Ngôi nhà Thành Nội - Địa chỉ xúc động về thời niên thiếu của Bác Hồ

      Năm 1895, lúc cậu bé Nguyễn Sinh Cung vừa tròn 5 tuổi cùng anh Nguyễn Sinh Khiêm theo mẹ vào Huế. Bà Hoàng Thị Loan lúc ấy mới 25 tuổi đã gánh con vượt đèo Ngang, vào nuôi chồng “dùi mài kinh sử’’. Đầu tiên, ông Nguyễn Sinh Sắc cùng vợ con ở nhờ trong một ngôi nhà trước Viện Đô Sát (nay là Trường PTCS Thuận Thành), sau đó mới thuê được căn nhà 112 Mai Thúc Loan và cải tạo biến thành nơi cư trú của gia đình trong suốt 5 năm (1895 - 1901) để chuẩn bị cho kỳ thi Hội năm Mậu Tuất 1898. Sau kỳ thi Hội không đỗ, từ ngôi nhà Thành Nội, ông Sắc dắt hai con nhỏ về làng Dương Nỗ vừa dạy học, kèm con học vừa kiếm thêm tiền đỡ đần giúp vợ, vừa học để chuẩn bị kỳ thi Hội lần thứ ba, còn bà Loan vẫn ở ngôi nhà Thành Nội. Để có tiền giúp chồng khoa cử, nuôi con, bà Hoàng Thị Loan đã phải mang theo từ Nam Đàn vào đây chiếc xa quay, bộ khung cửi dệt vải và chiếc võng ru con. Suốt ngày bà dệt vải kiếm tiền nuôi con, nuôi chồng ăn học. Lần đầu tiên vào chốn kinh kỳ xa lạ, bỏ lại mẹ già, em gái và người con gái nhỏ (bà Nguyễn Thị Thanh) ở quê với muôn vàn thương nhớ, đương đầu với muôn ngàn túng thiếu, đắt đỏ. Tại đây bà đã sinh hạ đứa con thứ tư và đặt tên là Nguyễn Sinh Xin (tên chữ là Nhuận). Vào Huế được 6 năm thì bà qua đời do bị bệnh nặng, trong khi ông Nguyễn Sinh Sắc theo lệnh của triều đình đi coi thi ở Thanh Hóa rồi về làng Kim Liên xây mộ cho song thân. Ông Sắc đi chuyến ấy mang theo người con cả Nguyễn Sinh Khiêm. Vậy là ở nhà lúc đó chỉ có Nguyễn Sinh Cung mới 11 tuổi cùng đứa em nhỏ mới sinh. Mẹ mất, em gào khóc vì khát sữa trong sự thiếu thốn, trống vắng có lẽ là cảnh tượng in đậm trong trái tim Cung. Đám tang của bà Hoàng Thị Loan do bà con quyên góp, tổ chức âm thầm giữa lúc thiên hạ đang náo nức đón Tết. Do quy định của Triều đình, trong thành không được khóc người chết, thi hài của bà không được qua cổng thành Đông Ba gần đó mà phải chuyển theo đường thủy theo cống Thanh Long ra ngoài thành, qua sông Gia Hội, lên táng ở Núi Ngự Bình. Đám tang bà chỉ có bà con chòm xóm và cậu bé Cung 11 tuổi. Sau khi bà Loan qua đời ít lâu, bé Nguyễn Sinh Xin ốm đau quặt quẹo do thiếu sữa rồi cũng mất! Năm 1922, bà Nguyễn Thị Thanh lúc này đang bị thực dân Pháp quản thúc ở Huế đã bí mật bốc hài cốt mẹ, đi suốt nửa tháng trời về làng Sen chôn cất. 
      Sau đám tang vợ một thời gian ngắn, ông Sắc đưa các con về quê. Để chuẩn bị cho các con đi thi sau này, ông Sắc đã đổi tên Nguyễn Sinh Khiên thành Nguyễn Tất Đạt, còn Nguyễn Sinh Cung thành Nguyễn Tất Thành. Vì chữ Khiêm là chứ húy của vua Tự Đức, không thể đề tên vào bài thi được. Năm 1905, ông Nguyễn Sinh Sắc lại đưa 3 chị em vào Huế . Lần này ông đỗ Phó bảng, được bổ làm quan, nên được cấp một căn nhà trong dãy Trại lính ở đường Đông Ba (nay là 47- Mai Thúc Loan), rất gần với Ngôi nhà Thành Nội. Vào Huế lần này hai anh em Tất Đạt, Tất Thành học Trường Tiểu học Pháp - Việt Đông Ba. Năm 1908 chuyển lên học Trường Quốc học Huế . Sau vụ tham gia biểu tình chống thuế năm 1908, đến năm 1909, Nguyễn Tất Thành bí mật rời khỏi Huế vào Nam tìm đường cứu nước. 
      Trải trăm năm biến động cho đến hôm nay ngôi nhà 112 Mai Thúc Loan Huế trở thành di tích lịch sử quý giá về thời niên thiếu Bác Hồ vẫn còn trên nền đất cũ. Bảo tàng Hồ Chí Minh tỉnh Thừa Thiên Huế đã đầu tư kinh phí phục chế lại ngôi nhà, khuôn viên vườn, phục chế tái tạo lại toàn bộ nội thất xưa kia từ chiếc giá sách của ông Đồ Sắc, chiếc xa quay, khung cửi, cánh võng, nón lá, yếm, khăn, đôi quang gánh của bà Hoàng Thị Loan, cho đến chiếc đĩa đèn dầu, nồi niêu, bát, đĩa. Trong ngôi nhà hiện nay đã có một khung dệt, một xa sợi được tái tạo bước đầu theo đúng khung dệt và xa sợi ở nhà Bác ở Kim Liên. Đồng thời các tranh ảnh, những câu chuyện có liên quan đến thời niên thiếu của Bác Hồ ở Huế làm cho di tích thêm sống động. Ngôi nhà Thành Nội – 112 Mai Thúc Loan là một địa chỉ, một di tích làm xúc động mạnh mẽ du khách trong nước và quốc tế.

Minh Tâm