Bước đi cần thiết, thể hiện quan điểm đổi mới

“Việc quản lý tiền kỹ thuật số của nước ta đang quá chậm”, Luật sư Trương Thanh Đức, Giám đốc Công ty Luật ANVI nhận xét. Lý giải điều này, ông Đức cho rằng một phần bởi đây là vấn đề rất mới, không chỉ riêng với Việt Nam. Vì thế, chúng ta gần như chưa có khung pháp lý rõ ràng, trong khi rất nhiều người Việt đang sở hữu, đầu tư tiền số, tiền ảo.

Do đó, ông Đức “rất tán thành” với quan điểm chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm tại cuộc làm việc với Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương mới đây, liên quan đến quản lý đồng tiền số, đó là: không nên chậm trễ, không để mất cơ hội, không tạo khoảng cách hoặc khu biệt với các hình thái tài chính mới cũng như những phương thức giao dịch hiện đại. Tổng Bí thư cũng nhất trí với đề xuất của Ban Chính sách, Chiến lược Trung ương về việc cần sớm quản lý đồng tiền này dưới dạng một loại tài sản ảo để tránh các tác động tiêu cực đến nền kinh tế và các vấn đề xã hội, đồng thời giúp đóng góp giá trị cho kinh tế đất nước.

“Đây là một bước đi cần thiết, thể hiện quan điểm đổi mới, bảo đảm tự do kinh doanh, qua đó thu hút đầu tư nước ngoài. Thực chất, tiền số gần như là xu thế để đáp ứng nhu cầu đầu tư kinh doanh của người dân. Khi có khung pháp lý cho nó sẽ giúp hạn chế việc người dân phải đi mua bán ở nước ngoài, giảm rủi ro “chảy máu” ngoại tệ”, ông Đức bình luận.

Trong báo cáo đánh giá về Quản lý tiền kỹ thuật số vừa công bố, TS. Cấn Văn Lực và nhóm tác giả Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV cho biết, thống kê của Cổng thanh toán tiền số Tripple-A công bố tháng 6.2024, Việt Nam có 20,9 triệu người sở hữu tiền kỹ thuật số (chủ yếu là tiền ảo/tiền mã hóa không chính thức) trong năm 2023, đứng thứ 4 thế giới (sau Ấn Độ, Trung Quốc, Mỹ) về số lượng người sở hữu tiền số nhưng đứng thứ 2 về tỷ lệ người sở hữu tiền số khi chiếm 21,2% dân số, cao hơn Mỹ (ở vị trí thứ ba với 15,6%). Tại Việt Nam cũng đã hình thành hệ sinh thái đầu tư và cung cấp dịch vụ liên quan tới tiền kỹ thuật số, như các dự án Blockchain, ví số, nền tảng hỗ trợ huy động vốn từ token/NFT (tài sản số)…

Song, Việt Nam hầu như chưa có quy định nào đối với tài sản số nói chung và tiền kỹ thuật số nói riêng, trừ tiền điện tử là tiền pháp định, tạo ra lỗ hổng pháp lý, thất thu thuế, rủi ro khá lớn, nổi bật là hiện tượng lừa đảo, đầu tư đa cấp… Một hệ lụy nữa là sự phát triển mạnh mẽ của tiền ảo cũng gây ra tâm lý đầu cơ trong xã hội, khiến nhiều người lao vào đầu tư mà bỏ qua các ngành kinh tế truyền thống, giảm nguồn lực đầu tư xã hội.

Vì thế, cần sớm có nghiên cứu đầy đủ, nghiêm túc và có cách tiếp cận phù hợp với tiền kỹ thuật số nói chung và tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành (CBCD) nói riêng, bao gồm cả tiền CBCD do nước khác phát hành và mong muốn được giao dịch, chấp nhận tại Việt Nam là cần thiết. Bởi lẽ, xu hướng tiền CBCD sẽ ngày càng phổ biến, và một số quốc gia (như Trung Quốc…) đang có ý định đẩy mạnh quốc tế hóa đồng Nhân dân tệ điện tử (E-CNY).

Cùng với đó, cần sớm xây dựng khung pháp lý cho tài sản số nói chung và tiền kỹ thuật số nói riêng, theo hướng có thử nghiệm, rồi đánh giá sơ kết, để quyết định nhân rộng hay thu hẹp. Trước mắt, Chính phủ cần sớm ban hành Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) trong hoạt động fintech trong lĩnh vực ngân hàng, sau đó là trong các lĩnh vực chứng khoán, bảo hiểm, quỹ đầu tư… để vừa kiến tạo phát triển, vừa kiểm soát rủi ro.

Mức thuế giao dịch tối thiểu nên bằng lĩnh vực chứng khoán

Chính phủ đang khẩn trương nghiên cứu, xây dựng khuôn khổ pháp lý cho tài sản số, tiền số, tiền ảo. Ngay trong tháng 3 này, Bộ Tài chính sẽ báo cáo với Chính phủ để ban hành nghị quyết cho phép thí điểm xây dựng, đưa vào vận hành sàn giao dịch tiền ảo, được tổ chức bởi doanh nghiệp được Nhà nước cho phép, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Đức Chi thông tin tại cuộc họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 2.2025.

Các chuyên gia của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV nhìn nhận, việc cấp phép và giám sát chặt chẽ các sàn giao dịch tiền kỹ thuật số (nhất là tiền ảo, tiền mã hóa) trong nước là cần thiết. Khi các sàn giao dịch trong nước hoạt động dưới sự quản lý của cơ quan nhà nước, nhà đầu tư sẽ có môi trường giao dịch an toàn hơn, đồng thời hạn chế dòng tiền chảy ra nước ngoài thông qua các sàn giao dịch không rõ ràng. Các sàn được cấp phép cần đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt về bảo mật thông tin, kỹ thuật, nhân sự, minh bạch tài chính và bảo vệ quyền lợi chính đáng của nhà đầu tư…

Cùng với đó, cần có nghiên cứu áp dụng chính sách thuế đối với giao dịch tiền kỹ thuật số nói chung và tiền mã hóa nói riêng. Hiện, các quốc gia tiên tiến như Mỹ, Singapore đã áp dụng các mô hình thuế đối với tiền mã hóa. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi kinh nghiệm này để vừa tận dụng tiềm năng kinh tế vừa thúc đẩy sự minh bạch trong thị trường.

Đồng tình với việc cần lập sàn giao dịch tiền số, song Luật sư Trương Thanh Đức đề xuất, trước đó, cần phải có hành lang pháp lý rõ ràng cho loại tiền này. Vì là thí điểm nên thực hiện trong phạm vi hẹp, áp dụng bước đầu với một nhóm nhất định tiền số, tiền ảo cũng như quy định rõ tiêu chí đối với doanh nghiệp tham gia.

Ông Đức lưu ý, việc thừa nhận tiền số, tiền ảo, lập sàn giao dịch là để tạo điều kiện cho người dân được tự do mua bán, chuyển nhượng trong phạm vi hẹp, nhưng “không thể chấp nhận nó là đồng tiền của quốc gia”. Việc mua bán buộc phải thông qua ngân hàng, và phải nộp thuế nếu có doanh thu, có lãi; mức thuế này ít nhất phải bằng mức thuế trong lĩnh vực chứng khoán.

Kinh nghiệm quốc tế trong quản lý tiền kỹ thuật số

Theo TS. Cấn Văn Lực và nhóm tác giả của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV, tiền kỹ thuật số có 2 dạng: một là tiền pháp định (nếu được Ngân hàng Trung ương của một quốc gia phát hành); hai là không phải là tiền pháp định, không chính thống (nếu do các cá nhân, tổ chức khác phát hành, như bitcoin, onecoin, ethereum…), có thể gọi là tiền ảo hoặc tiền mã hóa. Trên thế giới hiện có khoảng 17.000 tiền kỹ thuật số không chính thống như thế này với giá trị vốn hóa khoảng 3.000 tỷ USD, trong đó bitcoin chiếm khoảng 57%.

Đối với việc quản lý tiền kỹ thuật số, các quốc gia trên thế giới có cách tiếp cận khác nhau.

Với tiền mã hóa, các quốc gia và vùng lãnh thổ có mức độ chấp nhận loại tiền khác nhau, xuất phát từ quan điểm khác nhau về tiền kỹ thuật số nói chung và tiền mã hóa nói riêng. Theo bảng theo dõi của Hội đồng Atlantic (Atlantic council Cryptocurrency Reglation tracker), cập nhật đến tháng 9.2024, khảo sát về cách tiếp cận quản lý tiền kỹ thuật số (không bao gồm tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành) tại 60 quốc gia cho thấy: 33 quốc gia (chiếm 55%, chủ yếu là các nước phát triển) công nhận/cho phép giao dịch; 17 quốc gia (28%) cấm một phần (trong đó có Việt Nam); 10 quốc gia (17%) cấm hoàn toàn.

Với tiền kỹ thuật số do Ngân hàng Trung ương phát hành (CBCD), hiện có 134 quốc gia và khu vực (chiếm 98% GDP toàn cầu) đã và đang khám phá CBCD, trong đó: 3 quốc gia đã phát hành (Bahamas, Jamaica and Nigeria); 44 quốc gia đang thử nghiệm (EU, Trung Quốc, Brazil, Australia…); 19 quốc gia đang phát triển; 39 quốc gia đang nghiên cứu (có Việt Nam), 21 quốc gia không thấy gì, 2 quốc gia đã hủy kế hoạch phát hành, 6 quốc gia ở dạng khác…