Mùa xuân đọc thơ tình dân tộc Tày

Quý III.2010, ngoài tuổi năm mươi, Dương Thuấn cho xuất bản tuyển tập thơ song ngữ Tày - Kinh của anh (NXB Hội nhà văn 2010). Gồm ba tập: tập I, Bản Hon và các nơi khác, dầy 1050 trang, do nhà thơ Nguyễn Khoa Điềm giới thiệu mở đầu Tuyển tập thơ về quê hương Tày, mở ra cả con người và núi sông nước Việt, tập III Thơ viết cho thiếu nhi 470 trang, do nhà phê bình Chu Văn Sơn giới thiệu. Tập II dành cho Thơ tình 460 trang, anh có nhã ý nhờ tôi viết mấy dòng cảm nghĩ. Nhân buổi xuân về, tôi xin lẩy ra ít dòng giới thiệu về thơ tình Dương Thuấn, cũng là thơ tình của dân tộc Tày mà anh và nhà thơ Y Phương cùng những nhà thơ Tày khác đại diện.  

Nhắc đến tên nhà thơ Dương Thuấn, nhiều người trong chúng ta nhớ ngay đến bài thơ tình nổi tiếng của anh Đi tìm bóng núi. Bài thơ mở đầu bằng câu Bây giờ ngựa về tàu khác/ Một mình anh ôm câu hát/ Đi tìm bóng núi ngày xưa. Giữa bài anh gợi đến những kỷ niệm cuộc tình giữa hai người và buông câu kết Bây giờ buông hờ nỗi nhớ/ Anh lang thang giữa loài người...

Mặc dầu biết rõ anh bây giờ đang là chủ một gia đình hạnh phúc một vợ hai con, một gia đình người dân tộc Tày trăm phần trăm (vẫn trò chuyện trong nhà bằng tiếng dân tộc của mình) sống giữa lòng Hà Nội, một bản Hon thu nhỏ ở phố Chùa Hà, tôi vẫn bị ám ảnh về một chàng trai Tày thất tình buông hờ dây cương kỷ niệm, vẫn đang lang thang đi tìm bóng núi ngày xưa không chỉ ở vùng non nước thơ mộng Ba Bể - Bắc Kạn, mà ngay giữa xô bồ nhân thế…

Sức mạnh của nghệ thuật là như vậy: biến phút giây thành sự vĩnh hằng, khi chúng đã được hình tượng hóa! Bài thơ là một lát cắt tâm trạng, không cần lý giải, bởi trong nỗi đau mất mát, nhà thơ chỉ tự thốt lên một lời than, tự mình nói với mình. Chính vì thế mà nỗi đau riêng của anh xúc động người đọc vì sự chân thực, chân thành.

Đọc Tuyển tập thơ tình Dương Thuấn, trước tiên tôi gặp được vẻ đẹp của người con gái Tày, hay nói đúng hơn: vẻ đẹp cô gái qua sự cảm nhận của anh con trai Tày:

Nàng ngồi lặng bên bếp lửa một mình đun cám

Ôi da trắng, ngực đầy, khoeo dày, chân vững

Nếu tiêu chuẩn hoa hậu thể hiện ở ba vòng đo cơ thể thì cô gái ở đây có đến bốn ưu điểm được ngợi khen (bởi tiếng reo tán thán đầu tiên Ôi!). Da trắng, ngực đầy thì dễ hiểu với sắc diện và sức sống sung mãn của cô, nhưng sao có đến hai ưu điểm đều đặt ở phần chân? Phác thảo về người con gái ngồi, phần chân gập lại, nổi rõ khoeo chân là đúng và đủ với hiện thực, nhưng tác giả vẫn cứ phải nhấn thêm chân vững. Điều này có lý do của nó, tôi liên tưởng đến nhà thơ Y Phương cùng dân tộc Tày Cao Bằng, anh cũng viết: Em đội chum rượu đến với anh/ Bằng đôi chân to khỏe/ Đạp qua bao đau khổ/ Đến với anh! (Em-cơn mưa rào-ngọn lửa).

Đó phải chăng là điểm chung nhất của những người con gái núi, luôn phải leo dốc, vượt suối lũ, đôi chân không mạnh vững sẽ bị lũ cuốn trôi. Khác bao nhiêu với vẻ đẹp liễu yếu đào tơ, chân đi lướt ngọn cỏ của quan niệm thẩm mỹ phương Đông xưa. Các cô gái thành thị ngày nay còn nốëi thêm gót giầy cao lênh khênh, thanh mảnh, cho dáng đi thêm uyển chuyển.

Cái đẹp của người con gái Tày là vẻ đẹp trời cho chưa cần trang điểm, là vẻ đẹp của sức sống tươi ngời để hòa nhập với thiên nhiên trữ tình, nhưng không khỏi có lúc nghiêng rừng thác lũ...

Người con gái Tày còn một vẻ đẹp khác, toát ra từ thần thái, tâm hồn, chỉ có thể đọc nó qua cảm nhận của người trai:

Tiếng cười của em tan hết sương trời

………
Hồn của em trong trắng tựa hoa lê

(Ngày mai em mười tám)

Tình yêu của cô gái Tày cũng chắt chiu, tinh tế giống như các cô gái vùng Nội Duệ, Cầu Lim lúc phải chia tay bạn tình:

Sớm mai anh xuống núi

Lá giầu em rọc đôi

Nửa em ủ dưới gối

Nửa anh mang về xuôi

Lời căn dặn làm cho đá núi cũng phải mủi lòng:

Anh giữ lành anh nhé!

Thơm cay một lá giầu

Nếu để rơi một nửa

Làm nửa lá kia đau.

(Lá giầu)

Người đọc không khỏi tủm tỉm cười với kết thúc bất ngờ của Bài hát tỏ tình. Trước sự nổi giận của bố cô gái, anh con trai hoảng quá: “Tôi vù qua ruộng/ Cắm cổ tôi bay”. Cô gái bị mắng, đáng lẽ phải sợ ông bố hơn anh. Nhưng cô lại tìm đến bên anh, nhỏ nhẹ phê bình: “Mới có thế thôi/ Mà anh đã sợ!” Hóa ra tình yêu đích thực phải như quan niệm cô gái: con đường đến với nhau còn nhiều chông gai, một trở ngại nhỏ đã… hoảng hồn, té chạy thì còn mong chờ gì anh sẽ vượt được những trắc trở lớn hơn! Đó là sự mạnh mẽ của cô gái Tày khi yêu!

Nếu như cô gái Tày của Y Phương có sức mạnh cơ thể: Mùa xuân/ Mùa đàn bà/ Thừa sức vác anh chồng/ Phăm phăm lên núi… thì cô gái Tày của Dương Thuấn có sức mạnh của nghị lực, của lòng quyết tâm, bổ sung cho sức trẻ mạnh mẽ cả hình thể và nội tâm, đang băng đường lên đỉnh của hạnh phúc!

Người con trai thì bộc trực tình yêu cụ thể như sông suối núi rừng: Thiếu cơm có thể nhịn ăn/ Thiếu nước có thể nhịn khát/ Thiếu nhà có thể ngủ gốc cây/ Nhưng không thể thiếu em! Có lúc mong muốn của anh mạnh mẽ cuồng nộ:

Thiếu em chỉ có một ngày

Mà muốn đập nát tan trái đất

Nhưng xin bạn chớ lo! Đó chỉ là bức xúc bị dồn nén, là cách nói thậm xưng rau diếp làm đình, gỗ lim thái ghém như người chân quê vùng xuôi Bắc bộ. Anh ta chỉ nói vậy cho mục đích tự thân, không xâm phạm gì đến sự sống loài người, thực ra anh chỉ muốn:

… trái đất nhỏ bằng nắm tay

Để em ở đâu cũng nhìn thấy

Muốn ôm hôn là có được ngay…

(Thiếu em một ngày)

Dương Thuấn là người trí thức dân tộc Tày, đã viết nhiều bài nghiên cứu văn học, anh nhuần nhuyễn văn chương Việt cả về mặt sáng tác và nghiên cứu, nhưng anh vẫn đau đáu với nền văn học dân tộc Tày, với ngôn ngữ Tày có những nét đẹp riêng, tính cách riêng của nó. Điều này thể hiện ở ngay trong sáng tác thơ Việt của anh: anh không sử dụng những thể thơ truyền thống của văn chương Việt như lục bát, thơ mới bảy chữ, tám chữ, vần gián cách, vần ôm rất dễ tách xa cách nói dung dị và nhịp điệu ngôn ngữ Tày, văn học Tày. Anh làm thơ Việt với điệu tâm hồn, cách suy nghĩ của riêng anh, tức của người dân Tày chính gốc, và anh muốn giữ bền mãi cái gốc ấy mà đâm chồi, nẩy lộc, khai hoa, kết quả, góp phần riêng nhất vào đại gia đình văn học Việt.

Qua tập thơ song ngữ này, lại có thêm bằng chứng lớn về tình yêu ngôn ngữ Tày của anh. Tôi không biết tiếng Tày và không rõ anh làm thơ Việt trước hay thơ Tày trước rồi chuyển ngữ. Nhưng chỉ nhìn lướt số câu dài ngắn giữa hai văn bản của mỗi bài thơ, tôi cũng thấy sự khá thống nhất về số âm tiết tương ứng (dẫn đến nhịp điệu) của hai văn bản. Đó là điệu tâm hồn, nhịp cảm xúc của một nhà thơ người dân tộc Tày với hai ngôn ngữ anh yêu thương, nhuần nhuyễn như nhau.

Giờ thì tự bạn sẽ tự tìm sách, tự bước vào, tự khám phá những trạng thái khác nhau của một hồn thơ Dương Thuấn trong Tình yêu. Dù anh có nói rằng mình viết hộ cho ai đó, bạn cũng đừng tin! Chuyện tình của người khác ư? Cũng là của chính anh đó! Nhất là khi chúng được anh đồng cảm, nâng niu, dựng lại…