Nhờ đâu, Hồ Quý Ly được lấy công chúa Nhất Chi Mai?

“Bộ Kiên Biều có chép chuyện Lê Quý Ly(1). Chuyện có phần hơi lạ. Sách ấy nói con cháu họ Trần làm vua Giao Chỉ. Lúc ấy có người ở Giang Tây (Trung Quốc)(2) là Lê Quý Ly, khi còn bé sang nước ấy buôn bán. Từ dưới thuyền buôn bước lên bờ, Lê Quý Ly thấy trên bãi cát ven sông có câu:

Quảng Hàn cung lý nhất chi mai

(Trong cung Quảng Hàn có một cành mai)

Về sau, Lê Quý Ly dần dà được làm quan. Thế rồi vào một ngày nọ vua Trần nghỉ ở điện Thanh Thử. Sân điện ấy có đến hàng ngàn cây quế. Nhà vua nhân đó ra câu đối rằng:

Thanh Thử điện tiền thiên thụ quế

(Trước điện Thanh Thử có hàng ngàn cây quế)

Bầy tôi theo hầu chưa ai kịp đối. Lê Quý Ly nhớ lại câu văn trên bãi cát ven sông thuở nào, liền đem ngay câu ấy để đối lại. Hoàng Đế nghe xong, giật mình hỏi:

Sao người lại có thể biết được việc trong cung cấm của ta?

Lê Quý Ly cứ tình thực mà tâu bày. Hoàng Đế nói:

Đấy là số trời !

Sở dĩ nói vậy vì Hoàng Đế có một cô con gái tên là Nhất Chi Mai, được dựng cung Quảng Hàn để cho ở. Nhân nghe câu đối ấy, vua liền đem con gái là Nhất Chi Mai gả cho Lê Quý Ly”.

Lời bàn: Sách Kiên Biều của Chử Nhân Hoạch chép chuyện Hồ Quý Ly, đúng ít sai nhiều, điều ấy cũng chẳng có gì là lạ, bởi vì ông sống sau Hồ Quý Ly những mấy trăm năm, lại ở xa quê Hồ Quý Ly đến mấy ngàn dặm, và ông cũng chưa từng kiểm chứng với chính sử của ta bao giờ. Tuy nhiên, gạt ra ngoài tất cả những chỗ sai ấy, chuyện sở dĩ được lưu truyền cũng bởi chính nó hàm chứa đặc trưng tư duy của một thời vậy. Vua mà luôn tin ở mệnh trời thì nhất định sẽ có quan nghĩ ra được một cái gì đó có vẻ huyền bí như mệnh trời để vua tin theo.

Thói thường, kẻ cả tin không bao giờ chỉ cả tin một lần, Hồ Quý Ly lúc đầu cậy một câu đối mà len lỏi được vào hoàng tộc họ Trần và về sau cậy những câu khôn khéo mà luôn được thăng chức, cuối cùng, cậy những lời gièm pha mà làm cho hoàng tộc họ Trần giết hại lẫn nhau, khiến cho ngai vàng phải thuộc về họ Hồ.

Cứ chuyện mà suy thì Hồ Quý Ly sở dĩ lấy được công chúa Nhất Chi Mai, trăm sự cũng bởi nhờ Hồ Quý Ly biết được rằng, vua Trần là người cả tin ở mệnh trời vậy.

__________

(1) Cũng tức là Hồì Quý Ly, trong sử cũ của ta, Hồì Quý Ly thường được gọi là Lê Quý Ly.
(2) Chỗ này Chử Nhân Hoạch nhầm. Thực ra, họ Hồì đã định cư ở nước ta từ thế kỷ X.