Người nuôi hàu ở Vân Đồn

Chú Thắng đón tôi ở bến tàu ra bản Sen. Chú Thắng gầy và nhỏ nhắn, chú giống một ông giáo già hiền từ và bình thản với mọi nhẽ đời. Thật sự khó lý giải nhưng tôi thấy chú thân thuộc.

Tôi đã đến vịnh Bái Tử Long cách đây hơn 20 năm. Trí nhớ chỉ còn loáng thoáng đó là một vùng biển nguyên sơ đẹp sững sờ (sau này đi du thuyền trên vịnh Hạ Long tôi chẳng bao giờ được gặp lại cảm giác choáng ngợp ấy). Lần này tôi trở lại Bái Tử Long cùng S Việt Nam - khám phá một niềm kiêu hãnh của vùng biển Vân Đồn: đặc sản Hàu sữa Thái Bình Dương. Đó là một ngày trời trong, nắng mật. 

À, hàu ấy mà - nó có rất nhiều loài. Nhưng hàu sữa Thái Bình Dương là một trong những giống hàu ngon và nhiều dưỡng chất nhất thế giới. Thủy tổ của con hàu sữa Thái Bình Dương vốn ở Nhật Bản, sau được thuần dưỡng tại Đài Loan. Năm 2006 doanh nhân Đoàn Quốc Việt (người sáng lập BIM Group) - mang con hàu này về. Ông tin rằng với thổ nhưỡng, khí hậu, nhiệt độ, độ mặn của vùng biển Đông Bắc có nhiều tương đồng với nơi con hàu sữa có chất lượng tốt nhất - thì hẳn người Việt sẽ bản địa hóa được con hàu Thái Bình Dương.

Lúc ấy chú Thắng đang làm việc ở Ba Lan, là kỹ sư công nghệ thông tin. Chú được gọi về nước để nhận trọng trách thực hiện dự án thí điểm bản địa hóa hàu sữa Thái Bình Dương. “Đó là đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước, bác Việt giao tôi trách nhiệm phải thực hiện thành công, vì nó sẽ mở ra một năng lực mới cho ngư nghiệp. Con hàu không cần cho ăn, chỉ cần chăm con giống từ 2 - 3 tuần rồi thả ra biển, thiên nhiên sẽ tự nuôi dưỡng nó. Những năm đầu, tỷ lệ hỏng khoảng 70%. Gặp bão lớn, chúng tôi ngồi trên bè giữa bão để giữ hàu. Vậy mà vẫn bị cuốn trôi hàu tới tận Cát Bà. Xong rồi mình học ngư dân Vân Đồn là đóng cọc trên biển, thì không sợ bão nữa. BIM đầu tư trại giống 5 triệu USD, năm đầu có doanh số 500 triệu VND mà anh em đã mừng lắm, vì nhìn thấy khả năng con hàu sẽ yêu thương vùng biển này mà hòa hợp sống”. 

Nhưng nuôi được rồi, thuần được giống, bắt đầu có sản lượng - mang đi chào hàng, không ai biết là con gì. “Chúng tôi bắt đầu lấy khách du lịch Hạ Long làm lõi, người tỉnh khác đến Hạ Long ăn và thấy tràn ngập hàu, về họ đi tìm. Từ đấy dân bắt đầu nhận ra có một thứ hải sản ngon - bổ - rẻ, là hàu. Chiến lược đưa con hàu từ nhà hàng ra chợ dân sinh, xuất khẩu, rồi vào siêu thị… - đó là quyết tâm của “ông tổ” hàu sữa Việt Nam Đoàn Quốc Việt”.

Con hàu được nuôi thả trong môi trường hoàn toàn tự nhiên, là vùng biển sạch không có du lịch và công nghiệp, xa dân sinh. Hàu ăn sinh vật phù du và tảo biển, rồi nó tái tạo môi trường biển nguyên bản, và biển sạch cho con hàu chất lượng. Trên bè, đoàn làm phim chúng tôi kéo từng chùm cước bám chi chít hàu như chùm trái cây, mấy cậu quay phim bỏ dao nhíp ra cậy vỏ hàu và giữa nắng trưa, chúng tôi nuốt chửng từng con hàu vừa vớt lên, tươi rói vị biển, mọng, ngọt ngào và đậm vị, có chút mát lạnh của nước sâu. Thực sự vị ngon đó không thể tả được! Vì nó có nắng gió, trời và đất, nó có màu biển biếc trong xanh như đáy mắt của một thiếu nữ mới đôi mươi. 

Chú Thắng kể lại là sau 4 năm nghiên cứu từ phòng lab ra đến trại nuôi, con hàu đã được thuần hóa. Hausubi (tên thương hiệu Hàu của BIM Group) chuyển giao lại cho ngư dân Vân Đồn cả giống và quy trình. Ngồi trên ca nô từ bản Sen về cống Tây, nơi có trại hàu giống - chú Thắng tự hào chỉ tôi những bè hàu rải rác trên mặt biển mênh mông “của dân hết đấy! Công của bác Việt là biến nghề nuôi hàu thành nghề chính của Vân Đồn, tạo nên kinh tế vùng”. 

Theo nguyên tắc, sau 10 năm thuần hóa thì được coi là giống bản địa. Ít người biết hàu sữa Thái Bình Dương từ Vân Đồn xuất khẩu đã sánh ngang với những vùng hàu ngon nhất thế giới. Mỗi năm Vân Đồn cung cấp ra thị trường 300 tấn hàu, Hasubi chỉ chiếm 10% nhưng đảm nhiệm nguồn giống chuẩn và quy trình nuôi sạch. Hàng tuần nước biển đều được lấy mẫu và kiểm định từ ký sinh trùng cho đến hàm lượng kim loại nặng và các chất độc hại để kiểm soát giữ vùng biển sạch để nuôi trồng con hàu.

Đoạn phim có vài phút, nhưng đoàn quay phim chúng tôi phải làm việc cho tới tận hoàng hôn. Đóng máy, tất cả đói mềm lao vào mâm cỗ toàn hàu (hàu nấu canh bứa, hàu chiên trứng, gỏi hàu, hàu nướng phô mai…, chịu không nhớ được hết). Chú Thắng lấy một chiếc thuyền ghe đi vào trại giống. Chú về bếp tập thể ăn đậu rán và rau luộc. Mấy kỹ sư trẻ của Hausubi nói, “bố Thắng ăn chay, bố là Phật tử, mọi người có tiệc tùng gì thì bố vẫn rau đậu thôi”.

Chú Thắng có vẻ mệt vì cả ngày hướng dẫn chúng tôi trên biển. Tuổi chú đáng ra đã nghỉ ngơi bên con cháu, nhưng ông già hơn 70 vẫn đi về Quảng Ninh Hà Nội mỗi tuần và gắn bó với những bè hàu. Hai chú cháu có chia sẻ với nhau nhiều chuyện. Chú có nói một điều mà tôi vẫn nhớ: “cháu biết không, nếu được làm bằng say mê thì tuyệt rồi, nhưng nó dễ. Phải đi đến cùng một thứ bằng trách nhiệm - mới là điều để chúng ta không bỏ cuộc và ta sẽ tự tìm thấy tình yêu trên hành trình ấy”. 

Đó là một chuyến đi đặc biệt với tôi, như một làn gió khỏe khoắn và nồng nhiệt, khiến tôi nóng lòng muốn trở lại những gì vất vả và đầy háo hức của đời sống thật đang đợi, sau một thời gian tôi trì hoãn nương náu trong nỗi đau riêng của mình.