Nghệ sĩ điện ảnh các dân tộc liên bang Xô Viết
Đây là cuốn sách hấp dẫn dành cho những con mọt phim, mà lại là phim Nga một thời chưa xa. Cuốn sách dày dặn, 760 trang in với 70 bài viết về các nghệ sĩ điện ảnh nổi bật của Liên bang Xô viết. Người hâm mộ nền điện ảnh bề thế một thời sẽ được tái ngộ các nghệ sĩ và ký ức xa xưa được đánh thức. Đấy là hình ảnh nước Nga và người Nga từng hiện lên rực rỡ trên màn ảnh và làm xao xuyến nhiều thế hệ người Việt.
Thời chiến tranh lạnh, điện ảnh Xô viết từng bị phương Tây kỳ thị, nhưng đã vượt qua nhiều rào cản và vẫn giành những giải thưởng lớn ở phương Tây. Đấy là Người thứ 41, đoạt giải đặc biệt ban giám khảo Cannes 1957, Đàn sếu bay qua, giải Cành cọ Vàng ở Cannes 1958, Bài ca người lính, giải đặc biệt ban giám khảo Cannes 1960 và giải phim hay nhất của BAFTA, Chiến tranh và hòa bình đoạt giải Oscar phim nước ngoài hay nhất 1967, Moskva không tin vào nước mắt, giải Oscar 1981…
Tác giả dựng chân dung của nhiều thế hệ nghệ sĩ điện ảnh, những bức chân dung sống động cho thấy cuộc đời nghệ thuật của họ cũng như cuộc sống riêng sau màn ảnh. Số phận của họ còn được nối dài sau biến động lịch sử đầu những năm 1990, khi nền điện ảnh Nga sa vào khó khăn rồi từng bước lấy lại nội lực một thời. Trong cuốn sách này, ta sẽ gặp lại những mỹ nhân lộng lẫy trên màn bạc: Vertynskaya (Cánh buồm đỏ thắm, Người cá), Samojlova (Đàn sếu bay qua, Anna Karenina), Chursina (Chuyện sông Đông, Olesya), Borisova (Thằng ngốc, Bà đại sứ), L. Pyrieva (Anh em nhà Karamazov), Gurchenko (Đêm hội hóa trang, Nhà ga dành cho hai người), Freindlich (Chuyện tình công sở, Bản tình ca nghiệt ngã)… Cũng thế là cuộc gặp gỡ với những nam diễn viên kiệt xuất: Oleg Strizhenov (Người thứ 41), Lanovoy (Cánh buồm đỏ thắm), Batalov (Người đàn bà và con chó nhỏ, Moskva không tin vào nước mắt), Tikhonov (Mười bảy khoảnh khắc mùa xuân, Con Bim trắng tai đen), Vasily Shukshin (Bên hồ, Cây kalina quả đỏ), Vysotsky (Duy nhất), Armen Dzigarkhanyan (sát thủ Max trong Tehran ’43)… Người đọc đặc biệt cảm thương cho nữ diễn viên Izolda Izvitskaya (Người thứ 41), một hồng nhan có số phận bi thảm. Hoặc giải tỏa lời đồn đại về việc nghiện ngập của Oleg Strizhenov (Người thứ 41, Những đêm trắng, Con gái viên đại úy) trong khi thực ra ông còn tiếp tục xuất hiện trên màn bạc cho đến những năm gần đây.
Một nền điện ảnh lớn, tất nhiên trước hết là nhờ ở các đạo diễn lớn. Tác giả Đăng Bảy đã đưa vào sách hầu hết các đạo diễn xuất sắc của nước Nga Xô viết: Gerasimov, người thầy của nhiều thế hệ điện ảnh; Bondarchuk chuyên làm những phim hoành tráng, cha con G. Chukhrai chuyên lấy giải thưởng quốc tế, Tarkovsky rất thành công ở phương Tây; Eldar Ryazanov chuyên về phim hài, anh em Andrey Konchalovsky và N. Mikhalkov đặc biệt nhiều thành tựu sau thời chiến tranh lạnh…
Tác giả cũng ghi nhận đầy đủ sức ảnh hưởng to lớn của nền văn chương Nga đối với ngành điện ảnh. Các bậc thầy văn chương như Dostoyevsky, Bulgakov, Chekhov… vẫn luôn là nguồn mạch cho rất nhiều lần tái khám phá trong những bộ phim truyện: Thằng ngốc, Tội ác và hình phạt, Anh em nhà Karamazov, Con bạc, Nghệ nhân và Margarita, Ivan đổi nghề, Hải âu, Cậu Vania…
Tác giả Đăng Bảy có nhiều năm học tập ở nước Nga Xô viết, từng phụ trách mảng văn học nước ngoài, rồi là thư ký tòa soạn tuần báo Văn nghệ, Hội Nhà văn Việt Nam. Bản thảo quyển sách về các nghệ sĩ điện ảnh Xô viết đã được ông chuẩn bị công phu qua nhiều năm, nhưng do khó khăn về phát hành, mãi đến bây giờ mới có thể đến được với người yêu điện ảnh. Đây là loại sách được Nhà nước đặt hàng, không phải sách thương mại, cho nên độc giả quan tâm chỉ có thể tìm được trong hệ thống thư viện.
------
* Nghệ sĩ điện ảnh các dân tộc liên bang Xô Viết, Đăng Bảy, NXB Sân khấu 2020
