Nguyên lý hoạt động thư viện hiện đại trong kỷ nguyên số

Xây dựng hệ sinh thái dữ liệu

Chuyển đổi số trong lĩnh vực thư viện là việc áp dụng công nghệ thông tin, xây dựng, phát triển nền tảng số trong thư viện, đồng thời tích hợp, kết nối, liên thông, chia sẻ cơ sở dữ liệu mọi lúc, mọi nơi cho người dùng. Chuyển đổi số cũng giúp xây dựng dữ liệu mở để người dân, cộng đồng, doanh nghiệp tham gia, góp phần xây dựng hệ sinh thái dữ liệu mở về thư viện và mạng thông tin thư viện quốc gia. Từ đó, xây dựng “thư viện thông minh”, “thành phố thông minh” và xây dựng xã hội học tập.

Có thể thấy việc tiến hành chuyển đổi số để liên kết, chia sẻ chung, thống nhất các thư viện toàn quốc cần có 3 trụ cột chính, đó là: Big data, Technology và Human. Bởi lẽ chỉ có cơ sở dữ liệu lớn (big data) mới hàm chứa được nhiều tài nguyên thông tin của các thư viện; đồng thời phải xây dựng cơ sở hạ tầng thông tin đủ mạnh và trang thiết bị hiện đại (technology), mới đáp ứng được việc tích hợp nhiều cơ sở dữ liệu và kết nối mạng thư viện - chia sẻ tài nguyên thông tin trong toàn hệ thống. Bên cạnh đó, phải có đội ngũ cán bộ thư viện và cán bộ công nghệ thông tin (human) tinh thông nghiệp vụ, giỏi ứng dụng công nghệ, để thực hiện chuyển đổi số thành công trong thư viện ở nước ta.

Lộ trình và mục tiêu thực hiện

Lộ trình chuyển đổi số trong thư viện Việt Nam vừa là quá trình, vừa là đích đến, song lộ trình này không thể đồng nhất/giống nhau cho tất cả thư viện, bởi lẽ điều kiện, đặc thù mỗi thư viện khi tiến hành chuyển đổi số rất khác nhau; sự đầu tư kinh phí, cơ sở hạ tầng công nghệ, trang thiết bị, nguồn nhân lực cho chuyển đổi số cũng khác nhau.

Về thời gian, có thể xác định từ 5 - 10 năm cho chuyển đổi số. Đồng thời, các cơ quan thư viện cần lưu ý có thể phân kỳ/phân đoạn chuyển đổi số sao cho hợp lý, hiệu quả.

Một vấn đề cần lưu ý khi tiến hành chuyển đổi số, đó là phải tính đến hiệu quả của nó: Chuyển đổi số phải góp phần nâng cao hiệu quả phục vụ người dùng thư viện, làm thay đổi vai trò/hình ảnh của thư viện trong xã hội, đặc biệt phải góp phần trực tiếp/gián tiếp gia tăng giá trị thặng dư trong sản xuất - kinh doanh, thúc đẩy xã hội phát triển…

Từ những phân tích nêu trên, tôi đưa ra một số đề xuất để thực hiện chuyển đổi số thành công trong thư viện Việt Nam như sau:

Trên cơ sở các văn bản của Nhà nước, Quốc hội, Chính phủ về chuyển đổi số và liên thông thư viện (Luật Thư viện số 46/2019/QH14; Quyết định số 206/QĐ-TTg ngày 11.2.2021 của Thủ tướng Chính phủ: Phê duyệt "Chương trình chuyển đổi số ngành thư viện đến năm 2025, định hướng đến năm 2030"… đề nghị Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch và các bộ/ngành Trung ương ban hành văn bản/dự án để thực hiện chuyển đổi số trong thư viện.

Xây dựng Trung tâm Dữ liệu số từng ngành/từng địa phương tiến tới xây dựng Trung tâm dữ liệu số Quốc gia, với nhiều dữ liệu phong phú, đa dạng, thiết thực, bảo đảm tiết kiệm kinh phí, thời gian, nguồn lực.

Học tập, tham khảo kinh nghiệm trong và ngoài nước về chuyển đổi số và kết nối mạng thông tin thư viện, để vận dụng vào điều kiện cụ thể của từng địa phương/từng ngành.

Quan tâm chế độ, chính sách đãi ngộ, thu hút người tài, có năng lực chuyên môn, phục vụ hệ thống thư viện và mạng liên kết thư viện, bảo đảm phát huy được tài năng và trí tuệ, phục vụ lâu dài cho ngành/địa phương trong quá trình triển khai chuyển đổi số.

Xét cho cùng, chuyển đổi số vừa là yêu cầu thực tiễn của ngành thư viện về xây dựng thư viện thông minh trong Cách mạng 4.0, vừa là cơ hội, thách thức cho các thư viện nước ta đổi mới và phát triển theo quỹ đạo chung của xã hội, của tiến trình lịch sử và văn minh nhân loại. Thiết nghĩ, các thư viện ở nước ta cần tiên phong, đổi mới mạnh mẽ hơn, quyết liệt hơn, toàn diện hơn, để hoàn thành tốt sứ mệnh của mình trong thời đại số, nếu như không muốn tụt hậu với thời cuộc và xã hội.