Nhà ở xã hội

Đối với chủ đề nhà ở xã hội tại các đô thị ở Việt Nam, cá nhân tôi nghĩ chỉ cần tham khảo HDB của Singapore và làm y hệt. Ở đây tôi không nói tới chủ đề kiến trúc (theo kiểu thiết kế ra sao) mà là về vấn đề chính sách vận hành nhà ở xã hội. 

Khi nhắc tới nhà ở (housing sector), ở nhiều nơi, họ nghĩ ngay tới kiến trúc sư. Xã hội Việt Nam vẫn có một niềm tin nôm na rằng khi có KTS giỏi thì sẽ có những tòa nhà tốt. Điều đó hiển nhiên đúng nhưng chưa đủ. Thực tế là ở quy mô lớn thì chính sách là thứ quan trọng hơn nhiều lần.

Vậy thì những hoạt động nào ở cấp chính sách sẽ trực tiếp gây ảnh hưởng (một cách vô hình) tới phát triển nhà ở xã hội? Đó chính là các chính sách về kinh tế, dòng tiền, các khoản cho vay, các cơ chế bảo vệ người mua, người bán, về thuế trên tài sản, các biện pháp hạn chế sự mua đi bán lại, các bộ tiêu chuẩn về xếp hạng công trình, các tiêu chuẩn sàn, các khái niệm định nghĩa thế nào là ''nhà ở''...

Đối với mọi KTS đã thực hành ở các thị trường chuyên môn cao thì ai cũng biết rằng 80% số lượng căn hộ chung cư ở Việt Nam thậm chí còn chưa hội đủ điều kiện để gọi là ''nhà ở''. Thế nhưng chúng vẫn được bán với giá rất cao và thậm chí được gọi là ''nhà ở cao cấp''. Điều này không phải là vì KTS các dự án lớn kém về năng lực hay phẩm chất, mà đó là do thị trường quyết định. Thị trường quyết định loại KTS nào, loại ngành nghề nào được phép phát triển, kiểu hình nào được thực thi trên diện rộng và quan trọng nhất, nguồn vốn đi vào các dự án sẽ ra sao. Đây là vấn đề nằm ngoài khả năng cung cấp dịch vụ của KTS. KTS là một thành phần trong ngành công nghiệp này chứ không phải (và không nên) mang tới mọi câu trả lời. 

Do vậy, khi ta nói về việc hãy xem HDB Singapore (Ban quản lý Nhà ở Singapore) là một hình mẫu cho Việt Nam thì đó là nói tới tầm nhìn và chính sách của HDB. Được thành lập năm 1960 theo chỉ thị trực tiếp của Thủ tướng Lý Quang Diệu, mục tiêu của HDB không phải là để tạo ra thứ kiến trúc đẹp hay lý tưởng, mục tiêu của nó là để người Singapore được sở hữu nhà. 

Tầm nhìn ấy đã đưa HDB trở thành hệ thống nhà ở xã hội thành công mà tất cả các trường kiến trúc hàng đầu của châu Âu đều phải nghiên cứu về nó. Ví dụ như trường ETH Zurich đã mở hẳn một bộ môn và gửi tới Singapore chỉ để nghiên cứu về những gì HDB đã làm trong 60 năm qua, đó cũng là một bộ môn mũi nhọn của họ thuộc khoa Smart City mà ETH đang được xếp là đứng đầu thế giới về khả năng nghiên cứu và phát triển. 

Chúng ta ít khi nghĩ rằng tác động của một gói vay tín dụng mua nhà lại biến một hệ thống nhà ở trở thành hình mẫu về thiết kế kiến trúc mà cả thế giới phải quỳ xuống ngắm nhìn nó, nhưng sự thực lại chính là như thế. Rất nhiều KTS nổi tiếng thế giới đã cộng tác với HDB và làm rất thành công cùng tầm nhìn chính sách của HDB. Tầm nhìn ấy không khoa trương hay văn vẻ, như đã nói, nó rút lại chỉ trong một thông điệp: ''Mỗi người Singapore đều có thể sở hữu nhà''.