Người hát xẩm cuối cùng của thế kỷ

      Nghệ nhân hát xẩm Hà Thị Cầu tên thật là Hà Thị Năm, khi còn bé đã theo bố mẹ từ Ý Yên, Nam Định lê la khắp các chợ quê để hành nghề hát xẩm kiếm sống. 11-12 tuổi, bà đã nhập tâm làu làu những câu hát rong nơi kẻ chợ, đặc biệt là ngón líu (nhị) điêu luyện của người mẹ lòa. Những điệu hát, lời ca phiêu bạt, lam lũ vận vào số phận của bà từ đấy. Ở cái tuổi 87 nhưng tiếng hát của bà cùng tiếng líu ngọt lịm, réo rắt ngân lên, nhấn nhá như khoan, như nhặt, lại có sức hút đến lạ lùng. Trong lễ trao giải tại Hà Nội vừa qua, nghệ nhân Hà Thị Cầu biểu diễn tác phẩm Thập ân Theo Đảng trọn đời do chính bà sáng tác. Bài ca không đơn thuần chỉ là tiếng hát rong giải khuây mà nó đã trở thành một thứ nghệ thuật đích thực, được khán giả đón nhận qua những tràng vỗ tay không dứt. Bà tuyệt nhiên không nhầm lẫn chữ nào. Tiếng hát của bà được thăng hoa từ tâm hồn của lớp người lam lũ, phiêu bạt khắp nơi và tiếng hát đấy đã làm mê đắm lòng người... Như “đối lập” với gương mặt già nua, khắc khổ, giọng hát của bà vẫn cao thanh và tròn trịa. Với bà Cầu, một vật bất ly thân mà bà rất yêu quý là cây nhị, do chồng bà đặt làm. Nó bầu bạn với bà suốt nửa thế kỷ qua, chứng kiến, sẻ chia những buồn vui cay đắng của một kiếp đàn bà hát rong gần suốt một thế kỷ.
      Sau đêm diễn, đã có nhiều băn khoăn, rằng làm sao để cải thiện đời sống của những nghệ nhân dân gian, “báu vật sống” của nghệ thuật dân tộc mà nghệ nhân Hà Thị Cầu chỉ là một trong số họ.

Đức Minh