Nghĩa trang Père Lachaise ở Paris

Hiểu tác động của từ “nghĩa trang”, tôi vắn tắt giải thích: đó là một địa danh “năm sao” được giới thiệu trong cuốn sách hướng dẫn tham quan thủ đô nước Pháp mà tôi mang theo – một điểm must-see (“phải thăm”) ở Paris. Và tôi không hề tiếc là đã dành gần nửa ngày ở đó, bỏ qua nhiều địa điểm khác hay được nhắc đến ở Việt Nam mỗi khi nói về Thủ đô Ánh sáng.

Nằm nơi giáp ranh của ba làng cổ - Belleville, Ménilmontant và Charonne - nghĩa trang Đông Paris được biết đến nhiều hơn với tên gọi nghĩa trang Père Lachaise bởi Franois de la Chaise (1624-1709), cha cố nghe xưng tội của Louis XIV từ năm 1689 cho đến khi nhà vua băng hà năm 1709, từng sống trong ngôi nhà Do Thái ở nơi hiện là nhà nguyện của nghĩa trang. Với diện tích 44 hécta, khu mộ rộng nhất nội đô Paris này cũng là không gian xanh có tường bao quanh lớn nhất trong thành phố.

Nghĩa trang được xây dựng năm 1803 theo lệnh của Napoleon Đệ nhất nhằm đưa việc an táng ra ngoại ô thành phố. Một năm sau, chính quyền thành phố tổ chức rầm rộ lễ di dời hài cốt của La Fontaine và Molière về đây, khởi đầu nỗ lực thu hút sự hưởng ứng đối với chính sách nói trên thông qua việc tăng sức hấp dẫn của nghĩa trang. Những năm tiếp theo, số mộ tăng vọt từ dăm chục lên hơn 33.000. Ngày nay, hơn 330.000 người chết được chôn ở đây cùng số lọ tro cốt lớn hơn thế nhiều được đặt trong Colorium, nhà giữ tro hỏa táng của nghĩa trang.

Địa hình thoai thoải theo triền đồi, những con đường rải sỏi thẳng tắp hoặc uốn lượn, cùng hàng nghìn cây xanh cho nơi này một vẻ lãng mạn riêng biệt. Những ngôi mộ rất đa dạng, từ mộ chí đơn sơ, không trang trí cho đến những tượng đài cao vượt lên gây ấn tượng mạnh; thậm chí có cả những nhà nguyện nhỏ được xây dựng công phu để tưởng nhớ một cá nhân hay một gia đình nổi tiếng. Nhiều ngôi mộ có hình cỡ của một phòng điện thoại công cộng với chỗ trống vừa đủ để một người bước vào quỳ, cầu nguyện và đặt hoa. Một số mộ có vẻ khoa trương, một số trông xấu xí và đổ nát, một số lại đẹp mắt.

Nhưng danh tiếng và sự hấp dẫn của nghĩa trang Père Lachaise trước hết bởi đây là nơi yên nghỉ của hàng nghìn văn nghệ sỹ, chính khách... nổi tiếng của nước Pháp và thế giới trong đủ mọi lĩnh vực, như Musset, Chopin, Molière, Oscar Wilde, Delacroix, Balzac, Jim Morrison... Những câu chuyện, giai thoại gắn với nhiều ngôi mộ cũng là một phần của lực hút một triệu rưỡi người hàng năm đến đây để hành hương, tham quan, dạo chơi, chiêm ngưỡng kiến trúc khu mộ cùng những tượng đài tưởng niệm đầy nghệ thuật và đa dạng của ba thế kỷ.

Tương truyền những con mèo luôn chất đầy hoa hồng lên phiến đá granite đen của mộ Colette. (Thực tế là khoảng 3.000 mèo hoang lấy khu mộ này làm nơi trú ngụ, khiến những ai mê tín có thể cảm thấy không khí nơi đây đượm vẻ kỳ quái).   

Cặp cư dân tu hành nổi tiếng nhất ở Père-Lachaise là Héloise và Abélard. Pierre Abélard (1079-1142), nhà triết học và thần học tài ba, đã yêu, có con rồi bí mật kết hôn với nàng Héloise, cháu gái giáo sĩ Fulbert của Paris. Bị thiến và chia cách người yêu bị nhốt trong nhà tu kín cho đến cuối đời, Abélard vẫn tiếp tục viết, khuấy động những cuộc luận chiến thần học, và trao đổi với Héloise những lá thư tình nổi tiếng. Ông chết năm 1142 và được mai táng tại nhà tu của Héloise theo yêu cầu của bà. Hai năm sau, đến lượt bà được chôn cất bên ông, để gần bảy thế kỷ sau cùng được rước về Nghĩa trang Père Lachaise. Đã thành truyền thống, nhiều đôi đang yêu hoặc những người thất tình thường đến đặt bên mộ những lá thư bày tỏ ngưỡng mộ đối với cặp tình nhân này hoặc hy vọng tìm được cho mình tình yêu đích thực.

Cuộc viếng thăm nghĩa trang không thể trọn vẹn nếu bạn bỏ qua Bức tường Công xã (Mur des Fédérés) ở đông Nam nghĩa trang, nơi 147 chiến sĩ Công xã Paris cuối cùng bảo vệ khu công nhân Belleville đã bị bắn ngày 28.5.1871, ngày cuối cùng của “Tuần lễ đẫm máu” (Semaine Sanglante). Từ đó, nghĩa trang có tầm quan trọng đặc biệt đối với lực lượng cánh tả Pháp. Cuộc diễu hành hàng năm ở đây do lãnh tụ các đảng phái và tổ chức cánh tả dẫn đầu thu hút hàng vạn, thậm chí hàng chục vạn người tham gia (khoảng 60 vạn người tham dự năm 1936). Gần Bức tường là khu mộ của các lãnh tụ cánh tả và tượng đài tưởng niệm các Brigadists, những chiến sĩ tình nguyện Pháp tham gia các Lữ đoàn Quốc tế trong cuộc nội chiến Tây Ban Nha. Không xa đó là nhóm tượng đài tưởng nhớ những người Pháp hy sinh trong cuộc kháng chiến chống phát xít Đức và trong các trại tập trung phát xít.

Nghĩa trang được nhiều người viếng thăm nhất thế giới này là nguồn cảm hứng cho nhiều tác phẩm văn học, hội họa, điện ảnh... Honoré de Balzac đã viết một số tiểu thuyết đăng nhiều kỳ trên các báo ở Paris, trong đó nhiều nhân vật quan trọng khi chết được chôn ở Père Lachaise. Những đoạn mô tả nhân vật cũng như nghĩa trang của đại văn hào hấp dẫn đến mức người ta bắt đầu đổ đến đây để tận mắt nhìn thấy nơi những nhân vật hư cấu được cho là chôn trong nghĩa trang. Bill Richardson đã viết cuốn Chờ đợi Gertrude dựa trên khung cảnh của nghĩa trang, với các nhân vật là những con mèo được đầu thai từ những người đã được chôn tại đây.

Điều lạ lùng nhất, và đáng buồn nhất trong con mắt của không ít người, về nghĩa trang Père Lachaise là thực tế đa số lớn khách tới đây hàng năm là để viếng mộ của Jim Morrison - ca sỹ chính của ban nhạc The Doors, chết năm 1971 trong một khách sạn ở Paris do bị suy tim vì dùng ma túy quá liều. Nếu như trong cuộc đời ngắn ngủi 27 năm, Jim đã thu hút một số lượng khổng lồ những người hâm mộ, thì trong gần bốn thập niên qua, không khí thần bí bao quanh ngôi sao nhạc rốc có tính cách nổi loạn và lôi cuốn quần chúng này đã thu hút nhiều “tín đồ” hơn nữa; nhiều người trong đó còn chưa chào đời vào năm 1971. Trên ngôi mộ đơn sơ của Jim luôn có hoa, kẹo, những chai rượu gin và cả những hình thư pháp viết theo nghệ thuật graffito. Gần đó thường xuyên có một nhân viên bảo vệ để ngăn những vị khách hiếu động làm xấu mộ của ca sỹ và những người bên cạnh.

Hơn 200 năm qua, không gian huyền bí mang tên Père Lachaise vẫn tiếp tục lịch sử của nó với những huyền thoại và những điều bí ẩn riêng. Và bạn sẽ không phải thất vọng khi đến nơi được mệnh danh là “địa chỉ lớn nhất của thành Paris” này đâu!