Liên Hợp Quốc vừa nhất trí khởi động đàm phán hiệp ước quốc tế đầu tiên nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm rác thải nhựa. Mặc dù con đường đàm phán đi đến ký kết hiệp ước còn đối mặt nhiều thách thức, song đây được xem là bước tiến quan trọng trong nỗ lực bảo vệ “hành tinh xanh”.
Một hiệp ước bao quát “vòng đời” của nhựa
Gần 200 quốc gia dự kỳ họp lần thứ 5 Hội đồng Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEA 5) hồi đầu năm 2022 đã đồng thuận thành lập một ủy ban liên Chính phủ để đàm phán, với mục tiêu trong vòng 2 năm tới sẽ hoàn thiện một hiệp ước tham vọng giải quyết vấn đề rác thải nhựa trên toàn cầu. Theo đó, các nhà đàm phán sẽ thảo luận các giải pháp ngăn chặn rác thải nhựa ở mọi hình thức, từ các chai nhựa, ống hút nhựa đến các hạt vi nhựa trong không khí, đất và chuỗi thức ăn. Hiệp định có thể bao gồm những quy định mới về sản xuất cũng như thiết kế sản phẩm nhựa để tạo điều kiện thuận lợi cho việc tái sử dụng và giúp phân hủy tốt hơn.
Hiệp định sẽ bao quát toàn bộ vòng đời của mọi vật chất làm bằng nhựa và có thể bao gồm những quy định mới về sản xuất, tái thiết kế sản phẩm để thuận tiện hơn cho việc tái sử dụng, dùng lâu bền và phân hủy tốt hơn.
Ủy ban đàm phán của Liên Hợp Quốc, bao gồm đại diện của các quốc gia thành viên, dự kiến sẽ tổ chức 5 cuộc đàm phán trong vòng 2 năm tới nhằm hoàn tất hiệp ước. Ủy ban trên sẽ cho phép thảo luận về các biện pháp ràng buộc hoặc tự nguyện, tạo cơ hội đàm phán về các mục tiêu và nghĩa vụ toàn cầu, phát triển các kế hoạch hành động quốc gia, các cơ chế theo dõi quá trình thực hiện và bảo đảm quy trách nhiệm đầy đủ. Trong đó, các nước nghèo cần được hỗ trợ về tài chính để hành động. Khung hiệp ước đã được các nước thông qua, trong đó có những nước thải nhựa lớn như Mỹ và Trung Quốc. Các chính sách cụ thể sẽ được thảo luận chi tiết trong thời gian tới, với các vòng đàm phán đầu tiên dự kiến sẽ bắt đầu vào nửa cuối năm nay.
Cố vấn chính sách cấp cao của Mỹ Paula Chin cho biết, giải quyết toàn bộ vòng đời của các sản phẩm nhựa - sản xuất và sử dụng, cũng như thải bỏ là chìa khóa để dập tắt vấn nạn này. "Bước tiếp theo là bảo đảm tất cả các bên ký kết sẵn sàng thực hiện lời hứa của thỏa thuận mang tính đột phá này" - bà Paula Chin nói thêm.
Các nhà lãnh đạo thế giới có thời hạn đến năm 2024 để đồng ý hiệp ước ô nhiễm nhựa, bao gồm các yếu tố nào sẽ bị ràng buộc về mặt pháp lý và cách thức tài trợ của thỏa thuận. Các nhóm môi trường đang kêu gọi các tiêu chuẩn toàn cầu rõ ràng và mạnh mẽ khuyến khích các quốc gia tuân thủ các quy tắc và quy định chung về nhựa, đồng thời xử phạt các sản phẩm và hành động có hại.
Giáo sư Fletcher cho biết, có cuộc tranh luận về việc ai trả tiền và làm thế nào để chúng ta bảo đảm rằng các quốc gia có đủ nguồn lực để đối phó với cuộc khủng hoảng ô nhiễm nhựa mà họ phải đối mặt.
Các chuyên gia cho rằng, việc đặt ra giới hạn trong sản xuất các sản phẩm nhựa sẽ là một trong những vấn đề hóc búa nhất mà các nhà đàm phán phải vượt qua.
Thời khắc lịch sử đáng tự hào
Ô nhiễm rác thải là vấn đề xuyên biên giới và không quốc gia nào có thể một mình giải quyết một cách triệt để. Thách thức chung này đòi hỏi các quốc gia trên thế giới phối hợp chặt chẽ hơn nữa nhằm đưa ra những giải pháp mang tính toàn cầu. Vì vậy, giới phân tích nhận định, việc các nước đồng thuận cùng hướng tới một hiệp ước quốc tế về xử lý tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa là một bước ngoặt có ý nghĩa quan trọng trong nỗ lực bảo vệ môi trường.
Ông Espen Barth Eide, Bộ trưởng Môi trường và Khí hậu Na Uy - Chủ tịch UNEA 5, đánh giá việc 200 quốc gia đồng thuận thành lập một ủy ban liên Chính phủ để khởi động đàm phán hiệp ước quốc tế đầu tiên về ô nhiễm rác thải nhựa là "thời khắc lịch sử rất đáng để tự hào". Theo ông, ô nhiễm rác thải nhựa đã trở thành một “dịch bệnh” và với việc thống nhất đàm phán về một hiệp ước quốc tế, thế giới đã đi đúng hướng trong việc tìm ra lời giải cho bài toán khó này. Trong khi đó, Giám đốc điều hành Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc (UNEP) Inger Andersen cho rằng, hiệp ước quốc tế về ô nhiễm rác thải nhựa sẽ là thỏa thuận đa phương về môi trường quan trọng nhất kể từ sau Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu được ký kết vào năm 2015. Đây cũng là mong muốn chung của nhiều người dân. Theo kết quả cuộc khảo sát mới đây do Công ty Ipsos thực hiện tại 28 quốc gia, trung bình 88% số người được hỏi cho rằng cần có một hiệp ước quốc tế nhằm giải quyết tình trạng ô nhiễm rác thải nhựa.
“Tôi tin tưởng rằng các quốc gia thành viên sẽ quyết định con đường phía trước tạo ra sự khác biệt thực sự”, bà Inger Andersen nói. “Mục tiêu là hoàn thiện hiệp ước tại phiên họp chung tiếp theo của UNEA vào năm 2024. Điều này sẽ tạo ra một khung thời gian đầy tham vọng, phản ánh sự hiểu biết của các quốc gia thành viên về sự cấp thiết phải đạt được tiến bộ đối với thách thức môi trường quan trọng này”.
Mặc dù đây chỉ là sự khởi đầu và còn nhiều thách thức phải vượt qua trên con đường đàm phán và ký kết hiệp ước, song nhiều chuyên gia tin rằng, đây sẽ là sự khởi đầu cho việc kết thúc thảm họa rác thải nhựa trên “hành tinh xanh”.
Cơ quan chủ quản: Văn phòng Quốc hội
