh ác liệt của Mỹ đang leo thang ở Việt Nam. Cụ Franz Faber tâm sự: “Tôi đã đi trên bốn mươi nước trên thế giới, gặp rất nhiều người, nếu bây giờ phải quyết định sống ở đâu ngoài nước Đức, tôi sẽ chọn Việt Nam”. Cụ giải thích: “Tôi đánh giá rất cao việc tôn sư trọng đạo, thái độ kính trọng tổ tiên, gia đình, người cao tuổi của người Việt Nam”. Cụ chỉ cho chúng tôi xem ảnh một phụ nữ xinh đẹp đặt trên nóc tủ và kể đây là Claudia Borchert, có tên Việt là Việt Đức, con của ông Winfried Borchert, một người Đức đã rời bỏ hàng ngũ quân đội Lê Dương Pháp sang với Việt Minh, được Bác Hồ đặt tên là Chiến Sĩ, mẹ là người Việt. Mặc dù đã trở lại Đức tới bốn mươi năm, nhưng chị Claudia vẫn giữ nhiều đức tính quý của người Việt, vẫn thường xuyên qua lại thăm nom, săn sóc cụ. Trước khi chúng tôi ra về, cụ Faber nói vui: “Có lẽ tôi có duyên với cụ Nguyễn Du, vì tôi sinh vào ngày 14/9, trước cụ Nguyễn Du hai ngày”. Tiếc thương cụ Franz Faber, tôi nhớ lại câu thơ mà cụ Nguyễn Du từng than: Bất tri tam bách dư niên hậu/Thiên hạ hà nhân khấp Tố Như, có bản dịch là: Ba trăm năm nữa nào ai biết/Thiên hạ ai người khóc Tố Như. Nếu linh thiêng, chắc hẳn cụ Nguyễn Du - Tố Như biết rằng thế hệ cháu con người Việt ngày nay vẫn luôn trân trọng những tác phẩm bất hủ mà cụ để lại và không những thế, những tác phẩm đó đã được truyền bá đi nhiều nơi trên thế giới, được dịch ra nhiều thứ tiếng. Và người Việt Nam cũng không quên công lao hai cụ Irene và Franz Faber, những người đã mang nội dung và tinh thần Truyện Kiều đến với độc giả Đức. Văn Long |
