Nhiều kẽ hở trong chính sách tạm nhập tái xuất hàng hóa

Con đường để hàng cấm thẩm lậu vào thị trường
 
Là một ngành  dịch vụ cho xã hội, hoạt động tạm nhập tái xuất hàng hóa mang lại việc làm và thu nhập cho một bộ phận lao động. Những địa phương có cảng biển, cửa khẩu khi có hoạt động tạm nhập tái xuất hàng hóa sẽ phát triển thêm được các dịch vụ kèm theo như nhà hàng, khách sạn, kho bãi giữ hàng hóa, dịch vụ vận tải, bốc dỡ… góp phần phát triển hoạt động thương mại tại các cửa khẩu.
 
Tuy nhiên, lợi dụng kẽ hở và bất cập trong chính sách tạm nhập tái xuất hàng hóa, nhiều doanh nghiệp đã "tuồn" rất nhiều mặt hàng cấm xuất nhập khẩu, hàng độc hại, rác thải công nghiệp vào Việt Nam. Qua kiểm tra ở 2 cảng biển là Hải Phòng và TP Hồ Chí Minh, nơi chiếm 80% lượng hàng hóa tạm nhập tái xuất, ngành Hải quan đã phát hiện 500 container thuộc danh mục hàng cấm xuất nhập khẩu gồm ắc quy chì, vi mạch điện tử qua sử dụng, ngà voi, tê tê, nội tạng đông lạnh... Ngành Hải quan cũng đã phát hiện nhiều vụ việc hàng tạm nhập tái xuất đã vận chuyển không đúng tuyến đường, không đúng chủng loại, phá kẹp chì khi vận chuyển để tiêu thụ nội địa, trà trộn hàng cấm…
 
Tại cảng Hải Phòng, theo thống kê của ngành Hải quan, tính đến tháng 7 năm nay, đang tồn đọng 7.066 container, trong đó đa phần là hàng tạm nhập tái xuất. Qua kiểm tra 277 container đã phát hiện ra 170 container hàng cấm. Trong đó hàng nội tạng lẫn vào hàng đông lạnh là 33 container, ắc quy chì, vi mạch (rác thải công nghiệp) và một số các hàng cấm khác tại 139 container, đây là hàng cấm không được tạm nhập tái xuất. Ngoài ra, ngành Hải quan cũng đã phát hiện 650 container đang có dấu hiệu vi phạm do đi không đúng tuyến. Trong đó, đáng chú ý là việc các container chứa 254 tấn đường tinh đã bị phá kẹp chì niêm phong hàng hóa. Hiện Cục Điều tra chống buôn lậu đang truy tìm và vận động doanh nghiệp tự ra khai báo...
 
Những năm qua, con số tạm nhập và tái xuất thường chênh nhau mỗi năm hàng tỷ USD. Đơn cử như năm 2007, hàng tạm nhập trị giá 1,7 tỷ USD nhưng xuất ra chỉ 120 triệu USD, năm 2010 tạm nhập 5 tỷ USD nhưng xuất ra chỉ là 4 tỷ USD. Con số này cho thấy, rất nhiều mặt hàng khi tạm nhập vào Việt Nam đã chuyển sang tiêu thụ nội địa mà không tái xuất.
 
Trục lợi từ trốn thuế
 
Những năm gần đây lượng xăng dầu tạm nhập tái xuất tăng đột biến. Năm 2009, Petrolimex chỉ tạm nhập 240.000 tấn xăng, năm 2010 tạm nhập 245.400 tấn xăng, năm 2011 là 242.900 tấn, thì chỉ riêng 6 tháng đầu năm đã tạm nhập tới 170.800 tấn xăng (bằng 70% lượng tạm nhập năm 2011). Hay Saigon Petro năm 2009 chỉ tạm nhập 47.000 tấn, năm 2010 là 4.000 tấn, năm 2011 là 15.400 tấn thì chỉ riêng 6 tháng đầu năm 2012 đã tạm nhập tới 10.500 tấn (bằng 68% lượng tạm nhập năm 2011). Câu chuyện tương tự cũng diễn ra ở các đầu mối còn lại. 6 tháng đầu năm nay, các doanh nghiệp đã chuyển sang tiêu thụ nội địa mặt hàng xăng dầu tạm nhập với trị giá trên 2,6 triệu USD.
 
Phó tổng cục trưởng Nguyễn Văn Cẩn chỉ rõ “chiêu” lách luật để hưởng lợi của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu. Ví dụ, vì thuế suất thay đổi liên tục, một doanh nghiệp tạm nhập vào thời điểm thuế nhập khẩu là 12%, sau đó doanh nghiệp lấy lô xăng này đổ chung vào bồn tiêu thụ nội địa, rồi khai báo với hải quan là tiêu thụ nội địa thời điểm thuế suất 0%, 5% để hưởng chênh lệch thuế. Do tính chất đặc thù cũng như sự dễ dãi của chính sách dẫn tới việc kiểm soát hàng hóa tạm nhập tái xuất đối với mặt hàng xăng dầu rất khó khăn. Cụ thể, mặt hàng xăng dầu có đặc thù là có các chủng loại khác nhau như xăng RON 92, 95, dầu DO... và đổ chung vào bồn chứa, không tách riêng nên gây nhiều khó khăn cho hải quan và lực lượng chức năng. Chính vì vậy, để có thể bắt giữ xăng dầu tái xuất hay tiêu thụ nội địa với đầy đủ chứng cứ là rất khó, bởi khi đổ vào chung vào bồn chứa thì chẳng có cách nào phân biệt, trừ khi bắt quả tang.
 
Thời gian quy định tạm nhập tái xuất dài cũng đang tạo ra cơ hội để các doanh nghiệp chiếm dụng thuế. Theo quy định tạm nhập tái xuất hiện hành, doanh nghiệp có tối đa 180 ngày tạm nhập, tính cả thời gian gia hạn. Và với thời hạn nộp thuế là 15 ngày kể từ ngày hết hạn tạm nhập (tổng thời gian ân hạn thuế là 195 ngày), hàng tạm nhập không thuộc đối tượng chịu thuế VAT, thuế tiêu thụ đặc biệt, nên có doanh nghiệp lợi dụng khai loại hình tạm nhập tái xuất, nhưng thực chất là tiêu thụ nội địa. Sau đó khai bổ sung chuyển loại hình nhập khẩu để kéo dài thời gian phải nộp thuế (bán hàng xong mới có tiền nộp thuế). Vào những thời điểm lãi suất ngân hàng cao, đây là khoản chiếm dụng lớn rất đáng kể, doanh nghiệp vẫn có lợi dù phải nộp tiền phạt.
 
Mặt khác, với quy định thời gian hàng hóa kinh doanh tạm nhập tái xuất được phép lưu giữ tại Việt Nam tối đa là 180 ngày như hiện tại, đồng thời những mặt hàng này lại không chịu các loại thuế như thuế nhập khẩu (khi tái xuất được hoàn thuế), thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế môi trường, thuế giá trị gia tăng nên nhiều doanh nghiệp lợi dụng thời gian thanh khoản dài để trục lợi. Cá biệt, đã có một số doanh nghiệp lợi dụng chính sách này, nhập một lượng lớn hàng hóa đem tiêu thụ nội địa, sau đó bỏ trốn hoặc tự giải thể để chiếm đoạt khoản thuế đáng ra phải nộp.
 
Từ những bất cập này, Bộ Tài chính đã có kiến nghị Chính phủ về các giải pháp tổng thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý nhà nước đối với hàng kinh doanh tạm nhập tái xuất. Trong đó, bao gồm các kiến nghị cần quy định rõ điều kiện doanh nghiệp được kinh doanh hàng tạm nhập tái xuất theo hướng chỉ những doanh nghiệp đáp ứng điều kiện về vốn, cơ sở vật chất, tuân thủ pháp luật mới được tham gia; rút ngắn thời gian hàng hóa kinh doanh tạm nhập tái xuất được phép lưu giữ tại Việt Nam không quá 30 ngày; quy định chặt chẽ điều kiện, giới hạn cửa khẩu và tuyến đường vận chuyển, kho ngoại quan; ban hành danh mục cấm kinh doanh tạm nhập tái xuất; tăng mức xử phạt với vi phạm quy định về tạm nhập tái xuất.
 
Cùng với đó, Bộ Tài chính cũng kiến nghị, Luật sửa đổi bổ sung một số điều của Luật Quản lý thuế chuẩn bị được QH xem xét thông qua vào Kỳ họp thứ Tư tới cũng cần có quy định thay đổi thời hạn nộp thuế đối với hàng hóa kinh doanh tạm nhập tái xuất theo hướng quy định cụ thể hàng hóa thuộc dạng này phải nộp xong thuế trước khi thông quan, trừ trường hợp được tổ chức tín dụng bảo lãnh về số tiền thuế phải nộp.