Nhà nước can thiệp đến đâu vào giá hàng hóa?

Vấn đề điều chỉnh giá các mặt hàng thiết yếu được quan tâm trong thời gian gần đây sau khi mặt hàng xăng tăng giá bán thêm khoảng 2.000 đồng/lít. Mặt hàng này được điều chỉnh giá bán do giá trên thị trường thế giới so với giá bình quân một tháng trước đó đã tăng từ 12,63 - 17,29% tùy theo từng chủng loại xăng, dầu. Ngoài ra, mức giá bán của nước ta chênh lệch với giá tại các quốc gia lân cận nên xảy ra tình trạng xuất lậu xăng dầu qua biên giới. Khi giá xăng dầu được thực hiện theo cơ chế thị trường thì khó có thể tránh được việc tăng hay giảm giá bán theo diễn biến trên thị trường thế giới. Trong khi đó, nền kinh tế nước ta có độ mở lớn, lên trên 50% nên không tránh khỏi ảnh hưởng của những diễn biến phức tạp, khó lường trên thế giới. Nhưng nhiều ý kiến cho rằng, tăng giá bán các mặt hàng thiết yếu không thể không lưu ý đến hiệu ứng domino của việc điều chỉnh này đến giá bán các mặt hàng khác.

Thực tế, mỗi lần giá xăng tăng đều tác động ngay đến giá bán nhiều mặt hàng khác, thậm chí là dẫn đến tăng giá phi lý của một số mặt hàng, gây ảnh hưởng đến đời sống của người lao động. Ngoài ra, bên cạnh những lý do cần thiết để các loại hàng hóa tăng giá, thì còn có tình trạng tăng giá là do các đại lý nhỏ lẻ thi nhau đẩy giá lên. Hay như việc găm hàng chờ tăng giá của xăng dầu trong thời gian qua. Những ví dụ này cho thấy công tác quản lý giá ở nước ta vẫn còn hạn chế nhất định. Theo đại diệån Hội   Tiêu chuẩn và bảo vệå người tiêu dùng, trong thời gian qua, thanh tra giá chưa thực hiện tích cực, mức xử phạt chưa đủ nặng để các cơ sở sản xuất, kinh doanh chịu tuân thủ luật pháp. Do đó, quá trình điều chỉnh giá bán hoặc cung cấp hàng hóa của doanh nghiệp đã vi phạm pháp luật, không bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng.

Một hạn chế khác trong điều hành giá là sự chồng chéo trong quản lý: Bộ Công thương quản lý thị trường, còn Bộ Tài chính quản lý giá cả. Trong khi đó, thị trường và giá cả có mối quan hệ hữu cơ, tác động qua lại lẫn nhau, thậm chí giá cả phản ánh biến động của thị trường, còn ngược lại giá cả biến động cũng gây bất cập cho thị trường. Nếu duy trì hai cơ quan điều chỉnh như hiện nay, thì các cơ quan này phối hợp không nhịp nhàng sẽ tạo ra nhiều bất cập.

Có thể thấy, không thể để thị trường tự điều tiết giá bán hàng hóa, sản phẩm, mà cần có sự can thiệp của Nhà nước để bảo đảm mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô. Nhưng Nhà nước tham gia đến đâu, bằng biện pháp nào là vấn đề cần được cân nhắc thận trọng tùy theo tình hình từng giai đoạn để không làm méo mó thị trường. Về vấn đề này, Ts Nguyễn Minh Phong cho rằng, trong điều kiện hiện nay vẫn cần có danh mục bình ổn giá có chọn lọc, cộng với sự can thiệp của Nhà nước bằng biện pháp kinh tế, tài chính hay những biện pháp khác. Nhưng về lâu dài không thể duy trì danh mục hàng bình ổn số lượng lớn, mà càng thu hẹp thì càng tốt để thị trường có thể vận đúng với thuộc tính lâu nay của mình. Nhà nước chỉ đứng ở vai trò hỗ trợ đối với những mặt hàng có tính quyết định đến sự ổn định, cạnh tranh của nền kinh tế, cũng như đời sống của người dân. Để hài hòa giữa thị trường và sự can thiệp của Nhà nước, Ts Nguyễn Minh Phong cho rằng, đối với những mặt hàng độc quyền thì Nhà nước cần tăng cường kiểm soát theo Luật Cạnh tranh, sau đó mới dần thả nổi giá cả. Nhà nước cũng có thể tạo rào cản hoặc sức ép để tăng tính minh bạch trong quá trình điều chỉnh giá của doanh nghiệp.

Thời gian qua chúng ta đã có nhiều cải tiến trong quản lý giá như xây dựng Pháp lệnh giá, các văn bản hướng dẫn điều chỉnh giá mặt hàng thiết yếu theo cơ chế thị trường... Nhưng theo nhiều ý kiến, việc quản lý giá vẫn còn một số hạn chế nhất định trong xác định mức giá như thế nào là hợp lý, để hài hòa giữa quyền lợi của doanh nghiệp – Nhà nước – người dân. Thực tế, có giai đoạn đã giữ được giá xăng dầu để góp phần giảm bớt khó khăn cho đời sống của người dân. Song cũng có giai đoạn không điều chỉnh kịp thời gây tâm lý lo ngại về cách thức điều hành giá.  Hay như có tình trạng tăng giá gas bất hợp lý, tăng giá sữa không rõ nguyên nhân. Tình trạng này được cho là Pháp lệnh hiện hành chưa quy định cụ thể, thiếu chế tài đủ mạnh để làm chùn bước những vi phạm về giá.

Để khắc phục những bất cập trong điều hành giá, dự thảo Luật Giá đã được QH cho ý kiến lần đầu. Để hài hòa lợi ích giữa Nhà nước – doanh nghiệp – người dân, nhiều ĐBQH cho rằng, dự thảo luật cần bám sát nguyên tắc điều chỉnh giá theo cơ chế thị trường, tôn trọng quyền định giá của doanh nghiệp. Nhà nước chỉ có thể can thiệp bằng giải pháp hợp lý, không tác động thô bạo vào vận hành của thị trường. Khung pháp lý về giá cần bao quát và lường hết tất cả những phức tạp diễn biến xoay quanh giá trên thị trường; làm rõ các khái niệm mang tính nền tảng cho việc vận dụng thống nhất các chính sách pháp luật về giá; cần lượng hóa ngay trong luật mức độ giá biến động bất thường, giá tăng quá cao hoặc giá giảm quá thấp, bất hợp lý...