Giám sát và trách nhiệm giải trình trong Quốc hội Nam Phi

Một Quốc hội minh bạch và dễ tiếp cận

Quốc hội Nam Phi đã chứng kiến quá trình chuyển đổi sang một cơ quan lập pháp dân chủ công khai, minh bạch, hoạt động hiệu quả. Cùng với đó là sự phát triển của hệ thống pháp luật và các quy định nhằm thúc đẩy trách nhiệm giải trình của cơ quan công quyền.

Một Quốc hội minh bạch và dễ tiếp cận -0
Nguồn: Rules

Trách nhiệm giải trình - cơ sở của Hiến pháp mới

Sau khi chế độ Apartheid bị lật đổ, cuộc tổng tuyển cử ở Nam Phi năm 1994 đánh dấu sự chuyển đổi từ một nhà nước áp bức sang một nền dân chủ lập hiến dựa trên nhân quyền, cởi mở và có trách nhiệm giải trình. Lần đầu tiên, đa số người dân Nam Phi được trao quyền bỏ phiếu bầu ra các nhà lãnh đạo có trách nhiệm, hành động vì lợi ích của họ và chịu trách nhiệm trước họ. Là phương tiện chính của nhà nước dân chủ, Hiến pháp đã thiết lập mô hình Nghị viện lưỡng viện, bao gồm Quốc hội (NA-Hạ viện) và Hội đồng quốc gia cấp tỉnh (NCOP-Thượng viện), mỗi bên có chức năng và nhiệm vụ cụ thể. Nhiệm vụ của Quốc hội là “bảo đảm Chính phủ do nhân dân quản lý theo Hiến pháp, pháp luật. Quốc hội thực hiện nhiệm vụ của mình trên cơ sở được trao quyền lựa chọn Tổng thống, xem xét, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, thông qua luật cũng như giám sát hoạt động của cơ quan hành pháp.

Hiện tại, Quốc hội bao gồm 400 thành viên từ các đảng chính trị, được bầu 5 năm một lần theo tỷ lệ của từng hệ thống đại diện. Sau khi được thành lập, Quốc hội bầu Tổng thống làm người đứng đầu cơ quan hành pháp quốc gia. Sau đó, Tổng thống bổ nhiệm nội các trong số các thành viên của Quốc hội. Quốc hội chịu trách nhiệm giám sát hoạt động của Chính phủ để bảo đảm rằng Chính phủ hành động vì lợi ích của người dân. Ngược lại, Hiến pháp quy định rằng Chính phủ chịu trách nhiệm tập thể và cá nhân trước Quốc hội, cung cấp báo cáo đầy đủ và thường xuyên cho các thành viên Quốc hội.

Mở cửa với công chúng và báo chí

Những người soạn thảo Hiến pháp hiểu rằng để tăng cường trách nhiệm giải trình, cần có một Quốc hội minh bạch và cởi mở để người dân có thể theo dõi hoạt động của những người đại diện cho họ. Hơn nữa, cơ quan hành pháp có trách nhiệm giải trình trước dư luận.

Về mặt này, Hiến pháp quy định: “Quốc hội phải hoạt động một cách cởi mở, các cuộc họp của ủy ban phải được tiến hành công khai... Quốc hội không được hạn chế người dân, bao gồm cả giới truyền thông, tham dự các phiên họp của ủy ban trừ khi có lý do chính đáng”.

Kể từ đó, Quốc hội đã tích cực tìm cách mở rộng khả năng tiếp cận và tham gia của người dân vào các công việc. Tòa nhà Quốc hội luôn mở cửa, tạo điều kiện cho người dân và truyền thông tham dự các cuộc họp. Các phương tiện truyền thông cũng được khuyến khích thông tin về Quốc hội trên nhiều nền tảng khác nhau. Bản thân Quốc hội cũng có kênh truyền hình riêng với thông tin cập nhật. Ngoài ra, Quốc hội cũng nỗ lực để tiếp cận các địa phương, do thực tế là nhiều người dân ở địa phương không có đủ nguồn lực để đi lại hoặc tiếp cận các phương tiện truyền thông. Quốc hội cũng tạo điều kiện thuận lợi cho người khuyết tật tiếp cận. Trụ sở Quốc hội đều có thiết kế cho xe lăn và các cuộc tranh luận tại Quốc hội, ngoài ngôn ngữ bản địa, còn được dịch sang ngôn ngữ ký hiệu.

Khung pháp lý bảo đảm trách nhiệm giải trình

Do nguyên tắc trách nhiệm giải trình là trọng tâm của Hiến pháp mới, Quốc hội buộc phải xây dựng một khuôn khổ pháp lý và thủ tục mới để tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động của mình.

Trong những năm đầu tiên chuyển sang một nhà nước dân chủ, Quốc hội đã xem xét một số đạo luật và quy định nhằm thúc đẩy hoạt động giám sát và tăng cường trách nhiệm giải trình, bao gồm các đạo luật nhằm trao quyền cho các cơ quan quản lý dịch vụ công và giám sát tài chính công, đồng thời củng cố các cơ quan độc lập khác để hỗ trợ hệ thống kiểm tra, giám sát chẳng hạn như Ủy ban Nhân quyền, Ủy ban về giới, Cơ quan Bảo vệ công cộng và Tổng Kiểm toán nhà nước.

Là một phần trong các bước trao quyền cho các thành viên, Quốc hội đã thông qua Đạo luật về quyền, đặc quyền và quyền miễn trừ của Quốc hội và Hội đồng Quốc gia cấp tỉnh năm 2004. Đạo luật củng cố quyền miễn trừ cho phép nghị sĩ phát ngôn trong các cuộc họp mà không lo sợ bị truy tố vì phát ngôn của mình. Luật cũng đặt ra các thủ tục cho phép Quốc hội triệu tập bất kỳ cá nhân hoặc tổ chức nào đến điều trần. Những quyền hạn này là cần thiết để bảo đảm chức năng giám sát.

Năm 1999, Quốc hội đã thông qua Đạo luật Quản lý tài chính công năm 1999, nêu chi tiết các cam kết về kế toán của Chính phủ, đồng thời quy định mọi bộ trưởng hàng năm phải nộp kế hoạch ngân sách, báo cáo tài chính cũng như các báo cáo được kiểm toán cho Quốc hội. Ngay sau đó, Quốc hội đã thông qua Đạo luật Kiểm toán công năm 2004 để điều chỉnh hoạt động của Tổng kiểm toán nhà nước, cơ quan chịu trách nhiệm báo cáo kết quả kiểm toán lĩnh vực công cho Quốc hội.

Nội quy mới của Nghị viện

Trên cơ sở Hiến pháp, Quốc hội cũng đã thông qua nội quy mới, để bảo đảm rằng các vấn đề lợi ích công cộng là mối ưu tiên hàng đầu của cơ quan lập pháp. Nội quy mới tăng cường vai trò của nghị sĩ trong quy trình lập pháp, tạo điều kiện cho các cuộc tranh luận về các sáng kiến lập pháp, các báo cáo và đề xuất của ủy ban. Nội quy mới cũng trao cho nghị sĩ quyền đề xuất các nội dung thảo luận để Quốc hội xem xét. Quốc hội cũng thành lập các ủy ban thường trực để giám sát từng bộ trong chính phủ. Điều này đã giúp thúc đẩy tính liên tục cũng như chuyên môn hóa các nội dung và lĩnh vực mà các ủy ban giám sát.

Nội quy cũng cho phép các nghị sĩ chất vấn cơ quan hành pháp bằng cả văn bản và chất vấn trực tiếp. Trong phiên họp Quốc hội, mỗi nghị sĩ có thể đặt tối đa hai câu hỏi trực tiếp mỗi ngày và tối đa ba câu hỏi bằng văn bản mỗi tuần. Tổng thống, Phó Tổng thống có trách nhiệm trả lời chất vấn trước Quốc hội ít nhất 4 lần trong một năm. Thủ tướng có trách nhiệm trả lời các câu hỏi bằng miệng tại Quốc hội vào thứ Tư hàng tuần. Hoạt động chất vấn đã trở thành một công cụ quan trọng để Quốc hội nắm bắt thu thập thông tin và tăng cường hoạt động giám sát.

Nghị viện thế giới

Australia: Hành vi chia sẻ dữ liệu cá nhân trực tuyến ác ý sẽ bị phạt tù tới 7 năm
Quốc tế

Australia: Hành vi chia sẻ dữ liệu cá nhân trực tuyến ác ý sẽ bị phạt tù tới 7 năm

Để tăng cường bảo vệ thông tin cá nhân của công dân và bảo đảm quyền riêng tư trong thời đại kỹ thuật số, Chính phủ Australia đã trình dự thảo Luật sửa đổi về quyền riêng tư và các quy định khác năm 2024 lên Quốc hội. Do Bộ trưởng Tư pháp Mark Dreyfus thúc đẩy, dự luật này nhằm củng cố pháp luật về quyền riêng tư, đặc biệt tập trung vào việc hình sự hóa hành vi chia sẻ dữ liệu cá nhân một cách ác ý (doxxing).

Có nên tăng tỷ lệ đóng góp của doanh nghiệp?
Nghị viện thế giới

Có nên tăng tỷ lệ đóng góp của doanh nghiệp?

Tỷ lệ đóng góp vào quỹ hưu trí theo luật định của người sử dụng lao động tại Trung Quốc vẫn tương đối cao. Biện pháp hạ tỷ lệ đóng góp có thể là giải pháp để giảm bớt gánh nặng cho doanh nghiệp nhưng lại làm gia tăng gánh nặng đối với quỹ hưu trí.

Bao phủ toàn dân bằng hệ thống ba trụ cột
Nghị viện thế giới

Bao phủ toàn dân bằng hệ thống ba trụ cột

Trong hơn ba thập kỷ, Trung Quốc đã nỗ lực chuyển đổi từ mô hình kinh tế kế hoạch cũ, nơi lương hưu được trả và bảo đảm hoàn toàn thông qua các doanh nghiệp nhà nước, sang mô hình phù hợp với thị trường. Hiện tại, Trung Quốc thúc đẩy mô hình hưu trí ba trụ cột, bao gồm hệ thống lương hưu cơ bản do nhà nước lãnh đạo; chương trình lương hưu tự nguyện của người lao động từ người sử dụng lao động; chương trình lương hưu tự nguyện của cá nhân.

Trung Quốc với mối đe dọa nhân khẩu học
Nghị viện thế giới

Trung Quốc với mối đe dọa nhân khẩu học

Lực lượng lao động suy giảm và dân số già hóa nhanh chóng của Trung Quốc đã làm gia tăng mối lo ngại về tính bền vững trong tương lai của quỹ hưu trí, một báo cáo dự đoán rằng tổng chi tiêu của quỹ sẽ bắt đầu vượt quá mức đóng góp vào năm 2028 và dự trữ sẽ giảm theo cấp số nhân sau đó, dẫn đến quỹ sẽ cạn kiệt hoàn toàn vào năm 2035.

image_sapo
Quốc tế

Bài 2: Bảo đảm tiếng nói của khu vực được lắng nghe

Hội đồng Liên bang (Thượng viện) là một trong hai viện của Quốc hội Liên bang Nga, đóng vai trò quan trọng trong quy trình lập pháp và giám sát các vấn đề của quốc gia, qua đó cho thấy tiếng nói của khu vực trong các quyết định quan trọng của đất nước.

image_sapo
Quốc tế

Bài 1: “Xương sống lập pháp” của quốc gia

Quốc hội Liên bang Nga, được nêu trong Điều 94 của Hiến pháp Nga (2020), hoạt động như cơ quan lập pháp và đại diện của Liên bang Nga. Đây là Quốc hội lưỡng viện bao gồm: Hội đồng Liên bang và Duma Quốc gia. Hai viện có vai trò khác biệt, nhưng cùng nhau tạo thành "xương sống lập pháp" của đất nước.

10 điều đặc biệt về vị trí Chủ tịch Quốc hội
Nghị viện thế giới

10 điều đặc biệt về vị trí Chủ tịch Quốc hội

Chức vụ Chủ tịch Quốc hội là một chức vụ có từ thời kỳ đầu thiết lập Nghị viện vương quốc Anh. Đây là một đặc điểm thiết yếu của hệ thống nghị viện và là một trong những chức vụ “lâu đời nhất” của hệ thống Westminster. Theo thời gian, vị trí Chủ tịch Quốc hội ngày càng chứng tỏ vai trò với tư cách là những “nhạc trưởng” quan trọng trong phiên họp của Quốc hội nói riêng và trong hoạt động của Quốc hội nói chung.

Bài 3: Hai đạo luật mới tạo điều kiện cho người dân sở hữu nhà
Nghị viện thế giới

Bài 3: Hai đạo luật mới tạo điều kiện cho người dân sở hữu nhà

Một trong những mục tiêu mà Chính phủ Bảo thủ trước kia của Anh và tân Chính phủ Công đảng (vừa lên nắm quyền vào tháng 7.2024) hướng tới là tháo gỡ những rào cản để tạo thuận lợi cho người dân sở hữu nhà ở. Điều này được thực hiện thông qua hai văn bản pháp lý: Đạo luật Cải cách chế độ sở hữu nhà thuê và sở hữu vĩnh viễn năm 2024 (đã trở thành luật) và Dự luật Cải cách chế độ sở hữu nhà thuê và sở hữu chung, đang chuẩn bị được đưa ra xem xét tại Nghị viện.

Bài 2: Dự luật Quy hoạch và Cơ sở hạ tầng: Kỳ vọng tháo gỡ các nút thắt
Nghị viện thế giới

Bài 2: Dự luật Quy hoạch và Cơ sở hạ tầng: Kỳ vọng tháo gỡ các nút thắt

Trong buổi lễ khai mạc Nghị viện khóa mới ngày 17.7 vừa qua, Vua Charles của Vương quốc Anh đã đọc diễn văn khai mạc và công bố một gói gồm 39 dự luật mà Chính phủ mới của Công đảng sẽ thúc đẩy Nghị viện thông qua nhằm hồi sinh nền kinh tế. Trong số 39 dự luật được công bố, dự luật Quy hoạch và Cơ sở hạ tầng đã thu hút sự quan tâm của dư luận, bởi đây được xem là nỗ lực của Công đảng trong thực hiện cam kết tranh cử là giải quyết tình trạng thiếu nhà ở trầm trọng.

Cân bằng giữa lợi ích kinh tế và bảo vệ cộng đồng bản địa
Quốc tế

Cân bằng giữa lợi ích kinh tế và bảo vệ cộng đồng bản địa

Tây Ban Nha từ lâu là một trong những điểm đến hàng đầu của khách du lịch, thu hút hàng triệu khách mỗi năm. Tuy nhiên, lượng du lịch tăng đột biến gần đây đã thúc đẩy nước này đưa ra nhiều quy định mới nhằm cân bằng giữa lợi ích kinh tế từ ngành du lịch với việc bảo vệ cộng đồng địa phương.

Ảrập Xêút: Tầm nhìn chiến lược dài hạn
Quốc tế

Ảrập Xêút: Tầm nhìn chiến lược dài hạn

Ảrập Xêút đang trải qua cuộc chuyển đổi đáng kể trong ngành du lịch với nhiều quy định pháp lý mới, các khoản đầu tư chiến lược và dự án đầy tham vọng. Kế hoạch Tầm nhìn 2030 của vương quốc định hướng cho những thay đổi này, hướng tới mục tiêu đa dạng hóa nền kinh tế và biến du lịch thành yếu tố đóng góp chính cho tăng trưởng quốc gia.

Luật Du lịch mới của Hy Lạp: Chìa khóa cho tăng trưởng
Quốc tế

Luật Du lịch mới của Hy Lạp: Chìa khóa cho tăng trưởng

Tháng trước, các nghị sĩ Hy Lạp đã thông qua luật về du lịch mới được thiết kế để nâng cao cơ sở hạ tầng du lịch, giáo dục và tính bền vững của đất nước. Theo giới quan sát, động thái lập pháp này đánh dấu bước tiến quan trọng cho ngành công nghiệp nói trên của xứ sở các vị thần.

Không ngừng đổi mới để đáp ứng mong mỏi của cử tri
Nghị viện thế giới

Không ngừng đổi mới để đáp ứng mong mỏi của cử tri

Nền dân chủ và Nghị viện của Nam Phi đã phát triển và trưởng thành rõ rệt kể từ cuộc bầu cử tự do đầu tiên vào năm 1994. Tính đến nay, đã có 7 cuộc bầu cử quốc gia, cuộc bầu cử gần đây nhất vào tháng 5.2024. Trong giai đoạn này, Quốc hội không ngừng đổi mới, cải tổ thủ tục để tăng cường quyền hạn, trách nhiệm, củng cố chức năng giám sát và tăng cường trách nhiệm giải trình của Chính phủ.

“Mài sắc” công cụ giám sát
Nghị viện thế giới

“Mài sắc” công cụ giám sát

Vào năm 1999, sau khi Quốc hội dân chủ khóa thứ hai được bầu, cơ quan này đã tiến hành nghiên cứu về nhiệm vụ, thủ tục, thông lệ giám sát và trách nhiệm giải trình. Quá trình nghiên cứu đã đưa đến báo cáo về “Mô hình giám sát và trách nhiệm giải trình”, trong đó khẳng định vai trò giám sát của Quốc hội trong việc tăng cường tính dân chủ; đồng thời đưa ra những quy định và cơ chế mới để “mài sắc” công cụ giám sát.

Thích ứng với tương lai
Quốc tế

Thích ứng với tương lai

Hệ thống giáo dục của Nhật Bản được đánh giá là một trong những hệ thống nghiêm ngặt và hiệu quả nhất trên thế giới. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đất nước mặt trời mọc ngày càng nhận thấy cần phải tiến hành cải cách để đáp ứng nhu cầu thay đổi của thế kỷ XXI.

Ngoại ngữ và lập trình được dạy từ cấp tiểu học
Quốc tế

Ngoại ngữ và lập trình được dạy từ cấp tiểu học

Hướng tới mục tiêu bồi dưỡng một thế hệ toàn diện, sáng tạo và hòa nhập toàn cầu, Nhật Bản chú trọng đưa ra nhiều biện pháp cải thiện hệ thống giáo dục để mang lại tương lai tươi sáng hơn cho toàn xã hội. Trong đó, tiếng Anh và lập trình sớm được đưa vào chương trình giảng dạy từ cấp tiểu học.

Khuyến khích giáo dục tiếng Nhật bằng luật mới
Quốc tế

Khuyến khích giáo dục tiếng Nhật bằng luật mới

Giáo dục tiếng Nhật tại đất nước mặt trời mọc đang chuẩn bị cho sự chuyển đổi đáng kể với việc giới thiệu hệ thống công nhận quốc gia mới. Theo Luật Công nhận các cơ sở giáo dục tiếng Nhật, có hiệu lực từ tháng 4.2024, việc giảng dạy tiếng Nhật sẽ được nâng cao tiêu chuẩn, bảo đảm tính phù hợp, đáng tin cậy, từ đó đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người nước ngoài đang cư trú và học tập tại quốc gia này.

"Sự vắng mặt" của luật pháp quốc tế
Quốc tế

"Sự vắng mặt" của luật pháp quốc tế

Nhà triết học nổi tiếng của thế kỷ XIII Thomas Aquinas từng nói: “Luật pháp là một sắc lệnh có lý trí vì lợi ích chung, được thực hiện bởi những người quan tâm đến cộng đồng”. Thật không may, câu nói nổi tiếng này không phù hợp với luật pháp quốc tế về không gian mạng. Cho đến nay, thế giới vẫn thiếu các công cụ pháp lý quốc tế hiệu quả để điều chỉnh lĩnh vực ngày càng quan trọng và phức tạp này.

Tại sao “Công ước Liên Hợp Quốc về tội phạm mạng” lỡ hẹn?
Quốc tế

Tại sao “Công ước Liên Hợp Quốc về tội phạm mạng” lỡ hẹn?

Trải qua nhiều năm chuẩn bị, dự thảo Công ước chung của Liên Hợp Quốc (LHQ) về tội phạm công nghệ thông tin cuối cùng đã không thể đạt được sự đồng thuận tại cuộc họp cuối cùng của Liên Hợp Quốc vào tháng 2.2024, bỏ lỡ cơ hội trở thành văn bản pháp luật quốc tế toàn diện đầu tiên điều chỉnh lĩnh vực này.