Nhà văn và bạn đọc (Phần 1)

Ảnh: Nguyễn Quang Tuấn

- Tại sao lại thế này, ông chủ?

Tôi đưa một cuốn truyện của một tác giả trẻ bị xé bìa lót, hỏi thì nhận được cái nhếch mép vừa bỡn cợt vừa ngạo mạn của ông chủ:

- Ngộ đâu có biết. Mua cân cả mớ thế nào ngộ bán thế ấy. Vả lại, có thế mới gọi là sách cũ, tiên sinh à.

- Cũ đâu mà cũ. Bên trong còn có tay sách chưa rọc đây này, ông chủ.

Lườm tôi một nhát, ông chủ quay đi, tiếp một khách hàng mới. Tôi cúi xuống đống sách chất đống trước mặt. Sách cũ, gọi là vậy thôi, chứ đâu có phải là sách xuất bản từ những năm đã xa xưa. Chẳng hạn, đố mà tìm thấy một cuốn Truyện Kiều cổ in từ những thế kỷ trước. Dẫu có bạc vàng trăm ngàn lạng. Chẳng bằng kinh sử một vài pho. Chồng đống ở đây hầu hết đều là sách mới xuất bản, thậm chí có cuốn vừa mới in quý trước, vừa mới phát hành tháng trước. Càng kinh ngạc hơn khi nhìn thấy một quyển truyện trong đống sách nọ nhưng còn mới toanh, bìa không bị xé, của một nhà văn lỡ cỡ như tôi. Cuốn truyện còn nguyên bìa lót với dòng chữ của chính tác giả trân trọng đề tặng một bậc đàn anh trong nghề nghiệp và đang chiếm giữ trọng trách quốc gia. Người được tặng sách đã quên không xé tờ bìa lót khi đem bán cân cho người buôn giấy vụn sách cũ? Hay ông ta bằng cách này muốn công khai bầy tỏ thái độ của ông với giá trị cuốn sách này? Cách nào thì cũng vậy, tôi cũng đã tái mét mặt và run lẩy bẩy thấy như chính mình bị đem ra làm trò cười cho thiên hạ.

 Giờ thì dẫu vô cùng buồn rầu tôi cũng đã nhận ra rằng có một thứ hàng vừa mới ra lò đã mang trong nó khả năng trở thành đồ phế phẩm ngay lập tức, đó là sách. Đáng lo buồn làm sao cho những kẻ viết sách! Là bởi vì, chọn lọc đâu phải chỉ là quy luật tồn tại và phát triển của tự nhiên. Theo nhiều nhà nghiên cứu, thì cứ sau 100 năm, nhân loại chỉ còn nhớ tới 1% số sách đã in ra thôi. Như vậy cũng có nghĩa rằng hầu hết sách đã trở thành vô bổ, vô dụng. Và cũng không phải là vô lý khi từ sách nhìn rộng ra các lĩnh vực khác. Cái gì rồi mà chả trở thành cũ kỹ hết mốt, hết thời, quá date, nếu như trong nó không hàm chứa một sức mạnh siêu thời gian, tham gia vào sự bền vững vĩnh hằng.

 *

Thế đấy, trong cái sự chết của nhà văn, ngoài cái nguyên nhân là do đố kỵ của đồng nghiệp còn là cái duyên do cơ bản này: sự thờ ơ của bạn đọc! Sự thờ ơ của bạn đọc! Đó là một thực cảnh đáng buồn. Tuy nhiên, bình tĩnh trở lại, tôi lại nhận ra, ở phía ngược chiều, còn một thực cảnh khác đáng để an ủi các nhà văn và đưa tin yêu trở lại cho chúng ta.

Ấy là một buổi sáng mùa thu, đang làm việc ở trên căn gác hai thì nhà văn bạn tôi nghe thấy tiếng chuông gọi cửa. Bỏ dở trang viết, nhà văn vội vã đi xuống. Trước hai cánh cửa mở rộng là một ông già. Chào bác! Dạ, tôi có cái này để tặng nhà văn. Cái gì vậy? Một chiếc phong bì vuông vức nằng nặng. Hồi hộp, nhà văn cầm cái vật thể nọ đi lên gác. Cầm kéo cắt rìa phong bì. Và bây giờ mới là một nỗi kinh ngạc thật sự. Một cuốn sách. Mà lại là cuốn tiểu thuyết của ông. Cuốn sách vừa xuất bản đã tái bản lần hai, với số lượng không hề nhỏ. Một cuốn tiểu thuyết đã nhầu nát!

 Một cuốn tiểu thuyết đã nát nhầu! Một cuốn sách đã qua tay không biết bao nhiêu bạn đọc. Cả buổi sáng hôm đó, nhà văn không sao làm việc đươc. Ông ngồi ngắm cuốn sách lòng lâng lâng sung sướng. Và không khỏi thốt lên một câu nói từ đáy lòng: Cám ơn. Vô cùng cám ơn bạn đọc!

 Cám ơn bạn đọc! Bạn đọc ơi, Người là lý do tồn tại của nhà văn chúng tôi. Không có Người thì chúng tôi là hư vô.

 Sung sướng biết bao nhiêu khi được biết, những cuốn sách hay vẫn có mặt đầy đủ trên các tủ sách của các gia đình. Và tôi thật sự cảm thấy như mê đi khi bước chân vào các cửa hàng sách, nhất hạng các siêu thị sách gần đây. Không thể ngờ, sách lại có thể tạo nên một diệu cảnh, một cung điện huy hoàng đến thế. Mới thấy rằng cái đời sống tinh thần của con người sao mà phong phú giàu có và tươi đẹp đến thế! Sách văn học! Một kết cấu hữu cơ trong cuộc sống, làm sao nó có thể thiếu vắng trong đời sống của chúng ta.

 *

Tôi cũng như nhiều nhà văn, trong đời mình cũng có được đôi lần có cái diễm phúc là nhận được sự ưu ái của bạn đọc. Đặc biệt có lần, tôi nhận được lời khen của một em học sinh tiểu học. Mà lại là khen một bài viết lý luận của tôi. Bài đó tên là Khát vọng về một cái đẹp. Bài in số 2 năm 2012 trên Tạp chí Văn Nghệ Quân đội thì ngày 2 tháng 3 năm 2012, đi họp hội nghị cộng tác viên báo Người Cao tuổi, ngồi cạnh tôi, tình cờ biết tôi là Ma Văn Kháng, anh Nguyễn Huy Thục liền kể cho tôi nghe câu chuyện này. Anh nói: Bác Kháng à, đêm qua, đưa bài viết nọ của bác cho tôi, con cháu ngoại tôi nó nói: Ông xem đi, bài này hay lắm! Chà, hóa ra nhận ra mùi vị một thứ quả ngon chỉ cần một cái miệng phong lưu, bất kể lứa tuổi, nên một bài viết lý luận về một ngành chuyên môn lại lọt được vào con mắt xanh một cháu nhỏ! Cháu tên là Trần Khánh Vân hiện đang học lớp 5, ở Phả Lại, thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương...

Năm 1999 tôi in tiểu thuyết Gặp gỡ ở La Pan Tẩn. Ở chương mười tám của cuốn sách, tôi có mấy trang mô tả một đám tang tiễn đưa ông nội của nhân vật Thiêm về cõi vĩnh hằng. Một đám tang theo đúng cổ lệ. Đọc những trang nọ, anh trai tôi gọi điện hỏi: Cậu sinh năm 1936, làm sao cậu biết và viết kỹ cái đám tang kiểu cổ xưa thế? Tất nhiên, giải trình điều ấy không khó khăn gì với cánh nhà văn chúng ta. Chất liệu để chúng ta viết có thể là vốn sống trực tiếp, nhưng cũng có thể là những gì chúng ta thu nhận được từ các nguồn gián tiếp, như từ sách vở chẳng hạn. Trường hợp này là từ một lá thư của bạn đọc. Số là, năm 1989, tôi xuất bản cuốn Đám cưới không có giấy giá thú. Ở chương II cuốn sách, tôi có viết mấy dòng về đám tang của một nhà giáo. Sách ra được ít lâu thì ngày 25 tháng 12 năm 1990, tôi nhận được một lá thư dài của một bạn đọc. Sau khi góp ý, bạn đọc này viết liền cho tôi cả chục trang giấy, trong đó ông miêu tả cụ thể và rất kỹ lưỡng một đám tang ngày xưa, để tôi hay. Và xin phép ông, tôi đã lấy ra từ đó những chất liệu để viết cái đám tang ở cuối cuốn Gặp gỡ ở La Pan Tẩn này. Bạn đọc này tự giới thiệu là đã làm việc ở Viện Viễn Đông Bác cổ. Giấu tên thật, ông ký là Thép đã tôi. Kể lại chuyện này, tôi muốn thắp một nén hương tri ân ông, người đã quá cố.

*

Một cuốn sách qua khâu biên tập ở nhà xuất bản, được đưa xuống nhà in, rồi được bầy trên các giá sách ở cửa hàng sách. Bạn đọc đến. Trả tiền và cầm cuốn sách trên tay. Một đường dây liên hệ giữa nhà văn và bạn đọc đã hình thành. Có vẻ là như thế đấy. Nhưng thật tình là không phải. Mối liên hệ của chúng ta với bạn đọc thực sự đã được thiết lập từ lâu rồi. Vẻ như từ trong cõi giới vô hình. Là bởi vì ngồi trong một căn phòng riêng, khi chỉ có mình và chiếc computer, một thân một mình, nhưng nhà văn đâu có cô độc. Anh vừa viết vừa giao lưu với bạn đọc của anh đấy chứ. Năm 2009 khi cuốn tiểu thuyết Một mình một ngựa của tôi xuất bản, cô Tiểu Quyên ở báo Sài Gòn giải phóng đặt câu hỏi phỏng vấn tôi: Tại sao nhà văn không viết một cuốn sách lấy đối tượng là bạn đọc trẻ? Chưa kịp trả lời thì tiến sỹ Nguyễn Ngọc Thiện đã hỏi: Anh hình dung bạn đọc của anh là người thế nào? Tôi đáp: Khoảng ba mươi lăm, bốn mươi tuổi, đã có chút ít kinh nghiệm đời và đã học qua các trường lớp từ trung cấp trở lên. Tôi nghĩ, hiển nhiên là Trần Hoài Dương khi viết những câu chuyện về nàng tiên ngoài biển khơi là đã nghĩ đến các bạn đọc nhỏ tuổi hay mơ mộng của mình. Còn Nguyễn Nhật Ánh chắc hẳn là vừa viết vừa nghe thấy tiếng trò chuyện lí láu của tuổi teen học đường. Thế đó! Để chuẩn bị viết Mặt trận trên cao, Nguyễn Đình Thi đã xuống một đơn vị không quân, sau khi trò chuyện với các chiến sĩ, ông hỏi: Các đồng chí muốn tôi viết cái gì về mình nào? Và nhà văn đã nhận được câu trả lời, đơn đặt hàng. Như vậy, nhà văn trong khi viết tác phẩm của mình đâu có đơn độc một thân một mình. Có một mối giao lưu đã thiết lập giữa anh và bạn đọc, cố nhiên là chủ động từ phía anh, trong tưởng tượng âm thầm nhưng không kém phần mãnh liệt và hào hứng.

*

Tuy vậy, cuối cùng thì những giây phút giao lưu trong tưởng tượng cũng hết. Bản thảo hoàn thành. Sách đã được xuất bản. Nhận mười cuốn bản quyền, đem về, anh trân trọng suýt soa ngắm nhìn. Thoạt tiên là cái bìa do họa sĩ Văn Sáng vẽ rất trang nhã và sang trọng khiến anh không thể không hài lòng. Rồi anh run rẩy khe khẽ lật giở từng trang. Giấy in trắng, co chữ vừa độ, rất bắt mắt. Nâng cuốn sách ba trăm năm mươi trang, anh thấy nó rất vừa tay. Sung sướng anh nhận ra: số lượng in là hai ngàn cuốn. Còn giá bán chỉ là 60.000 đồng, rất vừa phải. Chà, còn bây giờ giở cuốn sách ra, đọc thử một trang đầu, anh bỗng ngẩn người. Đứa con tinh thần anh mang nặng đẻ đau đây mà là lạ thế nào ấy nhỉ? Là lạ từ câu văn mở đầu, cứ như là của ai đó vậy. Tuy vậy, cơn ngây ngất tan ngay, vì anh như sực nhớ, vội vàng ôm mấy quyển ra bưu điện gửi đi biếu mấy người bạn tâm giao thân thiết và sành sỏi về văn chương.

(Mấy người bạn tâm giao thân thiết và sảnh sỏi về văn chương! Từng ấy định tính cho mấy người được mình gửi sách như gửi con tin đến như thế đã đủ chưa? Vẫn chưa đủ! Tất nhiên, chỉ có người tài mới biết người tài, nhưng ở đây điều này còn quan trọng không kém: đó phải là những người chưa bị vong thân vì sự méo mó của nghề nghiệp. Và như vậy trong danh sách mấy người bạn nọ, chưa hẳn đã là mấy anh nhà văn thân thiết đâu(!) Ấy thế! Chính là mình đã ngờ ngợ vì một lần được trực tiếp nghe Nguyễn Đình Thi vừa cười rất hóm vừa nói rằng, ông vừa tặng vợ chồng Nguyễn Tuân một cuốn sách mới ra, nhưng chắc chắn là ông sẽ rất coi trọng nhận xét của bà Nguyễn. Thành ra với mình, ngoài mấy nhà văn ra, còn là mấy người bạn quý từ thuở hàn vi, đã chia sẻ với mình từng cơn ấm lạnh, từng nỗi chua ngọt của cuộc đời).

 Sách gửi đi cho bạn rồi, trở về, lúc này anh mới chợt nhận ra lòng dạ anh bỗng rỗng không thế nào! Và thế là anh hiểu, những ngày sống trong chờ đợi, cô đơn khủng khiếp của anh đã bắt đầu. Chao ôi, kinh sợ quá là những giây phút sống căng thẳng trong một trạng thái tinh thần vô cùng phức hợp này, vì lúc thì anh vui sướng hân hoan, khi thì anh buồn rầu thê thảm, lúc thì anh hài lòng mãn nguyện, khi thì anh hoang mang sợ hãi. Tín hiệu đã đánh đi rồi, đang rơi vào một miền xa thẳm, chưa một hồi âm. Anh bơ vơ một thân một mình giữa hoang mạc lạnh lẽo mênh mông.

(Số sau đăng hết)