Nhiều vấn đề đánh giá tác động chính sách liên quan bình đẳng giới được chỉ rõ
Theo quy định của pháp luật, Luật Bình đẳng giới năm 2006, mục tiêu lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong xây dựng VBQPPL là nhằm xây dựng các chính sách pháp luật và VBQPPL bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp phù hợp với đặc thù của mỗi giới, tạo cơ hội, điều kiện, năng lực phát triển bình đẳng cho nam, nữ trong lĩnh vực quan hệ xã hội thuộc phạm vi dự kiến điều chỉnh của VBQPPL; Luật Ban hành VBQPPL năm 2015 quy định việc đánh giá tác động chính sách về giới đối với tất cả các văn bản quy phạm đều phải được đánh giá tác động trên tất cả các mặt: kinh tế - xã hội, giới (nếu có), và tác động đối với hệ thống pháp luật. Theo đó, đối với mỗi chỉ tiêu tác động về kinh tế như chỉ tiêu về thu, chi ngân sách, lợi ích đầu tư hay mỗi chỉ tiêu tác động về xã hội như vấn đề việc làm, thu nhập từ việc làm... của một giải pháp đều cần đánh giá tác động của các chỉ tiêu đó đối với nam và nữ, phân tích các tác động có tạo nên sự khác biệt lớn giữa hai giới không (trên các tiêu chí cơ hội, năng lực, điều kiện và thụ hưởng lợi ích từ việc thực thi giải pháp chính sách).
Như vậy, lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong xây dựng VBQPPL được hiểu là cách thức mà các chủ thể có thẩm quyền theo quy định của pháp luật trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của mình phải tiến hành, nhằm xác định rõ các vấn đề giới cần phải giải quyết, trên cơ sở đó, xây dựng văn bản quy phạm pháp luật phù hợp với nội dung các nguyên tắc cơ bản về bình đẳng giới để đạt được mục tiêu bình đẳng giới.
Tại Điều 28, Luật Bình đẳng giới, trách nhiệm của UBND các cấp: Trình HĐND ban hành hoặc ban hành văn bản quy phạm pháp luật về bình đẳng giới theo thẩm quyền. Thông tư số 17/2014/TT-BTP tiếp tục quy định rõ quy trình, trách nhiệm của các cơ quan đơn vị trong các bước thực hiện lồng ghép bình đẳng giới trong xây dựng VBQPPL, trong đó quy định nhiệm vụ thẩm tra của HĐND. Nội dung thẩm tra vấn đề bình đẳng giới trong dự thảo VBQPPL, gồm: Việc xác định vấn đề giới và các biện pháp giải quyết vấn đề giới trong dự thảo văn bản; việc bảo đảm các nguyên tắc về bình đẳng giới trong dự thảo văn bản bao gồm cả việc đề xuất các biện pháp thúc đẩy bình đẳng giới đối với các dự thảo văn bản là luật, pháp lệnh, nghị định; tính khả thi của dự thảo văn bản để bảo đảm vấn đề bình đẳng giới; việc tuân thủ quy trình, thủ tục lồng ghép vấn đề bình đẳng giới trong xây dựng dự thảo văn bản của cơ quan chủ trì soạn thảo.
Đối với Nghệ An, từ năm 2016 đến hết năm 2023, HĐND tỉnh đã ban hành 591 nghị quyết. Cụ thể, nhiệm kỳ 2016-2021 đã ban hành 306 nghị quyết, trong đó có 54 nghị quyết về cơ chế chính sách; nhiệm kỳ 2021 - 2026 đến hết năm 2023, ban hành 285 nghị quyết, trong đó 25 nghị quyết về các cơ chế, chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội… Các nghị quyết này được ban hành đúng pháp luật, kịp thời cụ thể hóa vấn đề được giao trong VBQPPL của cấp trên; đề ra các biện pháp, giải pháp phát triển trên các lĩnh vực ở địa phương, tạo động lực quan trọng thúc đẩy kinh tế phát triển, bảo đảm an sinh xã hội, giữ vững quốc phòng - an ninh và trật tự an toàn xã hội.
Tại mỗi kỳ họp, theo phân công cụ thể của Thường trực HĐND tỉnh, các Ban HĐND luôn nêu cao vai trò trách nhiệm và thực hiện đầy đủ các quy trình thẩm tra, trong đó có nội dung xem xét tác động chính sách đối với các dự thảo nghị quyết về kế hoạch kinh tế - xã hội, cơ chế chính sách có liên quan đến yếu tố giới, bình đẳng giới… Bám sát quy định, các nghị quyết được ban hành luôn bảo đảm xem xét lồng ghép bình đẳng giới. Các báo cáo thẩm tra thể hiện rõ chính kiến, có tính phản biện cao và tính thuyết phục, được UBND tỉnh và các cơ quan chuyên môn đồng tình, tiếp thu.
Qua thẩm tra, nhiều vấn đề đánh giá tác động chính sách có liên quan đến bình đẳng giới đã được các Ban HĐND tỉnh Nghệ An chỉ rõ. Đơn cử, ở dự thảo Nghị quyết về hỗ trợ cho tàu cá khai thác thủy sản vùng khơi trên địa bàn tỉnh Nghệ An (Nghị quyết 01/2023/NQ-HĐND ngày 7.7.2023), Ban Kinh tế - Ngân sách HĐND tỉnh đề nghị UBND tỉnh xem xét kỹ lưỡng các nội dung hỗ trợ thủ tục hành chính để bảo đảm thuận lợi cho đối tượng thụ hưởng; xem xét vấn đề tác động về giới…
Còn với dự thảo Nghị quyết về số lượng, chức danh, mức phụ cấp, chế độ chính sách đối với người hoạt động không chuyên trách và các đối tượng khác ở xã, phường, thị trấn và xóm, khối, bản (Nghị quyết số 21/2023/NQ-HĐND, ngày 7.12.2023), Ban Pháp chế HĐND tỉnh đã đề nghị sửa nâng mức phụ cấp Bí thư Chi bộ, Trưởng xóm, khối, bản cao hơn mức phụ cấp Trưởng ban công tác mặt trận; điều chỉnh mức phụ cấp giữa các loại xóm, khối, bản để bảo đảm tương quan hợp lý giữa các xóm, khối, bản; đồng thời cũng yêu cầu làm rõ vấn đề tác động về bình đẳng giới trong chính sách, việc kiêm nhiệm của các chức danh bán chuyên trách ở các đoàn thể chính trị xã hội ở cơ sở.
Hay như, dự thảo Nghị quyết hỗ trợ kinh phí để thuê khoán người nấu ăn phục vụ bán trú tại các trường mầm non công lập thuộc các xã đặc biệt khó khăn tỉnh Nghệ An (Nghị quyết số 25/2019/NQ-HĐND, ngày 12.12.2019), Ban Văn hóa – Xã hội HĐND tỉnh cũng đã đề nghị UBND tỉnh xem xét tăng định mức hỗ trợ từ 100% lên 135% mức lương cơ sở/1 tháng/35 trẻ nhà trẻ hoặc 50 trẻ mẫu giáo và đã được cơ quan soạn thảo tiếp thu… Bởi, có thể nói đây là một Nghị quyết chính sách thể hiện rõ nét nhất có yếu tố về giới vì đối tượng thuê khoán nấu ăn tại các trường cơ bản là nữ. Do đó, quá trình thẩm tra về báo cáo đánh giá tác động cũng như chính sách liên quan đã được Ban Văn hóa – Xã hội HĐND tỉnh cùng các Ban HĐND tỉnh rà soát thẩm tra rất kỹ lưỡng.
Đối với dự thảo Nghị quyết về quy định một số chế độ hỗ trợ công tác cai nghiện ma tuý bắt buộc, cai nghiện ma tuý tự nguyện và quản lý sau cai nghiện ma tuý trên địa bàn tỉnh Nghệ An (Nghị quyết số 08/2023/NQ-HĐND ngày 7.7.2023), qua thẩm tra, Ban Văn hóa - Xã hội HĐND tỉnh đề nghị UBND tỉnh rà soát, điều chỉnh một số nội dung liên quan đến chế độ chính sách, như: đồ dùng sinh hoạt cá nhân, chế độ hỗ trợ tiền ăn hàng năm của người nghiện ma túy trong thời gian quản lý tại các cơ sở cai nghiện đối với nam và đối với nữ; đồng thời, xem xét kỹ lưỡng bảo đảm chính sách liên quan đến bình đẳng giới, bảo vệ đối tượng là nữ, trẻ em vị thành niên trong phạm vi nghị quyết…
Ngoài ra, hàng năm HĐND cũng giao các Ban HĐND tỉnh thẩm tra các báo cáo về công tác giảm nghèo, chỉ tiêu đề ra tại báo cáo kinh tế - xã hội, đánh giá việc thực hiện các Nghị quyết cơ chế chính sách đã ban hành, các kết luận sau giám sát và chất vấn của HĐND, giải trình của Thường trực HĐND liên quan đến vấn đề bình đẳng giới... Tại các cuộc thẩm tra, các Ban đều mời thành phần MTTQ Việt Nam, đại diện các tổ chức chính trị tỉnh (thành viên các Ban HĐND) tham gia, phát huy vai trò trong xây dựng chính sách, pháp luật liên quan đến lồng ghép bình đẳng giới.
Tăng cường kiểm tra thực hiện lồng ghép giới trong các quy trình xây dựng VBQPPL
Tuy nhiên, việc lồng ghép giới trong xây dựng VBQPPL nói chung và tại địa phương vẫn còn một số bất cập, vướng mắc như: chồng chéo giữa các quy định, thiếu căn cứ để xác định số liệu, tính đồng bộ về thực hiện lồng ghép giới giữa các khâu của quy trình xây dựng VBQPPL; chưa có quy định cụ thể về lồng ghép giới ở các bước của quy trình xây dựng VBQPPL, hay quy định chi tiết về tỷ lệ giới trong quá trình thu thập thông tin dữ liệu để đánh giá tác động của xã hội và tác động giới, đặc biệt là báo cáo tổng kết thực tiễn thi hành chính sách, pháp luật liên quan để nhận diện, xác định các vấn đề nguyên nhân của bất cập và đưa ra phương án giải quyết…
Từ thực tiễn trên, để nâng cao hiệu quả lồng ghép giới trong xây dựng VBQPPL nói chung, xin đề xuất một số nội dung sau:
Thứ nhất, đề nghị Quốc hội, Chính phủ và các bộ ngành nghiên cứu quy định thống nhất trong các văn bản luật, việc lồng ghép giới đối với VBQPPL; quy định lồng ghép giới trong xây dựng các chính sách, kế hoạch, chương trình ở các cấp, xác định rõ việc thống kê số liệu về giới, tỷ lệ quy định bình đẳng giới trong xây dựng VBQPPL để có cơ sở cho việc tổng hợp, phân tích và triển khai đồng bộ, hiệu quả…
Thứ hai, UBND tỉnh, các ngành và địa phương quán triệt các văn bản luật, nghị định, thông tư của Quốc hội, Chính phủ, bộ ngành chỉ đạo, hướng dẫn thực hiện về lồng ghép giới; bảo đảm quyền của mỗi giới trong trình tự xây dựng VBQPPL; bảo đảm sự tham gia của cơ quan LĐ, TB và XH, Hội Liên hiệp phụ nữ, các tổ chức, cá nhân có liên quan trong quá trình xây dựng VBQPPL theo quy định tại Thông tư số 17/2014/TT-BTP của Bộ tư pháp (Điều 11,12,13,16) và các quy định hiện hành… Đồng thời, tạo điều kiện để HĐND có đủ hồ sơ để thẩm tra, đánh giá về việc lồng ghép giới, bình đẳng giới trong quá trình xây dựng VBQPPL; tăng cường kiểm tra việc thực hiện lồng ghép giới trong các quy trình xây dựng VBQPPL.
Thứ ba, MTTQ Việt Nam và các tổ chức thành viên tham gia xây dựng chính sách, pháp luật và tham gia quản lý nhà nước về bình đẳng giới theo quy định của pháp luật; chủ động phát huy vai trò trách nhiệm của mình trong việc cho ý kiến, tham gia vào quy trình xây dựng và thẩm tra dự thảo VBQPPL; biểu quyết thông qua các nghị quyết, VBQPPL của địa phương (nếu là đại biểu HĐND)…
Thứ tư, các Ban HĐND cần phát huy tinh thần trách nhiệm thực hiện tốt các quy định của pháp luật và quy định tại Điều 20, 21 Thông tư số 17/2014/TT-BT ngày 13.8.20214 của Bộ Tư Pháp trong quá trình thẩm tra về lồng ghép giới; rà soát và xem xét kỹ lưỡng các nội dung trong quá trình thẩm tra, nhất là những nội dung về lồng ghép vấn đề bình đẳng giới…
Thứ năm, trong giai đoạn chuẩn bị các bước cho Đại hội Đảng nhiệm kỳ mới, đề nghị Trung ương, Đảng bộ, HĐND các cấp quan tâm việc xây dựng cơ cấu, đề xuất, bố trí và bảo vệ tỷ lệ nữ tham gia vào cấp ủy (nhiệm kỳ 2025-2030); tỷ lệ nữ tham gia vào Quốc hội, HĐND các cấp (nhiệm kỳ 2026-2031) để bảo đảm thực hiện mục tiêu về bình đẳng giới, lồng ghép giới trong quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Nhiệm kỳ 2016-2021, tỉnh Nghệ An có 3/13 ĐBQH nữ; 25/91 đại biểu HĐND tỉnh nữ; 18 đại biểu nữ thuộc khối MTTQ và các tổ chức đoàn thể chính trị - xã hội… Nhiệm kỳ 2021-2026, có 4/13 ĐBQH nữ; 23/83 đại biểu HĐND tỉnh nữ; có 17 đại biểu nữ thuộc khối MTTQ Việt Nam và tổ chức thành viên… Đây là Nghị quyết thể hiện rõ việc bảo đảm tỷ lệ nữ và các thành phần tham gia, là minh chứng đầu tiên cho việc thực hiện tốt bình đẳng giới và cũng là cơ sở cho quá trình triển khai thực hiện nhiệm vụ của đại biểu, nhất là khối MTTQ và đoàn thể chính trị trong quá trình xây dựng VBQPPL sau này.
