Người tạo bước ngoặt lớn ở Đông Dương

Dấu ấn với nhiều công trình quan trọng

Nhân kỷ niệm 50 năm thành lập Cộng đồng Pháp ngữ (1970 - 2020), sáng 6.6, Trung tâm Văn hóa Pháp tại Hà Nội và Omega Plus Books tổ chức ra mắt tác phẩm “Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương (1897 - 1902): Bàn đạp thuộc địa” thuộc Tủ sách Pháp Ngữ - Góc nhìn Sử Việt.  

Tác phẩm “Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương (1897 - 1902): Bàn đạp thuộc địa” bản tiếng Việt

Hiện nay, khi nhắc tới Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương (1897 - 1902), người Việt Nam thường nhớ tới những dấu ấn là các công trình cơ sở hạ tầng lớn như những cây cầu huyền thoại (Long Biên - Hà Nội, Tràng Tiền - Huế, Bình Lợi - Sài Gòn), cảng Hải Phòng và nhất là hệ thống đường sắt mà ông cho triển khai ở Việt Nam. Ông cũng đóng vai trò quan trọng đối với văn hóa và khoa học, bằng việc lập ra nhiều học viện nghiên cứu (Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp - EFEO, Đại học Y Hà Nội, Viện Pasteur Nha Trang…) mang mục đích phát triển dài lâu tại Việt Nam. 

Theo Tiến sĩ lịch sử Amaury Lorin, Viện Nghiên cứu chính trị Paris: Paul Doumer là nhân vật chiếm vị trí trọng yếu không chỉ ở Đông Dương thuộc Pháp mà cả ở nước Pháp, khi ngày nay, có đến 25.000 con phố, đại lộ hay bến tàu được đặt theo tên ông. Từ vị trí Bộ trưởng Tài chính, sau nhiệm kỳ 5 năm làm Toàn quyền Đông Dương, trở về nước, ông từng giữ chức Chủ tịch Hạ viện, tiếp tục làm Bộ trưởng Tài chính, Chủ tịch Thượng viện, rồi Tổng thống Cộng hòa Pháp. 

Tuy nhiên, nhân vật có vị trí trọng yếu, đóng vai trò quan trọng hàng đầu tại Đông Dương, cũng như trên sân khấu chính trị của chính quốc, lại bị ngành lịch sử lãng quên, các công trình nghiên cứu ít ỏi và đánh giá khá mờ nhạt. 

Phục dựng tiến trình kiến thiết xứ Đông Dương

TS. Amaury Lorin bắt tay vào nghiên cứu và cho ra mắt tác phẩm “Paul Doumer - Toàn quyền Đông Dương (1897 - 1902): Bàn đạp thuộc địa”, nhằm bồi đắp và làm sáng tỏ hơn về nhân vật này và thời khắc thiết lập bộ máy khai thác hợp lý và hiệu quả trên cõi Đông Dương sau khi cuộc chinh phục quân sự kết thúc; vai trò của Doumer tại Đông Dương và vị trí của Đông Dương đối với sự nghiệp chính trị của ông ở Pháp. 

Cuốn sách được TS. Amaury Lorin viết trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu lưu trữ của Bộ Thuộc địa và kho tư liệu của chính quyền Đông Dương lưu trữ tại Pháp, tập trung lý giải những bối cảnh cụ thể khiến Paul Doumer được cử tới Đông Dương và cách thức trong 5 năm chuyển giao giữa hai thế kỷ - từ năm 1897 - 1902 - ông để lại dấu ấn sâu đậm. 

Tác phẩm không phải đánh giá mối quan hệ thuộc địa giữa Việt Nam và Pháp, cũng không phải tổng kết, đánh giá giai đoạn làm Toàn quyền của Paul Doumer, mà tập trung phục dựng bối cảnh của Pháp, của Việt Nam, phục dựng tiến trình mà Paul Doumer đã kiến thiết nên xứ Đông Dương.

Theo dịch giả Nguyễn Văn Trường, tại Việt Nam cũng chưa có nhiều tư liệu, nghiên cứu về Paul Doumer và giai đoạn ông làm Toàn quyền Đông Dương

Tương tự ở Pháp, tại Việt Nam, các tư liệu, nghiên cứu về Paul Doumer và giai đoạn lịch sử này cũng rất ít ỏi. Theo dịch giả Nguyễn Văn Trường, Viện Viễn Đông Bác cổ Pháp tại Hà Nội, hàng năm nhiều sinh viên khoa sử tại các trường đại học, và các nhà nghiên cứu lịch sử tìm kiếm tài liệu về lịch sử cận đại, như tư liệu về lịch sử chiến tranh, sự du nhập của văn hóa phương Tây vào Việt Nam, sự phát triển kiến trúc phương Tây ở Việt Nam… hầu hết rơi vào giai đoạn mà Paul Doumer nắm quyền. Tài liệu về giai đoạn này cũng đã có, nhưng còn thiếu nhiều, hoặc thường bằng tiếng Pháp… Đó cũng chính là lý do ông chuyển ngữ cuốn sách, nhằm phục vụ độc giả và nhà nghiên cứu trong nước. 

Tại Việt Nam, đánh giá nhân vật như Paul Doumer và thời kỳ ông làm Toàn quyền ở Việt Nam là điều không dễ dàng, bởi nó gắn liền với công cuộc xâm lược và kiến thiết nền thuộc địa của Pháp ở Đông Dương. Phó Giám đốc Công ty cổ phần sách Omega Việt Nam Trần Hoài Phương chia sẻ: “Chúng ta chưa đặt ra công hay tội của nhân vật, mà trước mắt là hướng đến hiểu tiến trình đó đã diễn ra như thế nào. Khi có các tư liệu kiến thức chuẩn xác, ta sẽ đi đến nhận thức và có những đánh giá chính xác hơn về nhân vật, về giai đoạn lịch sử đã qua”.