Nên giao nhà đầu tư cao tốc triển khai trạm dừng nghỉ?

Cao tốc hàng nghìn tỷ đồng nhưng thiếu trạm dừng nghỉ

Hành trình cao tốc Bắc - Nam từ TP. Hồ Chí Minh đến Khánh Hòa dài khoảng 380km, tuy nhiên, mới chỉ có một trạm dừng nghỉ đang được khai thác ở đoạn Long Thành - Dầu Giây (tại huyện Cẩm Mỹ, tỉnh Đồng Nai) và một số trạm dừng nghỉ tạm để đáp ứng những nhu cầu cơ bản cho lái xe. Tương tự, suốt đoạn tuyến cao tốc Bắc - Nam đi qua Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An đến Hà Tĩnh dài 206km cũng mới chỉ có các trạm dừng nghỉ tạm.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, phương tiện lưu thông với tốc độ càng lớn thì tinh thần lái xe càng căng thẳng và thời gian điều khiển phương tiện trên cao tốc tỷ lệ thuận với số vụ tai nạn giao thông. Nếu chạy xe trên đường cao tốc liên tục 2 giờ thì cả người và xe được khuyến nghị cần nghỉ ngơi 15 phút. Vì thế, việc bố trí, thiết kế các cơ sở dịch vụ nói trên luôn là vấn đề cấp thiết, cần đặc biệt được quan tâm ngay từ khi lập dự án cao tốc.

Tiêu chuẩn quốc gia TCVN 5729:2012 yêu cầu thiết kế đường cao tốc ô tô, khoảng từ 15 - 25km nên bố trí một chỗ dừng xe dọc tuyến nằm ngoài phạm vi nền đường. Khoảng từ 50 - 60km nên bố trí một trạm phục vụ kỹ thuật thông thường (có khả năng cấp xăng, dầu, sửa chữa nhỏ và dừng xe, có nhà nghỉ, nhà vệ sinh, cửa hàng ăn). Khoảng cách từ 120 - 200km nên bố trí một trạm phục vụ lớn (có khả năng sửa chữa phương tiện, cấp xăng, dầu, có thể tiếp đón người đi đường với nhà ăn, khách sạn). Nếu so với bảng quy chuẩn trên thì hơn 2/3 các tuyến cao tốc đã đưa vào khai thác hiện chưa đáp ứng.

Đại diện Bộ Giao thông Vận tải cho hay, do hạn chế nguồn vốn đầu tư nên các dự án cao tốc Bắc - Nam giai đoạn 1 được phân kỳ đầu tư với 4 làn xe hạn chế. Hạng mục trạm dừng nghỉ được tách ra làm dự án riêng để đầu tư theo hình thức xã hội hóa thay vì sử dụng vốn ngân sách. Ngoài ra, do các quy định của pháp luật giai đoạn trước đây về đầu tư, kinh doanh và khai thác trạm dừng nghỉ chưa đầy đủ, rõ ràng nên việc triển khai đầu tư trạm dừng nghỉ theo hình thức xã hội hóa gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, chưa thể bảo đảm khai thác đồng bộ, phục vụ người dân đối với một số đoạn mới hoàn thành đưa vào khai thác.

Bảo đảm đồng bộ quy hoạch và tiến độ khai thác

Để có cơ sở tổ chức, lựa chọn nhà đầu tư thực hiện trạm dừng nghỉ, năm 2023, Bộ Giao thông Vận tải đã ban hành Thông tư số 01/2023/TT-BGTVT hướng dẫn lập, phê duyệt và công bố danh mục dự án; phương pháp và tiêu chuẩn đánh giá hồ sơ dự thầu, hồ sơ đề xuất trong đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư công trình dịch vụ chuyên ngành giao thông đường bộ.

Từ đầu năm 2024, Bộ trưởng Bộ Giao thông Vận tải đã chỉ đạo rất quyết liệt việc triển khai các trạm dừng nghỉ trên các tuyến đường cao tốc. Bộ Giao thông Vận tải khẳng định từ nay đến cuối năm 2025, toàn bộ trạm dừng nghỉ của các tuyến cao tốc Bắc - Nam mới đi vào khánh thành và các đoạn cao tốc giai đoạn 1 sẽ hoàn thành theo đúng quy hoạch để đưa vào khai thác, vận hành phục vụ đồng bộ cùng tuyến.

Dù các quy định pháp luật trong lựa chọn nhà đầu tư trạm dừng nghỉ đã và đang được quan tâm điều chỉnh, song các chuyên gia vẫn băn khoăn: tại sao không để doanh nghiệp đầu tư đường cao tốc chủ động xây dựng các trạm dừng nghỉ đối với dự án PPP? 

Doanh nghiệp PPP khi tham gia dự án đã phải vượt qua những yêu cầu khắt khe về năng lực và kinh nghiệm; nếu kết hợp triển khai trạm dừng nghỉ sẽ bảo đảm yếu tố quy hoạch tổng thể, giảm thời gian xây dựng và khai thác đồng bộ với công trình để phục vụ người dân. Mặt khác, được kinh doanh trạm dừng nghỉ trong phương án hoàn vốn cũng giúp các dự án PPP hấp dẫn các nhà đầu tư hơn. 

Theo PGS. TS. Trần Chủng - Chủ tịch Hiệp hội các Nhà đầu tư công trình giao thông đường bộ Việt Nam, xã hội hóa trong xây dựng, vận hành các trạm dừng nghỉ là hết sức cần thiết. Việc này sẽ tiết kiệm chi phí đầu tư từ ngân sách, hơn nữa, doanh nghiệp sẽ phát huy tính sáng tạo từ không gian kiến trúc, vận hành kết hợp quảng bá các sản vật, văn hóa địa phương.

PGS. TS. Trần Chủng gợi ý, đối với các dự án cao tốc BOT, Nhà nước có thể giao luôn cho doanh nghiệp đầu tư chủ động xây dựng các trạm dừng nghỉ. Đối với các dự án cao tốc mà Nhà nước đầu tư, các địa phương có thể phê duyệt dự án tiến hành đấu thầu kêu gọi đầu tư. Nhà nước có vai trò kiểm tra giám sát bảo đảm các trạm dừng nghỉ đáp ứng quy chuẩn, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính với Nhà nước.

Tại điểm c khoản 1 Điều 52 Dự thảo Luật Đường bộ đang được trình Quốc hội nêu: “Đối với dự án đường cao tốc được đầu tư theo phương thức đối tác công tư, chi phí đầu tư, xây dựng các hạng mục trạm dừng nghỉ không có mục đích kinh doanh được tính trong tổng mức đầu tư dự án. Nhà đầu tư dự án đầu tư theo phương thức đối tác công tư có trách nhiệm tự bố trí nguồn vốn để đầu tư các hạng mục trạm dừng nghỉ có mục đích kinh doanh và thực hiện nghĩa vụ nộp tiền vào ngân sách nhà nước theo quy định của pháp luật”. Nội dung này nếu được thông qua sẽ “khơi thông” cơ chế để xã hội hóa nguồn lực đầu tư các trạm dừng nghỉ trong tương lai.

Ông Đặng Văn Chung, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ An toàn giao thông (Tổng cục Đường bộ) nhấn mạnh, trong khi chờ các tuyến cao tốc đủ chuẩn hoàn thiện, cơ quan chức năng nên rà soát, những tuyến đường nào có thể tận dụng mặt bằng thì mở nhanh các trạm dừng tạm để giải quyết nhu cầu cho người dân. Với các trạm đã có trong quy hoạch, cần có cơ chế đặc thù để rút ngắn thủ tục, đẩy nhanh quá trình triển khai. “Khi đã có tiêu chuẩn, quy hoạch trạm dừng nghỉ và chọn hình thức xã hội hóa, phải tạo điều kiện hết sức để doanh nghiệp làm nhanh nhất có thể”, ông Chung nói thêm.