Nghịch lý ngành gỗ

Gỗ là ngành chủ lực

Năm 1990, độ che phủ rừng của Việt Nam chỉ có 27,8%, đến hết năm 2015, độ che phủ đã đạt được 40,43%. Theo ông Hà Công Tuấn - Thứ trưởng Bộ NN - PTNT, ngành lâm nghiệp đang phát triển bền vững. Là một nước còn rất nghèo, nhưng Việt Nam có độ tăng trưởng về rừng, kể cả bảo vệ rừng, độ che phủ rừng tăng lên, diện tích rừng cũng như năng suất, sản lượng rừng trồng tăng rất cao. Theo số liệu thống kê, tổng khối lượng gỗ khai thác của nước ta năm 2015 đạt 31 triệu m3, trong đó, có hơn 17,5 triệu m3 khai thác từ rừng trồng, 6 triệu mét khối từ nguồn cây phân tán, 2 triệu m³ từ rừng cao su thanh lý, 1,94 triệu m3 từ rừng tự nhiên chuyển đổi. Trong khi đó, ngành gỗ được xác định là một trong những ngành chủ lực của nước ta. Giá trị xuất khẩu ngành chế biến gỗ dự kiến đạt 7 tỷ USD vào năm 2016 và 10 tỷ USD vào năm 2020. Cùng với đó là chế biến, xuất khẩu nguyên liệu thô từ khai thác trồng rừng. Ông Nguyễn Đức Thanh, Tổng Giám đốc Nhà máy sản xuất gỗ An Hòa (xã Vĩnh Lợi, huyện Sơn Dương, Tuyên Quang) cho rằng: Với sản lượng gỗ hiện nay khai thác khoảng 70 khối gỗ/ha, một ngày, nhà máy của ông tiêu hết khoảng 1.700 khối, tức khoảng 20ha. Tại vùng nguyên liệu ở Tuyên Quang, Hà Giang, Yên Bái… ông đã đầu tư 14 nghìn tỷ đồng để xây dựng nhà máy giấy, bột giấy và giấy An Hòa. Ông Thanh cho rằng, về tái cơ cấu phát triển rừng, cần tạo cơ chế để doanh nghiệp tư nhân được chi phối trong vấn đề đầu tư thì họ mới tham gia. Theo ông Thanh, nếu chuyển tiền cho các công ty lâm nghiệp hoạt động thì sẽ không hiệu quả, do vậy, doanh nghiệp tư nhân như ông phải chiếm trên 51%. “Tôi cũng đề nghị Bộ NN - PTNT cùng với chính quyền các địa phương giải quyết cho chúng tôi vấn đề này, vì chúng tôi đã đầu tư nhà máy rồi, và nếu không có vùng nguyên liệu này, sẽ ảnh hưởng rất lớn đến sản xuất và chế biến. Về phía doanh nghiệp, chúng tôi cũng cam kết sẽ đầu tư vào rừng và phát triển vùng lâm nghiệp” - ông Thanh nói.

Quyết tâm trồng rừng với chiến lược vài năm nữa, HTX Ngàn Hoa có thể chủ động hoàn toàn nguồn nguyên liệu gỗ và tham vọng xuất khẩu gỗ thay vì phải lo nhập gỗ như hiện nay.Ông Nguyễn Đức Hải, Giám đốc HTX Ngàn Hoa (Vị Xuyên, Hà Giang) công nhận rằng, các doanh nghiệp trong nước, trong đó có HTX Ngàn Hoa vẫn chưa có kinh nghiệm trong trồng rừng, chưa có công nghệ, giống lâm nghiệp như của nước ngoài, chưa nói đến yếu tố tiềm lực tài chính. Không chỉ ông Hải mà nhiều chuyên gia lâm nghiệp thừa nhận, cách trồng rừng hiện nay của Việt Nam chỉ thích hợp cho “phủ xanh đất trống đồi núi trọc” chứ chưa có kinh nghiệm trồng rừng kinh tế, thâm canh cho năng suất cao như các nước tiên tiến đang làm.

Vườn ươm cây giống của hợp tác xã Ngàn Hoa

Rừng không phải dễ trồng

Tự bao đời nay người dân Việt có thói quen trồng rừng với nhiều mục đích khác nhau nhưng cách trồng rừng, theo một chuyên gia lâm nghiệp, vẫn là “trồng cây lâm nghiệp sao cho phủ xanh đất rừng” xem như là thành công, mà không hề nghiên cứu phương thức trồng, giống, năng suất, sâu bệnh, phòng chống cháy… Do vậy, đề tài đầu tư trồng rừng đã được nhắc nhiều trong vài năm trở lại đây trong các hội thảo, hội nghị của ngành nông nghiệp.

Theo định hướng của Chiến lược phát triển lâm nghiệp đến năm 2020 của Chính phủ, Việt Nam cần trồng mới 2 triệu hecta rừng để đáp ứng được nhu cầu gỗ nguyên liệu và có độ che phủ rừng toàn quốc 47%, nhu cầu vốn đầu tư hàng chục nghìn tỷ đồng, trong đó khoảng 60% phải khai thác vốn trong dân và các nhà đầu tư. Nhưng hiện nay, các nhà đầu tư tiềm năng, cả trong và ngoài nước, có ý định đầu tư vào trồng rừng sản xuất cho chế biến gỗ với quy mô lớn lại rất khó tiếp cận với đất trồng rừng sản xuất. Nhiều doanh nghiệp chế biến gỗ trong nước rất muốn đầu tư trồng rừng để chủ động về nguồn nguyên liệu, giảm chi phí nguyên liệu, tăng sức cạnh tranh, nhưng không mấy dễ dàng tìm được đất trồng rừng để bỏ vốn đầu tư.

Theo báo cáo của Bộ NN - PTNT, năm 2015, Việt Nam chỉ trồng chưa được 200.000 hecta rừng sản xuất (ngoại trừ rừng phòng hộ, rừng đặc dụng được trồng bằng vốn ngân sách) và tốc độ trồng đang có xu hướng giảm. Còn 8 tháng năm nay, diện tích rừng trồng chưa được 100.000ha, mà một phần trong đó là Nhà nước đầu tư cho các lâm trường, ban quản lý dự án... trồng rừng phòng hộ, rừng đầu nguồn, rừng đặc dụng. Điều đáng nói là diện tích rừng sản xuất được trồng tự phát, manh mún, nhỏ lẻ, do dân tự trồng, tự tiêu thụ với nhiều loại giống cây khác nhau mà ít chú ý đến hiệu quả kinh tế trong trồng rừng.

Đã hơn 10 năm kể từ khi các doanh nghiệp chế biến gỗ nhắm đến đầu tư trồng rừng nguyên liệu trong nước nhưng tới giờ, chỉ có một vài dự án tạm xem là hình thành với con số vài ngàn hecta rừng đã có địa chỉ, còn lại đa phần vẫn là dự án, chờ thủ tục giao đất giao rừng. Các dự án trồng rừng khác, nếu có, phần lớn vẫn là rừng cho băm dăm làm nguyên liệu giấy.