Người góp nhặt những khoảng lặng chiến tranh

Tôi đến gặp họa sỹ Nguyễn Văn Chung đúng lúc ông đang miệt mài bên giá vẽ. Trong lúc chờ ông phác thảo những nét vẽ cuối cùng, tôi lặng ngắm phòng tranh của người họa sỹ già đã có hơn 40 năm sáng tác. Ngập trong căn phòng của ông là những bức ký họa chiến tranh về miền đất khói lửa Quảng Trị và những câu chuyện xung quanh những bức vẽ như chưa bao giờ cũ…

Nếu phải tìm ra một trong những người vẽ ký họa nhiều nhất chân dung những o du kích Thành Cổ Quảng Trị trong những năm tháng khỏi lửa, thì người phải kể đến chắc chắn không thể thiếu họa sỹ Nguyễn Văn Chung. Trong toàn bộ hơn 100 tác phẩm về Quảng Trị thì có hơn 40 tác phẩm ký họa những người nữ du kích quả cảm, những bà mẹ Gio Linh anh hùng. Nếu như nhiều người đặc tả về mảnh đất khói lửa Quảng Trị với hình ảnh của những đoàn xe lao ra chiến trận hay những con đường đã trở thành hố bom… thì họa sỹ Nguyễn Văn Chung lại nhìn chiến tranh bằng vẻ mặt thanh thản, yên bình. Gương mặt của những o du kích trong các tác phẩm của ông đều tươi vui, trẻ trung sau những giờ chiến dịch.

Ông chỉ cho tôi xem bức tranh về O du kích Nguyễn Thị Hoa, du kích ở phường Sắn, Hải Phú, Hải Lăng, Quảng Trị, và kể: “Đi một ngày đàng học một sàng khôn. Ở Quảng Trị, tôi học được lòng quả cảm của những con người nơi đây. Tôi học được sự gan trường ở o du kích Nguyễn Thị Hoa. Bởi vì câu chuyện về o thì bất cứ ai nghe xong cũng đều phải kính phục. O bị địch bắt vào ngục và tra tấn dã man vì o không chịu khai báo. Để uy hiếp tinh thần, chúng đã cưa cả hai chân của o. Cuối cùng không làm gì được, chúng đành thả o ra. Cho dù phải mang hai chiếc nạng gỗ ở tuổi thanh xuân nhưng o Hoa vẫn lạc quan lắm. Khi ngồi làm mẫu cho tôi vẽ, o vẫn nghĩ về một tương lai sau ngày chiến thắng. O ước có một gia đình hạnh phúc để chăm nom chu tất sớm hôm. Mặc dù thiếu 2 chân nhưng o cũng sẽ quyết làm tròn phận sự của một ngượi vợ, người mẹ. Tôi nghe o nói mà ứa nước mắt vì xúc động. Không biết bây giờ o đang ở đâu, làm gì, có hạnh phúc hay không, nhưng câu chuyện và gương mặt của o Hoa thì tôi chưa bao giờ quên”.

Là người vẽ tranh theo trường phái hiện thực, nên nếu cố gắng đi tìm sự tương phản, nét vẽ góc cạnh hay sự mạnh mẽ trong tranh của họa sỹ Nguyễn Văn Chung sẽ là một bài toán khó. Dù vẽ lụa hay sơn dầu (đây là hai loại chất liệu họa sỹ Nguyễn Văn Chung hay sử dụng), ông thường diễn tả với sự hài hòa của đường nét, màu sắc và sự dung dị chân thực. Dường như ông vẽ tranh chỉ cốt để giữ lại cho riêng mình những khoảnh khắc đáng ghi nhớ của cuộc đời, của con người, của cảnh vật… những nơi ông đã đi qua. Đó là chị Lan, cán bộ nội thành bị địch bắt, tra tấn vì có gia đình đi tập kết. Mỗi lần có biến cố gì chúng lại bắt chị vào đồn tra tấn. Đó là những cô gái nằm hầm bị xăm hầm. Đó là một o dân quân đi tuần tra bảo vệ vùng biển giải phóng Quảng Trị. Một vóc dáng mảnh mai, bé nhỏ của o giữa bãi biển chỉ có cát trắng, gió lào và những hàng phi lao gợi trong lòng ông nhiều cảm xúc… Những bức ký họa về những con người bám trận địa khói lửa, đổ nát của Thành Cổ mà lại bình thản, yên lành như những người quanh mình trong một đời sống hòa bình, đã tạo cho Nguyễn Văn Chung một cái “gu” riêng, không trộn lẫn.

Họa sỹ Nguyễn Văn Chung nguyên là Giám đốc Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam. Hơn 20 năm làm quản lý, ông không mở một triển lãm cá nhân, cho đến đầu tháng 3 vừa qua. Bởi vì ông quan niệm, triển lãm phải có gì để đối thoại với khán giả, với bạn bè. Trong hơn 100 bức tranh ông đang có, ông chỉ chọn 40 bức để triển lãm cũng là một sự cẩn trọng. Đó là sự cẩn trọng của một ông giáo, nhưng cũng là một sự nghiêm cẩn với chính mình. “Đó vừa là cuộc đối thoại với bạn bè nhưng cũng là dịp để tôi nhìn lại chặng đường sáng tác đã qua của mình, chứ không phải là một cuộc tổng kiểm kê”.