Nghĩa trang đặc biệt

Địa điểm đặt nghĩa trang chỉ cách Trung tâm Điều dưỡng thương binh Nho Quan chưa đến 2km. Nhiều bia mộ chỉ ghi là liệt sĩ quê Thanh Hóa hay Quảng Bình. Tên liệt sĩ do Trung tâm đặt chứ không phải tên thật. Phó Giám đốc Trung tâm, bác sĩ Nguyễn Thị Thủy cho biết, trong thời gian chiến tranh ác liệt, có đồng chí sau trận đánh không trở về, đơn vị báo tử về địa phương và địa phương công nhận đồng chí đó là liệt sĩ. Nhưng thực tế, do bị chấn động bom, thương binh đó được điều trị tại một quân y viện tiền phương, trong người không còn giấy tờ gì và khi điều trị khỏi vết thương, trí nhớ bị mất, không nhớ tên, quê quán và đơn vị. Sau này, về Trung tâm, chỉ có thông tin: Thương binh từ mặt trận Quảng Bình hay Đường 20 Quyết Thắng...

Khi những thương binh này qua đời được ghi là liệt sĩ, nhưng nếu ở quê nhà trước đó đã báo tử thì rõ là hai lần liệt sĩ. Dịp cuối năm tảo mộ, không ai có gia đình đến thăm, ngoài những người ở Trung tâm. Khi còn sống không có người thân đến thăm, khi mất, họ cũng không có người thân đến viếng. Thật đau lòng, dẫu chiến tranh đã qua gần 50 năm.

Tấm bia Liệt sĩ chưa biết tên thì đã xuất hiện rất nhiều ở nghĩa trang liệt sĩ trên khắp cả nước, nhất là Nghĩa trang Trường Sơn (Quảng Trị), Nghĩa trang Vị Xuyên (Hà Giang)... nhưng bia mộ có tên rõ ràng (cho dù tên là mới đặt) mà không biết cụ thể quê quán, rồi có trường hợp bị thương tật, vẫn phải chăm sóc hàng bao năm, giấy tờ không có gì, chưa khẳng định được danh hiệu liệt sĩ… thì thật là nghĩa trang liệt sĩ đặc biệt. Sự đặc biệt của Nghĩa trang Trung tâm Thương binh Nho Quan không phải vì số lượng liệt sĩ nhiều, cũng không phải vì kiến trúc hay quy mô. Nó đặc biệt vì đây là nơi an nghỉ của những liệt sĩ có hoàn cảnh đặc biệt.

Ngoài nghĩa trang đặc biệt, Trung tâm Điều dưỡng thương binh Nho Quan cũng đã xây dựng đền thờ riêng để thờ những liệt sĩ mất ở Trung tâm. Nhiều nhà hảo tâm đã đóng góp tiền của cho nhà thờ đặc biệt đó.