Ngư nghiệp không chỉ là nghề cá mà còn là chủ quyền biển, đảo

Thủy sản đóng góp gần 50% GDP

Theo thống kê sơ bộ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, tính đến nay cả nước có 28.285 chiếc tàu cá tham gia hoạt động khai thác thủy sản, Tổng sản lượng thủy sản năm 2014 ước đạt 6,3 triệu tấn, giá trị xuất khẩu đạt mức kỷ lục ước đạt 7,92 tỷ USD, đóng góp gần 50% vào GDP. Tuy nhiên, hệ thống tàu thuyền của ngư dân còn yếu, có đến 99% tàu cá là tàu gỗ, 85-90% tàu cá sử dụng động cơ từ các thiết bị cũ hoặc thiết bị giao thông đường bộ, trang thiết bị bảo quản thô sơ; số tàu công suất thấp chiếm 76,9%, nguồn lợi hải sản ven bờ có dấu hiệu suy giảm trong khi sản lượng khai thác xa bờ cũng đã xấp xỉ ngưỡng khai thác bền vững. Bên cạnh đó, hạ tầng phục vụ khai thác còn nhiều hạn chế, chưa được đầu tư đúng mức, xuống cấp dẫn đến giảm hiệu quả sản xuất. Hiện nhiều hạ tầng cảng neo đậu tàu thuyền vẫn bị chỗ sâu chỗ cạn, nhiều vũng neo đậu tàu thuyền còn đang thi công dở dang, luồng lạch chưa được nạo vét… nên ngư dân vẫn gặp khó khăn mỗi khi có mưa to, bão lớn…

Trước thực trạng trên, Chính phủ đã có nhiều cơ chế, chính sách như hỗ trợ ngư dân tham gia khai thác trên các vùng biển xa; hỗ trợ khắc phục rủi ro, thiên tai trên biển; hỗ trợ việc áp dụng quy trình sản xuất nông nghiệp tốt trong thủy sản… đặc biệt chính sách về vốn ưu đãi cho các hộ vay để đầu tư đóng mới tàu có tổng công suất lớn. Ngoài ra chủ tàu còn có thể vay vốn lưu động với hạn mức tối đa 70% giá trị cung cấp dịch vụ hậu cần hoặc chi phí cho một chuyến biển (Nghị định 67/2014).

Đến nay, các ngân hàng thương mại đã tích cực chủ động trong công tác chuẩn bị để triển khai đưa vốn đến tay ngư dân. Đơn cử, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam đã công bố gói tín dụng 3.000 tỷ đồìng, đồng thời hướng dẫn thủ tục cho vay đối với khách hàng. Hay Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cũng đã công bố gói tín dụng 5.000 tỷ đồng cho các hộ, doanh nghiệp vay. 

Giám sát để tránh nợ xấu

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cảnh báo nếu không cẩn thận, việc giải ngân cho các hộ ngư dân vay để đóng tàu lớn thực hiện việc đánh bắt cá xa bờ sẽ lặp lại thất bại của các chương trình đánh bắt cá xa bờ những năm trước, với tổn thất còn nặng nề hơn.

Điển hình như năm 1990, Chính phủ có chương trình cho ngư dân vay vốn với tổng kinh phí 1.200 tỷ đồng được rải đều cho nhiều ngân hàng đảm nhiệm. Mặc dù kết quả là đã xây dựng được một đội tàu khoảng 5.000 chiếc để đánh bắt xa bờ nhưng hoạt động không hiệu quả vì đầu tư thiếu đồng bộ: thiếu đào tạo tay nghề, thiếu cơ sở dịch vụ hậu cần, thiếu khâu tiêu thụ sản phẩm, đánh bắt được một tấn về bờ mất ba bốn tạ, bị tư thương ép giá... Hay năm 1997, Nhà nước đã bỏ ra 5.000 tỷ đồng cho chương trình đánh bắt cá xa bờ, nhưng đến nay đã không thành công. Gần đây, năm 2012 - 2013, khi triển khai Quyết định số 1787 của Chính phủ về chính sách thí điểm hỗ trợ ngư dân đóng tàu vỏ thép khai thác hải sản xa bờ, với lãi suất cũng chỉ 2,5%/năm và thời hạn cho vay cũng là 10 năm, nhưng đến nay, số ngư dân vay để đóng tàu sắt cũng chỉ đếm trên đầu ngón tay. Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng, việc đưa ra gói tín dụng giúp ngư dân nâng cấp hoạt động sản xuất trên biển là một giải pháp cần thiết, nhưng chúng ta còn thiếu rất nhiều điều kiện để chủ trương này thực sự có hiệu quả.

Vậy, làm thế nào để giải quyết được bài toán trên, các chuyên gia cho rằng nước ta cần giám sát chặt chẽ chính sách, tổ chức lại ngành nghề đánh bắt cá theo quy mô, hiện đại. Đồng thời, phải nhập máy móc từ các nước mạnh về nghề biển để xây dựng được dây chuyền công nghệ bảo quản, sơ chế. Bên cạnh đó phải đưa hoạt động sản xuất trên biển thành một ngành công nghiệp hiện đại, tiên tiến. Có như vậy việc ưu đãi tín dụng mới có ý nghĩa, tiền bạc của ngân hàng mới không trở thành nợ xấu, nếu không chắc chắn nợ xấu mới lại chồng lên nợ xấu cũ.

Những đề xuất, kiến nghị

Tại hội nghị sơ kết triển khai Nghị định số 67 về một số chính sách phát triển thủy sản do Văn phòng Chính phủ tổ chức mới đây, hầu hết đại biểu cho rằng cần có sự phối hợp chặt chẽ, hiệu quả và thường xuyên giữa 4 bên: ngư dân, hiệp hội nghề cá; các bộ, ngành; chính quyền địa phương, các ngân hàng thương mại và công ty bảo hiểm. Phó chủ tịch UBND TP Đà Nẵng Phùng Tấn Viết cho biết, thông tư hướng dẫn chưa làm rõ khái niệm thế nào là hoạt động khai thác hải sản xa bờ, có khả năng tài chính, đang hoạt động nghề cá hiệu quả. Do đó cần làm rõ khái niệm này với tiêu chí và điều kiện cụ thể để tránh việc các ngân hàng và tỉnh triển khai phê duyệt danh sách và cho vay không đúng mục tiêu và chủ trương. Phó tổng giám đốc Ngân hàng Thương mại Cổ phần đầu tư và Phát triển Việt Nam Lê Trung Thành cho biết, để triển khai nhanh Nghị định 67, Chính phủ xem xét ban hành cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, UBND các cấp, ngân hàng thương mại, công ty bảo hiểm, hiệp hội nghề cá, ngư dân... nhằm đảm bảo sự hợp tác giữa các bên được thực hiện chặt chẽ, thống nhất và đồng bộ, đặc biệt trong công tác lựa chọn đối tượng tham gia chương trình và công tác theo dõi, giám sát khoản vay. Bên cạnh đó, đề nghị Ngân hàng Nhà nước chỉ đạo các ngân hàng thương mại bổ sung, hoàn chỉnh cơ chế theo dõi và giám sát khoản vay riêng đối với các khoản cho vay đóng mới, nâng cấp tàu cá theo hướng đảm bảo quá trình sử dụng tiền vay và trả nợ của ngư dân. Đồng thời, đối với UBND các tỉnh, thành phố cải cách thủ tục hành chính, phê duyệt danh sách người vay vốn để nhanh chóng đưa đồng vốn đến với bà con ngư dân.

Phó thủ tướng Vũ Văn Ninh nhấn mạnh, Nghị định 67 là chính sách nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế, nâng cao đời sống cho ngư dân, là mục tiêu quan trọng nhất để kết hợp với đó là khẳng định chủ quyền biển, đảo của đất nước ta. Làm tốt Nghị định 67 cũng là góp phần tạo động lực xây dựng nông thôn mới, thực hiện hiệu quả Nghị quyết Trung ương 7 Khóa X về nông nghiệp, nông thôn, nông dân.