Mặc dù công nghệ có khả năng mở ra cơ hội học tập cho hàng triệu người và điện thoại thông minh phát huy được vai trò của mình trong việc kết nối trẻ em đến những kho tàng tri thức trên mạng. Tuy nhiên lợi ích của chúng lại không được phân bổ một cách đồng đều, những quốc gia nghèo hơn không đủ điều kiện để tiếp cận vì cơ sở hạ tầng giáo dục kỹ thuật số rất tốn kém. 

Theo báo cáo Giám sát Giáo dục toàn cầu (GEM) năm 2023, Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc (UNESCO) cho rằng, việc sử dụng điện thoại di động quá mức làm giảm hiệu suất học tập và tác động tiêu cực đến sự ổn định cảm xúc của trẻ.

Trước thực trạng đáng lo ngại này, UNESCO đã kêu gọi các quốc gia cấm điện thoại thông minh trong trường học, đồng thời duy trì mục tiêu giáo dục “lấy con người làm trung tâm”. Tổng giám đốc UNESCO, bà Audrey Azoulay cũng nhấn mạnh rằng, mặc dù cuộc cách mạng kỹ thuật số đã mang lại nhiều tiềm năng vô cùng lớn, tuy nhiên việc kết nối trực tuyến không thể thay thế sự tương tác giữa con người. 

Các chuyên gia cho biết, việc tiếp xúc với những nội dung độc hại trên mạng có thể dẫn đến rối loạn lo âu, trầm cảm, và nguy cơ mắc bệnh béo phì. Báo cáo của UNESCO cũng khuyến cáo các quốc gia cần đặt ra mục tiêu và nguyên tắc rõ ràng để phát huy lợi ích của công nghệ số, tránh những tác động tiêu cực của chúng đến sức khỏe học sinh, thậm chí là vấn đề dân chủ và nhân quyền. Ngoài ra, Giám đốc của GEM, ông Manos Antoninis cảnh báo về nguy cơ rò rỉ dữ liệu trong công nghệ giáo dục, vì chỉ có 16% quốc gia hiện nay có thể bảo đảm quyền riêng tư dữ liệu trong lớp học theo luật.

Nhiều nước thực hiện lệnh cấm 

Hiện nay các quốc gia đang dần “nhận thức được tầm quan trọng của việc lấy con người làm trung tâm” khi nói đến công nghệ kỹ thuật số. Tại Trung Quốc, nước này đã đặt ra giới hạn cho việc áp dụng các thiết bị kỹ thuật số làm công cụ giảng dạy chỉ ở mức 30% tổng thời gian giảng dạy, và học sinh không được sử dụng màn hình máy tính hay điện thoại quá thường xuyên.

Dựa trên phân tích của 200 hệ thống giáo dục trên toàn thế giới, UNESCO ước tính cứ 4 quốc gia thì có 1 quốc gia đã cấm điện thoại thông minh trong trường học, thông qua luật pháp. Trong số những nước này có Pháp, đã đưa ra chính sách cấm điện thoại vào năm 2018. Những hạn chế tương tự cũng được áp dụng ở nước láng giềng Italy.

Trong khi đó, lệnh cấm điện thoại di động trong trường học tại Hà Lan sẽ có hiệu lực từ tháng 1.2024. Bên cạnh điện thoại di động, chính quyền Hà Lan sẽ cấm cả iPad, đồng hồ thông minh và các thiết bị tương tự tại trường học. Chính phủ Hà Lan vốn đã công bố sự thay đổi này vào hồi tháng 7 vì cho rằng học sinh bị mất tập trung, khiến cho kết quả học tập kém đi.

Ngoài quyết định của Chính phủ Hà Lan, một số trường học ở nước này đã tự áp đặt các quy định buộc học sinh cất điện thoại vào tủ khóa trong suốt giờ học. Bộ trưởng Giáo dục Hà Lan Robbert Dijkgraaf cho rằng, học sinh cần có khả năng tập trung và cần được tạo cơ hội để học tập tốt hơn. Nghiên cứu khoa học đã chứng minh rằng, điện thoại di động khiến mất tập trung, do đó Hà Lan nói riêng và quốc gia khác nói chung cần bảo vệ học sinh trước điều này.

Các quốc gia khác cũng đang đề xuất luật cấm tương tự. Hồi tháng 11, dự luật cấm sử dụng điện thoại di động trong trường học đã được thông qua lần đọc đầu tiên tại Quốc hội Nga. Theo một dự thảo luật, lệnh cấm hoàn toàn điện thoại di động trong trường học đã được Chủ tịch Duma Quốc gia Quốc hội Liên bang Nga Vyacheslav Volodin khởi xướng. Các phương tiện truyền thông trích dẫn nội dung dự luật cho thấy, học sinh không được sử dụng các phương tiện liên lạc như điện thoại di động khi học bài, ngoại trừ những trường hợp bất khả kháng.

Ngoài ra, hôm 1.12, Thủ tướng New Zealand Christopher Luxon đã tuyên bố sẽ loại bỏ điện thoại di động trong lớp học trong vòng 100 ngày đầu tiên ông nhậm chức. Trong khi đó, vào tháng 10.2022, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Anh Gillian Keegan cũng đã khuyến nghị cấm sử dụng điện thoại di động trong trường học trên khắp nước Anh, kể cả trong giờ giải lao. Một tuyên bố chính thức đã nêu rõ vào thời điểm đó rằng, các hướng dẫn mới nhằm mục đích giải quyết hành vi gây rối và bắt nạt trực tuyến, đồng thời tăng cường sự chú ý trong giờ học.

Tại Anh, cựu thư ký giáo dục Gavin Williamson đã kêu gọi cấm điện thoại di động trong các trường học vào năm 2021 như một phần của chiến dịch trấn áp kỷ luật học sinh yếu kém nhưng điều này đã bị các liên đoàn giáo dục bác bỏ.

Học cách điều hướng công nghệ

Tuy nhiên, bên cạnh những nỗ lực áp dụng các lệnh cấm sử dụng điện thoại trong trường học được các nước áp dụng, thì ảnh hưởng của công nghệ là không thể tránh khỏi. Do đó, thay vì lựa chọn những giải pháp quá tiêu cực và gây tranh cãi, UNICEF và Văn phòng Cao ủy Nhân quyền Liên Hợp Quốc (OHCHR) đã kêu gọi mở ra các lớp dạy "hướng dẫn sử dụng kỹ thuật số" hoặc "công dân kỹ thuật số" để bảo đảm học sinh được chuẩn bị tối đa để điều hướng tốt nhất trong thế giới kỹ thuật số.

Quyền công dân kỹ thuật số đề cập đến việc “hiểu các quyền và trách nhiệm đi kèm với việc trực tuyến và cách sử dụng công nghệ theo cách tích cực”, trong khi kiến thức kỹ thuật số liên quan đến sự đa dạng của các kỹ năng nhận thức, vận động, xã hội học và cảm xúc phức tạp mà người dùng cần để hoạt động hiệu quả trong một môi trường kỹ thuật số.

Nhìn chung, các bằng chứng về tác động của thiết bị kỹ thuật số di động đối với sức khỏe của học sinh trong trường học còn nhiều tranh cãi, chẳng hạn như tình trạng bắt nạt trên mạng đang gia tăng nhưng mối liên hệ này không thể trực tiếp quy cho việc sử dụng điện thoại di động ở trường. Trong khi đó, một số bằng chứng cho thấy việc sử dụng điện thoại di động có thể cản trở sự tương tác xã hội, điều này có thể dẫn đến mức độ hạnh phúc tâm lý thấp hơn, nhưng các nghiên cứu khác lại chỉ ra rằng, điện thoại di động cũng có khả năng nâng cao mối quan hệ giữa bạn bè hoặc gia đình.

Về việc ảnh hưởng đến kết quả học tập, điện thoại di động có thể nâng cao kết quả học tập của học sinh có thành tích thấp, nhưng cũng có thể làm gián đoạn khả năng tập trung và việc học trong lớp.

Tổng Thư ký Hiệp hội các nhà lãnh đạo trường học và đại học Geoff Barton cho rằng, phần lớn các trường học đã có sẵn các chính sách mạnh mẽ về việc sử dụng điện thoại di động. Song, các nhà lãnh đạo trường học hoàn toàn hiểu những lo ngại chính đáng xung quanh việc sử dụng điện thoại di động, bao gồm cả bắt nạt trên mạng, tác động của thời gian sử dụng thiết bị kéo dài đối với sức khỏe tâm thần và sự thiếu quy định của các công ty công nghệ lớn. Nhưng thực tế là việc sử dụng rộng rãi điện thoại thông minh là một vấn đề xã hội và những vấn đề nảy sinh từ việc này có nhiều khả năng phát sinh bên ngoài trường học hơn.

Do đó, việc cấm điện thoại di động trong trường học cũng cần thiết nhưng thay vì áp dụng một cách quá "cứng nhắc" các trường cũng cần có một cách tiếp cận mang nhiều "sắc thái" hơn, bao gồm "sự đột phá về công nghệ" và xem xét quyền công dân kỹ thuật số và hiểu biết về kỹ thuật số, để giúp nâng cao hiểu biết về tác động đối với việc học tập và sức khỏe tinh thần, cũng như các quyền và trách nhiệm đi kèm với việc tương tác trực tuyến của học sinh.