Ngược bắc tìm cha

3 nhân vật được đề cập trong phim là Nguyễn Thị Bé, Nguyễn Minh Hùng và Nguyễn Thanh Tâm. Cùng một lứa tuổi, cùng sinh ra và lớn lên tại thôn Hà Tây, xã Triệu An, huyện Triệu Phong, Quảng Trị, nhưng họ còn có chung một hoàn cảnh: đều là những đứa con sinh ra mà chưa bao giờ biết mặt cha.

Năm đó, những anh lính trẻ hành quân qua Quảng Trị và những cô dân quân của vùng cát trắng Cửa Việt đều mới chỉ vào độ tuổi mười tám đôi mươi, trong họ khát vọng giành lại tự do và thống nhất đất nước cũng cháy bỏng như khát vọng được sống, được yêu, hay ít nhất được để lại một cái gì đó cho đời, khi trước mắt là bom đạn, chưa biết ngày về. Những đứa con từ những mối tình một đêm đó, nay đều đã ở tuổi ngoài 30 và đều chung một khao khát muốn tìm về phương Bắc quê cha, nơi có cội nguồn tổ tông, khát vọng hướng về cội nguồn từ bao đời nay của dân tộc Việt.

Mỗi người một con đường, một thân phận. Người tìm được cha, vợ chồng con cái khăn gói ra Bắc thăm họ hàng bên nội; Người chỉ được biết cha qua những lá thư và không biết đến bao giờ mới được gặp cha bằng xương bằng thịt; Người còn lại bi đát hơn: không biết cha còn sống hay đã mất, quê hương ở đâu, cái tên để lại có thật hay không...

Đây chỉ là một số trong vô vàn những câu chuyện của thời hậu chiến, hay nói đúng hơn là những góc khuất của chiến tranh, cũng buồn đau và giằng xé như bao câu chuyện hậu chiến khác, nhưng ít được biết tới và càng ít được đưa lên màn bạc hay bất kỳ loại hình nghệ thuật nào khác. 

Đạo diễn Vương Khánh Luông cho hay, chỉ tính riêng ở thôn Hà Tây đã có đến 7 trường hợp như Bé, Hùng và Tâm. Để thuyết phục được những người này lên hình, anh đã phải mất hàng buổi ngồi nói chuyện, chia sẻ với họ. Thiệt thòi hơn nhiều so với bạn bè đồng trang lứa, nên đối với Bé, Tâm, Hùng, những giọt nước mắt lúc nào cũng chực tuôn trào mỗi khi nhớ lại cảm giác cay cực của cuộc sống vắng bóng người cha. Với Bé, phần nào an phận với cảnh ba đứa con thơ nheo nhóc, một đứa chuẩn bị chào đời, còn với Tâm và Hùng, từ khi lớn lên và nhận thức được vấn đề, việc tìm cha chỉ còn là vấn đề thời gian.

Bằng lối kể chuyện chậm rãi, nhẹ nhàng, mang tính trung dung, không căng cứng, cũng không quá uỷ mị, Đất tổ quê cha khéo léo dẫn dắt người xem vào những câu chuyện khác nhau của ba nhân vật, để rồi gợi lên những suy ngẫm khác nhau... Xuyên suốt mạch phim là tính nhân văn được đề cao, thể hiện rõ trong nhiều chi tiết, đặc biệt là cảnh người vợ của bố Tâm đón gia đình Tâm từ Quảng Trị ra vấn an bà nội và thăm họ hàng. Người phụ nữ nông thôn chất phác ấy đã mừng vui thực sự trước đứa con trai được sinh ra từ phút lầm lỡ của chồng, thể hiện ở cử chỉ dắt con dâu đi “khoe” khắp chợ, hướng dẫn các con các cư xử với gia đình, họ hàng, và cả những lời tâm sự rất thật của bà trước ống kính. Đó cũng là thái độ của cả một thế hệ người Việt: nhân hậu, hồn nhiên, yêu thương và trân trọng những giá trị thuộc về gia đình...

Trong phim, có những chi tiết được đẩy lên thành cao trào. Cảnh Nguyễn Minh Hùng vào nghĩa trang liệt sỹ tìm cha và tình cờ gặp một gia đình miền Bắc cũng vào tìm mộ liệt sỹ. Câu hỏi đặt ra cho những người đồng cảnh ngộ mà ngược hướng đó “nếu tìm được một đứa con trai “bí mật” của người đã khuất giống trường hợp của Hùng, các bác có đón nhận nó không”, những giọt nước mắt của người trả lời đã nói lên tất cả.

Vương Khánh Luông cho biết, tất cả những sự kiện diễn ra trong phim đều được quay thực, không hề có dàn dựng, từ cuộc gặp tình cờ của người đi tìm cha và người đi tìm mộ liệt sỹ, cho đến cảnh cha con Tâm ngồi tâm sự với nhau... Phim có kết thúc mở, với những câu hỏi còn chưa có lời đáp, những cuộc tìm kiếm chưa kết thúc. Nguyễn Thị Bé, mới chỉ được biết cha qua những lá thư, mà không biết vì lý do nào, cha cô nhất định không chịu vào Quảng Trị để nhìn mặt đứa con mình dứt ruột đẻ ra. Nguyễn Minh Hùng, với những gì còn lại của cha chỉ là một cái tên và một địa danh không biết đúng hay sai, hiện nay vẫn đang tiếp tục tìm kiếm trong vô vọng. Sự ấm ức tủi hờn của Bé, ánh mắt thơ ngây của những đứa trẻ hướng về con ngõ trống vắng thênh thang, mà “bao giờ được lấp đầy bởi bóng dáng của người cha, người ông”... khiến người xem không khỏi xót xa.

Tháng 4 vừa qua, Đất tổ quê cha là một trong bốn phim của Hãng phim Tài liệu và Khoa học T.Ư giành giải Cánh diều Bạc. Phim đã chiếu ra mắt tại Quảng Trị. Đạo diễn Vương Khánh Luông hy vọng bộ phim bắc được cây cầu cho những đứa con tìm lại cha mình.