Nâng tầm kỹ năng lao động để "thăng tiến" trong chuỗi giá trị

Nhận diện thách thức

“Dư thừa lao động là một trong những thách thức của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 song sự dư thừa này chỉ xảy ra khi lao động không có kỹ năng” - Thủ tướng mở đầu bài kết luận 3 phiên thảo luận tại Diễn đàn Quốc gia “Nâng tầm kỹ năng lao động Lao động Việt Nam” diễn ra hôm qua.

Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và các đại biểu tham quan Triển lãm Kỹ năng nghề tại hành lang Diễn đàn.

Ảnh: Đức Kiên

Trong 30 năm trở lại đây, gia tăng dân số và lực lượng lao động là động lực quan trọng, đóng góp to lớn cho tăng trưởng GDP. Tuy nhiên, từ năm 2013, quy mô lao động bắt đầu “tới hạn” so với quy mô của nền kinh tế. Hơn nữa, dù nước ta đứng thứ 3 ASEAN về số lượng lao động nhưng tỷ lệ lao động đã qua đào tạo mới đạt trên 22%, bằng 1/3 Hàn Quốc, Singapore. Cơ cấu, xu hướng chuyển dịch lao động bất hợp lý; tình trạng thiếu thầy, thiếu cả thợ vẫn còn phổ biến; nhiều cha mẹ vẫn còn tâm lý chỉ cho con đi học nghề khi không vào được đại học.

Thủ tướng chia sẻ, thực tế mạng lưới các trường nghề của Việt Nam rất đông nhưng số trường đạt chuẩn quốc tế lại thấp. Nó được ví như chiếc áo ngũ sắc với không ít miếng vá víu từ vải cũ; không có sự đồng bộ giữa các trường. Quy mô dân số Việt Nam đứng thứ 14 thế giới; quy mô nền kinh tế đứng thứ 38 nhưng chúng ta chưa vào được TOP 50 thế giới về đào tạo nghề. “Vấn đề này tôi nêu ra cho tất cả các địa phương, nhà trường, doanh nghiệp, đặc biệt là Bộ trưởng Bộ LĐ, TB và XH Đào Ngọc Dung. Phải làm cho giáo dục nghề nghiệp Việt Nam có khát vọng mãnh liệt hơn nữa để vươn lên sánh với các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Chỉ có như thế, chúng ta mới đưa được nền kinh tế thăng tiến trong chuỗi giá trị” - Thủ tướng yêu cầu.

Tại Diễn đàn, một khía cạnh quan trọng được đề cập là việc sử dụng nguồn nhân lực đi làm việc ở nước ngoài quay về nước. “Chúng ta chưa có sự tổng hợp phân tích, đánh giá lực lượng này được phát huy thế nào khi trở về Việt Nam; và chúng ta đã làm gì để lôi cuốn, sử dụng nguồn nhân lực chất lượng này?” - Thủ tướng nêu câu hỏi.

Cần tim nóng, đầu thông minh và bàn tay hành động

Thách thức đã được chỉ ra. Cơ hội cũng đã thấy rõ. Vấn đề còn lại nhà trường – doanh nghiệp và Chính phủ cần cùng nhau hành động. “Chúng ta phải nhập cuộc với một trái tin nóng, một cái đầu thông minh và một bàn tay hành động” - Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc nói.

Thứ trưởng Bộ LĐ - TB - XH Lê Quân và các đại biểu thăm quan Triển lãm Kỹ năng nghề tại hành lang Diễn đàn.

Ảnh: Đức Kiên

Chất lượng giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học thời gian qua, theo Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam, đã tăng lên đáng kể nhờ tiếp nhận tầm nhìn, công nghệ quốc tế, đẩy mạnh tự chủ và gắn kết doanh nghiệp với nhà trường. Đồng quan điểm này, nhiều chuyên gia dự Diễn đàn cho rằng, giáo dục nghề nghiệp là con đường gia nhập thị trường lao động nhanh nhất, có việc làm tốt và thu nhập ổn định. Song, ngoài việc các cơ sở đào tạo nghề phải đổi mới, nâng cao chất lượng, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp và đào tạo có địa chỉ…, thì doanh nghiệp phải là một mắt xích quan trọng trong quá trình đào tạo từ dự báo nhu cầu, xây dựng chương trình, giáo trình đến sử dụng lao động. Đã có nhiều mô hình điển hình về đào tạo trong doanh nghiệp, trường bên cạnh doanh nghiệp như THACO Chu Lai, Viettel, Vingroup, Vietjet… Trong lĩnh vực đầu tư nước ngoài, có nhiều doanh nghiệp có trường dạy nghề tốt như Samsung, có thể đào tạo đến vài trăm nghìn lao động.

Tại Diễn đàn, Chủ tịch Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Vũ Tiến Lộc đề xuất, cần coi doanh nghiệp là động lực chính phát triển đào tạo nghề; coi trọng cả 3 không gian đào tạo là: Xưởng, trường và không gian mạng. Doanh nghiệp cần 5 đồng hành với các trường: Tham gia đầu tư, mở trường; đặt hàng; tham gia giảng dạy, đào tạo; thẩm định đầu ra; tuyển dụng.

Đại diện cho khối doanh nghiệp, Chủ tịch HĐQT Vietjet Nguyễn Thanh Hà khẳng định, sự tham gia của doanh nghiệp trong xây dựng lực lượng lao động, nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam là thực sự cần thiết để tránh lãng phí các nguồn lực trong xã hội, nâng cao hiệu quả đào tạo. Doanh nghiệp sẽ có những đóng góp thiết thực nhất vào các bước hoàn thiện quy trình, nội dung giáo dục nghề nghiệp.

Về phía các cơ sở giáo dục nghề nghiệp, TS. Nguyễn Thị Hằng, Hiệu trưởng trường Cao đẳng Kỹ nghệ II đề nghị, các doanh nghiệp cần nâng cao hơn nữa trách nhiệm xã hội của mình trong đào tạo nguồn nhân lực theo quy định của pháp luật về lao động, việc làm và giáo dục dạy nghề. Nhà trường và doanh nghiệp là 2 thành tố của thị trường lao động, vì vậy doanh nghiệp phải đồng thời là một chủ thể cùng nhà trường tổ chức quá trình đào tạo. Bên cạnh đó, số lượng, chất lượng, cơ cấu ngành nghề và trình độ đào tạo phụ thuộc vào nhu cầu của doanh nghiệp. Vì thế, doanh nghiệp cần cung cấp thông tin thường xuyên cho thị trường lao động, cũng như thực hiện nghiêm túc việc báo cáo về nhu cầu đào tạo, sử dụng lao động theo ngành nghề và nhu cầu tuyển dụng cho cơ quan quản lý.

Ngoài ra, theo TS Nguyễn Thị Hằng, doanh nghiệp cần thực hiện việc công nhận, tuyển dụng, sử dụng; trả tiền lương, tiền công người lao động dựa trên kỹ năng và năng lực hành nghề. Có như vậy mới nâng cao năng suất, chất lượng của lực lượng lao động; thúc đẩy tăng trưởng GDP, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.